Ebu’l-Hasan el-Harakānî’nin Düşünceye Verdiği Önem

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 10, 93 - 108, 01.07.2018

Ahmet Emin Seyhan

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.367385

Öz

Türk-İslâm âlim ve
mutasavvıfı el-Harakānî (ö. 425/1033), her anını tefekkürle geçiren ve
civanmertlerine de tefekkür tavsiyesinde bulunan bir münevverdir. el-Harakānî,
Kur’ân ve sünnete bağlılığı, üstadı el-Kassâb’ın (ö. 409/1018) rehberliği ve
manevî mürşidi Bâyezîd’in (ö. 234/848) örnekliği sayesinde makamlar aşmış ve
manevî bir derinliğe ulaşmıştır. el-Harakānî, bir kenara çekilip toplumdan
uzaklaşmamış, sürekli civanmertlerinin eğitimiyle ilgilenmiş, hayat boyu
öğrenmeden yana olmuş ve insanın eğitilmesi hizmetini en önemli faaliyetlerden
biri olarak değerlendirmiştir.

el-Harakānî, zihninden geçen
düşünceleri civanmertleriyle paylaşırken onlara çarpıcı mesajlar vermiş ve
yaşadığı aşkın tecrübeleri civanmertlerine anlatarak onların da bu seviyelere ulaşmalarını
istemiştir. Onun talebelerine verdiği bu bilgiler, büyük hedeflere talip
olmaları ve büyük işler başarmaları amacına matuftur. O, düşünen bir insanın
planlı bir hayat yaşayacağını, zamanını etkin ve verimli kullanacağını ve çok
önemli işlere imza atacağını onlara öğretmiştir. Bütün bu dinî tecrübeleri en
doğru usûl ve yöntemleri kullanarak etrafındakilere aktarmak “yaptığı işe
odaklanmakla ve kendine iyi bir rol model seçip onun öğretisini takip etmekle”
mümkün olabilir. İşte el-Harakānî, Bâyezîd gibi tahkik ehli bir mutasavvıfı
kendine örnek almış, onu manevî yönden geçmeyi ve daha üst mertebelere ulaşmayı
hedeflemiştir. O, gösterdiği azim ve kararlılığın bir sonucu olarak bu sahanın
zirve şahsiyetlerden biri olmayı başarmış ve kendisinden sonra gelenler
üzerinde derin izler bırakmıştır.

Bu makalede Ebu’l-Hasan
el-Harakānî’nin düşünceye verdiği önem ele alınmış, talebelerine verdiği
mesajlar üzerinde durulmuş ve tefekküre dayalı hayat tarzı hakkında bilgi
sahibi olunması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

el-Harakānî, Bâyezîd-i Bistâmî, Tasavvuf, Tefekkür, Mütefekkir

The Importance Abu'l-Hasan Al-Kharakani Gives to The Thought

Öz

el-Kharakani
Turkish-Islamic scholar and a great mystic (d. 425/1033), who spent in his
every moment with thought and advised constantly his followers the thought, is
a thinker. el-Kharakani reached a depth beyond the metaphysical through
dependence on Qur'an and Sunnah, quidance of his murshid el-Kassab (d.
409/1018) and example of spiritual murshid Bayazid (d. 234/848). el-Kharakani didn’t
move away from the society, he was always interested in education, supported
lifelong learning and evaluated education as one of the most important
activities.

el-Kharakani
gave striking messages when he shared thoughts of mind his disciples and wanted
them to reach these degrees when he was telling the high spiritual condition he
lived. These informations he gave to his disciples are to provide them to think
big. He taught that a man contemplating would plan his time and always use the
time an effective and efficient manner and manage very important work. It is
possible to transfer all of these religious experiences with good procedures
and methods, “focusing on his work and self-selecting a good role model and
following his teachings”. Therefore el-Kharakani took himself Bayazid, a
scholar who mystic,  as a role model and
intended to pass him in spiritual issues and reach a higher target. He managed
to become one of distinguished the figures in this area as a result of
perseverance and determination and left deep effect on those who came after
him.

In this
study, the importance el-Kharakani gives to the thought were evaluated and the
messages he gave to his students were focused and to have knowledge about the
life style based on contemplation was maintained.

Anahtar Kelimeler

el-Kharakani, Bayazid Bastami, Mysticism, Contemplation, Thinker

Kaynakça

• Attâr, Ferîdüddîn, Evliya Tezkireleri, Çev.: Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• Çelik, İsa, “Tasavvufî Düşünce Tarihinde Ebu’l-Hasan el-Harakānî”, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars 2014, C. 1, Sayı: 1, (ss. 75-89).
• Çiftçi, Hasan, “Mevlânâ İle Şems-i Tebrîzî’ye Göre Ebu’l-Hasan-i Harakânî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (Mevlânâ Özel Sayısı), Ankara 2005, Yıl, 6, Sayı: 14, (ss. 565-590).
• Çiftçi, Hasan, Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî, (Hayatı, Çevresi, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri) Nûru’l-‘Ulûm ve Münâcât’ı (Çeviri-Açıklama-Metin), Şehit Ebu’l-Hasan Harakânî Derneği Yayınları, Ankara 2004.
• Çiftçi, Hasan, “Şeyh Harakânî İle Şeyh Bâyezîd Arasındaki İlginç Manevî İlişki”, Şarkiyât Araştırmaları Dergisi, 2003, C. 3, Sayı: 11, (ss. 22-40).
• De Bruijn, J.T.P., “Kharakani, Abu’l-Hasan ‘Ali b. Ahmad (d. 1033)”, Biographical Encyclopaedia of Sufis (Central Asia and Middle East), (Prepared by N. Hanif), Sarup and Sons, New Delhi 2002.
• Durmuş, Mitat, “Çağımızın Çıkmazını Sağaltıma Taşıyacak Bir Söylem Kaynağı Olarak Ebü’l Hasan Harakanî’nin İnsanî ve Felsefî Dili”, KAÜİFD, 2017, C. 4, Ek Sayı: 1, (ss. 51-64).
• Ebu’l-Hasan Harakânî, Nûru’l-Ulûm ve Münâcât’ı, (Çeviri-Açıklama-Metin), Haz.: Hasan Çiftçi, Şehit Ebü’l-Hasan Harakânî Derneği Yayınları, Ankara 2004.
• Ebu’l-Hasan Harakânî, Nûru’l-Ulûm, Haz.: Şenol Kantarcı, Ankara 1997.
• Ebu’l-Hasan Harakânî, Seyrü Sülûk Risâlesi, Çev.: Mustafa Çiçekler, (Der.: Sadık Yalsızuçanlar), Sûfî Kitap, İstanbul 2006.
• Erdoğan, Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, Kültür Bakanlığı, Ankara 1998.
• Gök, Bilal, “Ebu’l-Hasan Harakânî ve Hacı Bektâş Velî: Aralarındaki Bağlar ve Anadolu’nun İslâmlaşmasına Katkıları”, KAÜİFD, Kars 2014, Sayı: 1, (ss. 100-134).
• Gürer, Dilaver, “Şiblî, Ebû Bekir”, DİA, İstanbul 2010, XXXIX, 125-126.
• Kalın, Mehmet Fatih, “Yesevî’nin Divân-ı Hikmet’inde İlahî Aşk ve Allah Düşüncesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 32, Temmuz 2018, ss. 189-202.
• Kartal, Alparslan, “Bir Nebevî Gelenek Olarak Münacât ve Ebu’l-Hasan Harakânî’nin Yeni Bulunan Bir Münacâtı”, Turkish Studies, Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2018, C. 13, Sayı: 2, (ss. 491-515).
• Kartal, Alparslan, “Ebu’l Hasan Harakani’nin Peygamber Tasavvuru”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, 2015, Sayı: 15, (ss.161-175).
• Kartal, Alparslan, “Ebu’l-Hasan Harakanî İle Hacı Bayram-ı Velî Arasındaki İlişki ve Anadolu’nun İslamlaşmasına Katkıları”, II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalem Yayınları, Ankara 2017, (ss. 127-142).
• Kartal, Alparslan, “Huzur Derslerine Katılan Karslı Âlimler”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, C. 4, Sayı: 8, (ss. 224-243).
• Kızıler, Hamdi, “Tasavvufun Kurumsallaşması Sürecinde Ebu'l-Hasan el-Harakānî ve Döneme Etkisi”, I. Uluslararası Harakânî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalkan Matbaacılık, Kars 2012, (ss. 188-199).
• Koçyiğit, Hikmet, “Ebu’l-Hasan Harakânî Hazretlerinin Bazı Ayet Yorumlarının Tefsir Açısından Değerlendirilmesi”, I. Uluslararası Harakânî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalkan Matbaacılık, Kars 2012, (ss. 331-349).
• Kutlu, Sönmez, “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/1, C. 1, Sayı: 1, (ss. 168-210).
• Maral, Cüneyt, “Ebu’l-Hasan Harakânî ve Mevlânâ’nın Bazı İşâri Tefsir Örneklerinin Mukayesesi”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kars 2017, C. 4, Ek Sayı: 1, (ss. 208-225).
• Muhammed b. Münevver, el-Esrâru’t-tevhîd fî makâmâti’ş-şeyh Ebi’s-Saîd, Nşr.: Muhammed Rızâ Şefi’i-yi Kedkenî, Müessese-i İntişârât-i Âgâh, Tahran 1339-1345 hş.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul 2010.
• Okudan, Rifat, “Ebû Bekir Şiblî: Hayatı ve Tasavvuf Tarihindeki Yeri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Dergisi, Yıl, 8 (2007), Sayı: 19, (ss. 211-234).
• Öngören, Reşat, “Tasavvuf”, DİA, İstanbul 2011, XL, 124.
• Özköse, Kadir, “Ebu’l-Hasan Harakânî’nin Tasavvufî Düşüncesi”, I. Uluslararası Harakânî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalkan Matbaacılık, Kars 2012, (ss. 122-132).
• Palabıyık, Hanefi/ Keleş, Reyhan, “Şeyh Ebu’l-Hasan-i el-Harakānî’nin Nûru’l-Ulûm Adlı Eserinde Nasihat”, KAÜİFD, Kars 2014, C. 1, Sayı: 2, (ss. 21-45).
• Palabıyık, M. Hanefi, “Gaznelilerin Hindistan Seferleri”, Ekev Akademi Dergisi, (Yaz 2007), Yıl: 11, Sayı: 32, (ss. 139-152).
• Palabıyık, M. Hanefi, “Hindistan Tarihinde ve Hint Kültüründe Müslüman Türkler”, Ekev Akademi Dergisi, (Güz 2007), Yıl: 11, Sayı: 33, (ss. 67-94).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan el-Harakānî’de Kur’an Kültürünün Yansımaları”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 8/6 Spring 2013, (p. 641-664).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan el-Harakānî’nin Dualarında Üzerinde Durduğu Ana Temalar”, KAÜ, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kars 2015, Sayı: 3, (ss. 88-109).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan el-Harakānî’nin Düşünce Dünyasında Allah Sevgisi”, JASSS, International Journal of Social Science, Adıyaman 2016, Spring I, Number: 43, (p. 71-89).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan el-Harakānî’nin Emr-i bi’l- Ma’ruf ve Nehy-i ‘ani’l- Münker Anlayışı”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 10/6 Spring 2015, (p. 815-832).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan el-Harakānî’nin Öğretisini Takip Edenlere Yaptığı Özel Dualar Üzerine Bir Değerlendirme”, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars Yıl, 2014, C. 1, Sayı: 2, (ss. 35-68).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu’l-Hasan el-Harakānî’ye Göre Hakikî Âşıkların Temel Özellikleri”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Mart/ 2016, Yıl, 3, Sayı: 5, (ss. 20-49).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Nefis Tezkiyesine Yaklaşımı”, Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars 2014, C. 1, Sayı: 1, (ss. 1-32).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Nefsi Tezkiye Metodu”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 9/2 Winter 2014, (p. 1335-1359).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Sevgi, Şefkat, Merhamet ve Hoşgörü Anlayışı”, Kafkas Üniversitesi İlahîyat Fakültesi Dergisi, Kars 2014, Sayı: 2, (ss. 81-116).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Sünnet Anlayışı”, Hikmet Yurdu, Yıl: 7, C. 7, Sayı: 13, Ocak-Haziran 2014/1, (ss. 101-126).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Sünnete Bağlılığı ve Hadis Anlayışı”, JASSS, International Journal of Social Science, Fransa October 2013, Volume 6 Issue 8, (p. 551-588).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Tasavvuf ve Şehitlik Anlayışı”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kars 2014, Sayı: 1, (ss. 135-168).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Şehit Ebu’l-Hasan El-Harakānî’den Sarıkamış Şehitlerine İslâm’ın Cihat Ruhu Üzerine Bir Değerlendirme”, Hikmet Yurdu, Yıl: 8, C. 8, Sayı: 15, Ocak-Haziran 2015/1, (ss. 51-74).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî’nin Tefekkür Anlayışı”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Turkey, Volume 8/8 Summer 2013, (p. 2053-2071).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî'nin İlim Anlayışı”, JASSS, International Journal of Social Science, Fransa May 2013, Volume 6 Issue 5, (p. 1049-1083).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Ebu'l-Hasan el-Harakānî'nin İlham Anlayışı”, Usûl İslâm Araştırmaları, Sayı: 16, Temmuz-Aralık, 2011, (ss. 79-110).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Tasavvufî Düşüncede İnsan Yetiştirme Yöntemleri -Ebu’l-Hasan el-Harakānî Örneği-”, Hikmet Yurdu, Malatya Yıl: 7, C. 7, Sayı: 14, Temmuz-Aralık 2014/2, (ss. 11-42).
• Seyhan, Ahmet Emin, “Anadolu'nun Manevî Mimarlarının Birlikte Yaşama Tecrübesine Katkıları -Ebu'l-Hasan el-Harakānî Örneği-” Kafkas Üniversitesi Harakani Dergisi, Kars Yıl, 2015, C. 2, Sayı: 3, (ss. 1-35).
• Şener, Habib, “Alvarlı Muhammed Lutfî Efendi’nin Şiirlerinde Allah Tasavvuru”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 43, Erzurum 2015, ss. 476-503.
• Şener, Habib, “Felsefî ve Tasavvufî Açıdan Harakânî’de Bilgi Problemi”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 2018, c. 18, sy. 1, Konya 2018, ss. 77-99.
• Uludağ, Süleyman, “Bâyezîd-i Bistâmî”, DİA, İstanbul 1992, V, 240.
• Uludağ, Süleyman, “Cüneyd-i Bağdâdî”, DİA, İstanbul 1993, XIII, 120.
• Uludağ, Süleyman, “Harakânî”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 93-94.
• Yazoğlu, Ruhattin, “Ebu’l-Hasan Harakânî’de Hoşgörü ve İnsan Sevgisi”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kars 2014, Sayı: 1, (ss. 1-10).
• Yüceer, İsa, “Alperen ve Manevî Mimar Ebu’l-Hasan Harakânî’nin Düşünce Dünyası”, I. Uluslararası Harakânî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kalkan Matbaacılık, Kars 2012, (ss. 44-64).