Üsküplü Abdurrahîm Efendi ve İki Dilli Manzum Kaside-i Bürde Çevirisi

Yıl 2023, , 28 - 50, 28.01.2023

Ömer Faruk Karakuş , Muhammet Emin Uzunyaylalı

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1185212

Öz

Arap Edebiyatında bir yandan geleneksel bir yandan da daha sonraki yüzyıllarda asrın ruhuna bağlı olarak geliştirilmiş şiir türleri vardır. Medih, hiciv, mersiye, gazel, fahr vb. konular bu şiir türlerinden geleneksel olanlarının örnekleridir. Hz. Peygamber’e olan sevginin dile getirilip O’nun şefaatine nail olmanın hedeflendiği peygamber methiyeleri, zamanla bir edebiyat türü olarak değişiklik gösterir ve gelişmeler kaydeder, bedîiyyât, mevlid, tevessül şiirleri gibi türler ortaya çıkar. Tarih boyunca İslam dünyasında Hz. Peygamber’i manzum olarak methedenler arasında en fazla ilgi çeken şairlerden birisi de hiç şüphesiz Şerefuddîn Muhammed b. Sa’îd el-Bûsîrî (öl. 695/1296) ve şiiri Kasîdetu’l-Burde/Kasîdetu’l-Bur’e’dir. Çalışmamızın amacı Hz. Peygamberi methetmek amacıyla söz konusu kasideyi iki dile -Farsça ve Türkçe’ye- manzum çeviren Türk asıllı bir peygamber aşığı Üsküplü Abdurrahîm Efendi ve Dürr-i Mergûb adlı eserini tanıtmak, Farsça ve Türkçe manzum çevirisinin metinlerinden örnekler sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Şiiri, Bûsîrî, Kasîde-i Burde

Kaynakça

• Abdulkâdir b. Sa‘îd b. Abdilkâdir er-Râfi‘î el-Fârûkî et-Tırâblusî, Neylu’l-murâd fî taştîri’l-Hemziyye ve’l-Burde ve Bânet Su‘âd, Mısır, 1315/1897.
• Abdullâh Mûsâ Bîlâ Sevâdagu, Burdetu’l-Bûsîrî ve eseruhâ fi’l-edebi’l-‘arabî el-hadîs, Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Câmi‘atu’l-medîneti’l-âlemiyye, Kulliyetu’l-lugât ve’l-elsune, Kısmu’l-edebi’l-‘arabî ve’n-nakdi’l-edebî, Malezya, 2012, s. 33-50.
• Abdürrahîm Üskübî, Durr-i Mergûb, İstanbul, 1279, 1283.
• Abdurrahman el-Mağrâvî; el-Akîdetu’s-Selefiyye fî mesîratihâ’t-târîhiyye, Riyad, 1414.
• Ahmed Abdülhadioğlu, “Modern Dönem Hristiyan Arap Şairlerin Şiirinde Hz. Muhammed Övgüsü”, Tarih Okulu Dergisi, Nisan 2019, Yıl 12, Sayı XXXIX, s. 552-600.
• Âişe el-Bâ‘ûniyye, el-Bedî‘iyye ve şerhuhâ el-Fethu’l-mubîn fî medhi’l-emîn, nşr. Âdil el-Azzâvî-Abbâs Sâbit, Dımaşk, 1430/2009.
• Ali Ebû Zeyd, el-Bedî‘iyyât fi’l-edebi’l-‘arabî, Beyrut, 1983.
• el-Buhârî (Muhammed b. İsmâîl), Sahîhu’l-Buhârî, nşr. Mustafa Dîb el-Buğa, I-VII, Dımaşk-Beyrut, 1410/1990.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, I-III, Hazırlayanlar: Mustafa Tatçı-Cemal Kurnaz, Ankara, 2000.
• el-Bûsîrî (Muhammed b. Sa’îd), Dîvânu’l-Bûsîrî, nşr. M. Seyyid Kîlânî, Kahire, 1374/1955.
• Bünyamin Ayçiçeği, “Bûsîrî’nin Kasîdetü’l-bürdesi’nin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 15, İstanbul, 2015, s. 27-102.
• Demirayak, Kenan, Uzunyaylalı Muhammed Emin, Karakuş, Ömer Faruk Karakuş, Üsküplü Abdurrahim Efendi ve İki Dilli Manzum Kaside-i Burde Çevirisi, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 2022.
• Dursun Ali Özdemir, Zâli Ahmed Bin Mustafa’nın Kasîde-İ Bürde Şerhi, Y. Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler enstitüsü, Türk Dili ve Ed. ABD., Ordu. 2015.
• Ebu’l-Atâhiye (Ebû İshâk İsmâîl b. el-Kâsım), Dîvânu Ebi’l-Atâhiye, Beyrut, 1406/1986.
• Ebu’l-Esved ed-Du’elî, Dîvân, nşr. Muhammed Hasan Âl Yâsîn, Beyrut, 1418/1998.
• Ebu’l-Ferec el-Halebî (Ali b. İbrâhîm), es-Sîretu’l-halebiyye/İnsânu’l-‘uyûn, I-III, Beyrut, 1427.
• Ebu’l-Hudâ es-Sayyâdî, Âyâtu’l-‘ırfân fî mevlidi seyyidi veledi ‘Adnân, Basım yeri ve tarihi yok.
• Ebubekir Sıddık Şahin, Kaside-i Burde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1997.
• Edip Çağmar, Edebî Açıdan Arapça Mevlidler, Ankara, 2004.
• Ebû Temmâm, Şerhu Dîvânu’l-hamâse, Şerh: el-Merzûkî, nşr. Garîd eş-Şeyh, Beyrut, 1424/2003.
• Emine Yeniterzi, Türk Edebiyatında Na’t, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
• Halîl Mutrân, Dîvânu’l-Halîl nazmu Halîl Mutrân, I-III, Kahire, 1948.
• İbn Kesîr (Ebu’l-Fidâ İsmail b. Omer), el-Bidâye ve’n-nihâye, I-XV, Beyrut, 1410/1990. ----------, es-Sîretu’n-nebeviyye, nşr. Mustafa Abdulvâhid, I-IV, Beyrut, 1395/1976. İbn Kuteybe (Abdullah b. Muslim), eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ’, I-II, Beyrut, 1983.
• İbn Nâsiriddîn ed-Dımaşkî (Şemsuddîn Ebû Abdillâh Muhammed), Mevridu’s-sâdî fî mevlidi’l-hâdî, nşr. İbrâhîm b. eş-Şeyh Râşid el-Merrîhî, Bahreyn, 1429/2008.
• İbn Sa‘d (Ebû Abdillâh Muhammed), et-Tabakâtu’l-kubrâ, nşr. Ali Muhammed Ömer, I-XI, Kahire, 1421/2001.
• İbnu’l-Cevzî (Cemâluddîn Abdurrahmân b. Ali), Mevlidu’l-‘arûs, nşr. Abdulhafîz el-Bakkâlî el-Gazvânî, bsm. yeri yok, 1437/2015.
• İbnu’l-Fârıd, Dîvân, Dâru Sâdır-Beyrut, tsz.
• İbrâhîm Ra’fet Bâşâ, Mir’âtu’l-harameyn, I-II, Kahire, 1344/1925.
• Îd Fethî Abdullatîf, İtticâhâtu’l-edebi’l-‘arabî fi’l-karni’l-hâdî ‘aşer el-hicrî fî Mısr ve’ş-Şâm, Basılmamış Doktora Tezi, Ayn Şems Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Kahire, 1426-1427/2005-2006.
• İsmail Durmuş, “Methiye”, DİA, XXIX, 406-408, İstanbul, 2004. ----------, “Mevlid”, DİA, XXIX, 475-479, İstanbul, 2004. ----------, “Muhammed (Arap Edebiyatı), DİA, XXX, 450-456, İstanbul, 2005.
• İsmail Hakkı Sezer, İmam Bûsirî ve Bürdesi, Basılmamış Doktora Tezi, Yüksek İslam Enstitüsü, Konya, 1985. ----------, “Kasîde-i Bürde ve Nesir ve Manzum Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 10, 2000, s. 65-88.
• Ka‘b b. Zuheyr, Şerhu Dîvâni Ka‘b b. Zuheyr, Şerh: es-Sukkerî, nşr. Matbaatu Dâri’l-kutub ve’l-vesâiki’l-kavmiyye, Kahire, 1423/2002.
• Katip Çelebi, Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutub ve’l-funûn, nşr. M. Şerafettin Yaltkaya-Rifat Bilge, I-II, İstanbul, 1360-62/1941-43.
• el-Kûsî (Muhammed Abduşşâfî), Muhammed fî şi‘ri’n-nasârâ el-‘arab, Kahire, 1432/2011. ----------, Muhammed muştehâ’l-umem, Rabat, 1438/2017.
• Leâlî (Ahmed b. Mustafa Saruhânî), Kitâb-i şerh-i Kasîdetu’l-burde, Bulak, 1256.
• Lisânuddîn b. el-Hatîb (Ebû Abdillâh Zü’l-vizârateyn), Dîvân, I-II, nşr. Muhammed Miftâh, Dârulbeyzâ/Casablanca, 1409/1989.
• M. Sait Özervarlı, “Selefiyye”, DİA, XXXVI, 399-402, İstanbul, 2009.
• Machiel Kiel, “İvranye”, DİA, Ek-1, 683-685, İstanbul, 2016.
• Mahmut Kaya, “Bûsîrî”, DİA, VI, 468-470, İstanbul, 1992. ----------, “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, XXIV, 568-569, İstanbul, 2001. ----------, Kasîde-i Bürde’yi Türkçe Söyleyiş, İstanbul, 2001.
• Ma‘rûf Abdulmecîd, Bi-levni’l-gâr bi-levni’l-gadîr, Kum/İran, 1420.
• Mehmet Mesut Ergin, “Osmanlı Dönemi Arap Şiirinde Peygamber Methiyeleri”, Marife, Yıl 7, Sayı 1, Bahar 2007, s. 119-135.
• Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, I-II, Hazırlayanlar: Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2001.
• Mehmet Zeki İbrahimgil, “Dükkancık Camii”, DİA, X, 19, İstanbul, 1994.
• Metin Akkuş, Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası, Erzurum, 2006.
• Mine Taşdemir, “Sa’dullah el-Halvetî’ye İsnâd Edilen Anonim Kasîde-i Bürde Şerhinde Tasavvufi Kavramlar”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 10, s. 61-86.
• en-Nebhânî (Yûsuf b. İsmâîl), el-Mecmû’atu’n-nebhâniyye fi’l-medâihi’n-nebeviyye, I-IV, Beyrut, tsz.
• en-Nuveyrî (Şihâbuddîn Ahmed b. Abdilvehhâb) Nihâyetu’l-ereb, nşr. Mufîd Kumeyha ve diğerleri, I-XXXIII, Beyrut, 1424/2004.
• es-Safedî (Salâhuddîn Halîl b. Aybek), el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaûd ve Turkî Mustafa, I-XXIX, Beyrut, 1420/2000.
• es-Suheylî (Abdurrahmân b. Abdillâh), er-Ravdu’l-unuf, I-IV, Kahire, 1391/1971.
• Yanık Nevzat Hafis, Ali b. Ebî Talip Divanı, Hikmetevi Yayınları, İstanbul, 2004.
• Yusuf Şevki Yavuz, “Tevessül”, DİA, XLI, 6-8, İstanbul, 2012.
• Zekî Mubârek, el-Medâihu’n-nebeviyye fi’l-edebi’l-‘arabî, Kahire, 1354/1935.