Bulgaristan Âlimlerinden Mehmed Fikri’nin Tasavvurunda Gazzâlî ve Felsefesi

Yıl 2022, , 63 - 86, 28.01.2022

Muhammet Altaytaş

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1030598

Öz

Osmanlı’dan ayrılmasından sonra Bulgaristan Çarlığı’nda Müslümanların siyasî, edebi, ilmî ve fikrî meselelerini paylaştıkları en önemli yayın organı olan Medeniyet gazetesi, 1933 ile 1944 yılları arasında, on beş günü geçmemek üzere, değişik periyotlarla 375 sayı boyunca yayınlanmıştır. Osmanlı Türkçesi ile yayınlanan Medeniyet, döneminde hem imlası hem lisanı hem de muhtevası itibariyle Osmanlı/Türk ilim ve kültür mirasının devamı ve temsilcisi niteliğindedir. Medeniyet’in bir dönem başyazarlığını da yapmış olan Mehmed Fikri edebi şahsiyeti, şiirleri, davası ve mücadelesiyle millî şairimize benzetilmiş, “Bulgaristan’ın Mehmed Akif’i” olarak da anılmıştır. Medeniyet’te birçok yazıları bulunan Mehmed Fikri’nin en önemli yayını hiç şüphesiz Gazzâlî üzerine yazdığı 25 sayı boyunca tefrika halinde yayınladığı, yaklaşık bir kitap hacmine ulaşan “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi” başlıklı yazılarıdır. Bu makalede önce Mehmed Fikri’nin hayatı, şahsiyeti, davası ve fikirleri hakkında genel bir bilgi verildikten sonra Gazzâlî üzerine kaleme aldığı yazılarının muhtevası aktarılmış ve sonuç bölümünde de değerlendirmeler yapılmıştır. Sonuç itibariyle Mehmed Fikri bu yazı dizisiyle, öncelikle içinde yaşadığı toplum olmak üzere, çağında Müslümanlara itikâdî ve fikrî açıdan yönelecekleri istikameti işaret etmek üzere, büyük düşünür Gazzâlî’yi tanıtmıştır. Kanaatimizce Fikri’nin, Gazzâlî’nin felsefesi üzerine telif ettiği bu makalelerin hususiyeti, Gazzâlî araştırmalarına akademik katkısından ziyade, 20. yüzyılda dert ve dava sahibi bir Müslüman şahsiyetin Gazzâli’yi nasıl aktüelleştirebileceğini göstermesidir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Bulgaristan Müslümanları, Mehmet Fikri, Medeniyet gazetesi, Gazzâlî’nin Felsefesi.

Al-Ghazali and His Philosophy in The Thought of Mehmed Fikri, A Bulgarian Scholar

Öz

The newspaper Medeniyet, which was the most important publication organ in which Muslims in the Tsardom of Bulgaria after its separation from the Ottoman Empire shared their political, literary, scientific, and intellectual issues, was published for 375 issues in different periods of not more than fifteen days between 1933 and 1944. Medeniyet, a continuation and representation of Ottoman/Turkish scientific and cultural heritage in terms of language and content, was published in Ottoman Turkish. With his literary personality, poems, cause, and struggle, Mehmed Fikri, who was also the editor-in-chief of Medeniyet for a time, was compared to our national poet, and was also known as "the Bulgarian Mehmed Akif." Mehmed Fikri's most notable publication, among his many in Medeniyet, is certainly his series of articles titled "Al-Ghazali, His Life and Philosophy," which he authored on Al-Ghazali and serialized across 25 issues. In the present article, after providing background information about Mehmed Fikri's life, personality, case, and opinions, the content of his works on Al-Ghazali is presented, followed by evaluations in the conclusion section. Mehmed Fikri used this series of articles to introduce the great thinker Al-Ghazali to Muslims of his time, particularly the society in which he lived, in order to point Muslims in the right direction in terms of faith and thought. In our opinion, uniqueness of Fikri's works on Al-Ghazali's philosophy is that they indicate how a Muslim individual with concerns and a cause may actualize Al-Ghazali in the twentieth century, rather than his scholarly contribution to studies on Al-Ghazali.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Muslims of Bulgaria, Mehmed Fikri, Medeniyet newspaper, Philosophy of Al-Ghazali.

Kaynakça

• Ahmed, Vedat Sabri. “Mehmed Fikri’nin Hayatı ve Edebiyatı”. Mehmed Fikri Şiir ve Hikâyeleri. nşr. Halil Uzun. 13-39. Bursa: 2003.
• Cambazov, İsmail. “Doğumunun 100. Yıldönümü Münasebetiyle Medeniyet Gazetesi’nin Başredaktörü Mehmed Fikri”. Panel Notu (Sofya: Sofya Yüksek İslam Enstitüsü, 2008). 1-10.
• el-Ezherî, Osman. “Fikri’nin Ölümü Bizde Fikrin Ölümü”. Medeniyet 269 (1941), 1.
• Fikri, Mehmed. “Garp Medeniyetinin İç Yüzü Çok Koyu Bir Vahşettir”. Medeniyet 174 ( 1938), 1.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 1”. Medeniyet 197 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 10”. Medeniyet 208 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 11”. Medeniyet 209 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 12”. Medeniyet 210 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 13”. Medeniyet 211 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 14”. Medeniyet 213 ( 1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 15”. Medeniyet 214 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 16”. Medeniyet 215 ( 1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 17”. Medeniyet 216 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 18”. Medeniyet 217 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 19”. Medeniyet 218 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 2”. Medeniyet 198 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 20”. Medeniyet 219 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 21”. Medeniyet 220 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 22”. Medeniyet 221 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 23 (1)”. Medeniyet 223 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 23 (2)”. Medeniyet 224 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 24”. Medeniyet 225 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 25”. Medeniyet 226 (1940), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 3”. Medeniyet 199 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 4”. Medeniyet 201 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 5”. Medeniyet 202 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 6”. Medeniyet 204 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 7”. Medeniyet 205 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 8”. Medeniyet 206 (1939), 3.
• Fikri, Mehmed. “Gazzâlî, Hayatı ve Felsefesi 9”. Medeniyet 207 (1939), 3.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Medeniyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/301-303. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hatiboğlu, İbrahim. “XX. Yüzyılın İlk Yarısında Bulgaristan Müslümanları Arasında Dini Islahat Çabaları”. Balkanlar'da İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, ed. Ali Çaksu. 347-362. İstanbul: İslâm Tarih Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi, 2002.
• Hikmet, Ahmet. “Açık Söz”. Medeniyet 14 (1934), 3.
• Kılıç, Osman. Kader kurbanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• “Mehmed Fikri Hayatı ve Şahsiyeti”, Medeniyet 269 (1941), 2.
• Yalımov, İbrahim Mehmed. “Fikri’nin Toplumsal Ve Felsefî Düşünü”. Panel Notu (Sofya: Sofya Yüksek İslam Enstitüsü, 2008). 1-7.