Dinler Açısından Kudüs ve Önemi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 13 - 32, 02.07.2024

Ümran Çokdoğan

https://doi.org/10.55805/kadimsbd.1420556

Öz

Kudüs, semavi menşeli olarak zuhur eden Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet gibi dinlerde mukaddesiyatı doruk noktasına ulaşmış ve içerisinde farklı kültürleri aksettiren bir şehirdir. Bu bağlamda Kudüs, ilahi dinlerin perspektifinde hem geçmişin hem de geleceğin gönüldaş bir beldesi olarak nitelendirilmiştir. Kudüs’ün çeşitli dönemlere öncülük ettiği ve deneyimlediği teolojik ve kültürel yansımanın semavi dinler yönünden ehemmiyeti analiz edilmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda Hz. İbrahim’den itibaren Hz. Musa, Hz. Davud, Hz. Süleyman ve Hz. Muhammed’in dönemine kadar geçen süreçte, Kudüs’te gerçekleşen bazı toplumsal ve teolojik vakalar incelenmiş ve bu konu hakkında önem arz eden bazı bulgulara ulaşılmıştır. Tarih sürecinde ilk olarak, Kenan topraklarında birtakım olumsuzluklar yaşayan Yahudiler, Mısır’a doğru intikalleri sağlansa da bazı problemlerle yüz yüze kaldıkları aktarılmaktadır. Yahudilerin yaşadığı bu vakaları nihayetlendirmek üzere, Hz. Musa’nın öncülüğünde vadedilen topraklara doğru tekrar bir göç hareketinin yaşandığını görmek mümkündür. Kral Davud, Kudüs’ü başkent olarak ilan etmiş ve Yahudilerin tek çatı altında yaşamalarını sağlamıştır. Kudüs’te bulunan ve inşası Kral Süleyman döneminde yapılan mabed, Yahudiler açısından değer atfeden seçkin bir yapı olarak kabul edilmektedir. Mabed, tarihin farklı dönemlerinde Babil ve Romalılar tarafından, büyük bir tahribata maruz kalmıştır. Kudüs, Hz. İsa’nın yaşadığı ve irşat görevini yerine getirdiği bir coğrafya olarak tarif edilmektedir. Bu minvalde hem ‘‘son akşam yemeği’’ Evharistiya’nın bu mevkide zuhur etmesi hem de bölgenin hac mekânı olarak addedilmesinden dolayı Hristiyanlık nezdinde ehemmiyetli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca Müslümanların ilk kıblesi statüsünde olan Mescid-i Aksa’ya kucak açıp, İsrâ ve Miraç gibi hadiselere ev sahipliği yapan Kudüs, İslam âleminde önem arz eden bir konumda yer almaktadır.
Bu makalede ilahi dinlerden olan Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam çerçevesinden Kudüs’ün teolojik ve kültürel değerleri; peygamberlerin Kudüs’teki yaşam dizisi ve faaliyetlerini, tarihsel süreç içerisinde metodolojik olarak tetkik edilmeye gayret gösterilecektir. Bu incelemeyi tatbik ederken semavi dinlerin Kutsal Kitapları, tez, makale ve konuyla ilgili bazı kitaplardan istifade edilmiştir. Yapılan bu çalışmanın neticesinde ilahi dinlerin peygamberleri, hükümdarları ve dinler tarihinde aktif rol alan bazı şahsiyet ve devletlerin yaşadıkları sosyo-kültürel ve dinsel hadiselerle paralel, Kudüs’ün önemi aktarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Yahudilik, Hristiyanlık, İslam, Mabed, Mescid-i Aksa

Kaynakça

• Adam, Baki. “Yahudiliğin Hıristiyanlığa Ve İslam’a Bakışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (Aralık 1997), 29.
• Adam, Baki. Yaşayan Dünya Dinleri. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Adam, Baki. Yahudi̇li̇k Ve Hıri̇sti̇yanlik Açısından Diğer Dinler. İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Akbıyık, Serpil. Babil Esareti’nin Yahudiler Üzerindeki Sosyal, Kültürel ve Dini Etkileri. Konya: Selçuk Üniversiresi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010. http://acikerisimarsiv.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/144/Serpil_Akb%c4%b1y%c4%b1k_Tez.pdf.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Altun, İsmail. “Sahabe Gözünde Kudüs ve Mescid-i Aksâ”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 47 (2017), 153-169.
• Archer, Peter. Dinler Tarihi. çev. Simge Kaytan. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Armstrong, Karen. “Kudüs’ün Tarihi: Bir Şehir Üç Semavi Din”. çev. İrem Sağlamer. Milel ve Nihal Dergisi 19/1 (2022), 110-118.
• Arslantaş, Nuh. Emeviler Döneminde Yahudiler. İstanbul: Bilimevi Yayın, 2005.
• Aydın, Fuat. “Yahudiler/Yahudilik Açısından Kudüs”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi Anabalim Dalı Kudüs Toplantısı, 109-125.
• Aydın, Mahmut. “İsa-Mesi̇h’i̇n Ölümden Dirilmesi Hakikat Mi? Mitoloji Mi? İsa’nın Ölümden Dirilişi Ve Taraftarlarına Görülmesiyle İlgili Rivayetlerinin Tarihsel Açıdan Değerlendirilmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24-25 (2007), 89-118.
• Ballı, Abdılvehap - Gökçe, Ali Fuat. “Yahudi Göçleri ve Yahudi Kimliğinin Oluşumu”. İletişim ve Diplomasi 5 (2021), 1-25.
• Basalel, Yusuf. Yahudi Tarihi. İstanbul: Üniversal Din Hizmetleri ve Yayıncılık, 2000.
• Bozkurt, Nebi. “Kubbetü’s-Sahre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/kubbetus-sahre
• Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 01 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mescid-i-aksa
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. çev. Mehmet Sofuoğlu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2013.
• Cebe, Arzu. “Semavi Dinlerin Oluşturduğu Kültürlerde Kudüs Ve Kutsallık Kavramı.” Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/13 (2017), 370-384.
• Çeken, Muhittin. Roma-Bizans Döneminde Kudüs (VI.-VII. Yüzyıl). Manisa: Celal Bayar Üniversiresi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015. https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/599786/yokAcikBilim_10073038.pdf?sequence=-1&isAllowed=y
• Diyanet Kur’an. Erişim 02 Aralık 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir
• Fayda, Mustafa. “Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 01 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/omer
• Francis, Peter. İbrahim’in Çocukları. çev. Nurşan Üstüntaş. İstanbul: Neden Kitap, 2010.
• Gündüz, Şinasi (ed.). Yaşayan Dünya Dinleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Güney, Zehra B. “Ağlama Duvarı mı? Burak Duvarı mı?” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 5/15 (2018), 46-69.
• Güngör, Muhammed. “Hristiyanlıkta Kudüs’ün Kutsallaşma Süreci”. Amasya İlahiyat Dergisi 14 (2020), 141-170.
• Harman, Ömer Faruk. “Dâvûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/davud
• Harman, Ömer Faruk. “İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim--peygamber
• Harman, Ömer Faruk. “Îsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 04 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/isa
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 01 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus
• Harman, Ömer Faruk. “İslamiyet Ve Kudüs”. Milel ve Nihal Dergisi16/1 (2019), 10-31.
• Hasanoğlu, Eldar. “Tanah’a Göre Kudüs’ün Kutsallaşma Süreci”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2015), 125-148.
• Karadaş, Cağfer. “İsra-Miraç Hâdisesi: Mahiyeti ve Gerçekliği”. Kisbu İlahiyat Dergisi 1/5 (2019), 55-73.
• Karaköse, Hasan. “Filistin ve Kudüs Meselesine Genel Bir Bakış (XIX. Yüzyılın Ortasından XX. Yüzyıl Ortalarına Kadar)”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/2 (2018), 150-165.
• Kaygısız, Hüseyin. Filistin’e Yapılan Yahudi Göçleri (1881-1917). Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kitâb-ı Mukaddes. Erişim 25 Aralık 2023. https://www.kutsalkitap.org/online-tevrat-oku/ Köftürcü, Hüseyin. “Semavi̇ Di̇nler Bağlamında Kudüs”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/71 (2020), 1054-1061.
• Köse, Feyza Betül. “Osmanlı Dönemi Kudüs’ünde Mimari Çalışmaları”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2017), 27-47.
• Kudüs Komitesi, İslam Konferansı Teşkilatı. Kudüs (Tarihi Belge). çev. Acar Tanlak. Suudi Arabistan: General Secretarıat, 1988.
• Mert, Rabia. “Bir Arada Yaşama Bağlamında Hz. Ömer Döneminde Kudüs” 16/1 (2019), 199-215.
• Midilli, Muhammet Enes. “Memlükler Döneminde Kudüs’te Niyâbetin ve Dört Kâdılkudâtlığın Kuruluşu”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 8/2 (2022), 1301-1327.
• Nânâ, Mahmut. Yahudi Tarihi. çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2008.
• Noth, Albercht. Müslüman ve Hıristiyanlıkta Kutsal Savaş ve Kutsal Mücadele. çev. İhsan Catay. İstanbul: Özne Yayınları, 1999.
• Odabaşı, Zehra. “Müslümanlarin Gözünden I. Haçli Seferi̇ Ve Selçuklularin Haçlilara Karşi Savunmasi”. Akademik İncelemeler Dergisi 13/1 (2018), 323-350.
• Özpınar, Ömer. “Beyt-i Makdis’in Kıble Olması ve Süresiyle İlgili Rivâyetlerin İncelenmesi”. İstem Araştırma Dergisi 19/38 (2021), 191-216.
• Runcıman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, 1989. Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Kudüs Ve Osmanli Arşi̇v Vesi̇kalari Işiğinda Yahudi̇leri̇n Bölgeye Yerleşmeleri̇ Üzeri̇ne Notlar”. Siirt Dergisi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2016), 33-56.
• Şehristani, Abdilkerîm b. Ahmed eş-. Milel ve Nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008. Tanyu, Hikmet. “Ağlama Duvarı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 01 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/aglama-duvari
• Zemahşerî. El-Keşşâf. çev. Muhammed Çoşkun vd. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2018.