Hz. Ömer Döneminde Meydana Gelen Amvas Tâunu ve Etkileri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 129 - 150, 15.01.2020

Ercan Cengiz

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.663827

Cited By: 4

Öz

Salgın
hastalıklar tarih boyunca sebep oldukları kitlesel ölümlerle insanlığın maruz
kaldığı felaketlerden biri olmuştur. Bu hastalıkların başında hiç şüphesiz
dünya nüfusu üzerinde büyük etkiye sahip Kara Ölüm olarak adlandırılan veba
gelmektedir. Hz. Peygamber’in de hadislerinde değinmiş olduğu tâun hastalığı,
Arapça’da vebanın en çok görülen ve hıyarcıklı olarak adlandırılan türüne
verilen isimdir. Amvas’ta ortaya çıktıktan kısa süre sonra Suriye ve Irak’a
kadar yayılan salgın, en çok Suriye toprakları üzerinde etkili olmuş ve
aralarında sahabenin ileri gelenlerinin de bulunduğu on binlerce insanın
ölümüne sebep olmuştur. Yaşanan insan kayıpları bölgede İslam’ın yayılmasına ve
fetih hareketlerine büyük bir darbe vurmuştur. Tâun hastalığının etkili olduğu
zaman diliminde, Hz. Ömer salgın bölgesiyle yakından ilgilenmiş, insanların her
türlü ihtiyacını diğer eyaletlerden temin edilen malzemelerle karşılamaya
gayret göstererek sosyal devlet anlayışının en güzel örneklerinden birini
vermiştir. Salgının ortadan kalkmasıyla Suriye’ye giden Hz. Ömer askeri, sosyal
ve idari alanlarda düzenlemelerde bulunmuştur. Hastalığın yaralarının
sarılmasında özellikle askeri ve sosyal alanlarda aldığı tedbirler Hz. Ömer’in
çağının çok ilerisinde bir yönetici olduğunu ortaya koymuştur. Bu çalışma Hz.
Ömer’in hilafeti döneminde Filistin’in Amvas adlı yerleşim yerinde ortaya çıkan
bu veba salgınını konu almaktadır. Çalışmada salgının sonuçları askeri, siyasi,
sosyali ve adli açılardan değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Amvas, Tâun, Hz. Ömer

Taun (Plague) In Amvas And Its Effects Durıng Calıph Omer’s Perıod

Öz

Epidemic had been one of the most hazardous disasters
which caused massive death throughout history. The most important one of these
epidemics, undoubtedly, was plague which was also called Black Death. Taun
disease, which was also mentioned in Prophet Muhammed in his sayings (hadith),
was the most prevalent type of plague in Arabic language and bubonic plague was
also used for this epidemic synonymously. The epidemic pervaded in Syria and
Iraq, soon afterwards it first appeared in Amvas, and it became prevalent in
Syria and caused the death of thousands of people among which there were some
prominent companions of Prophet Muhammad. Human losses in the region played
havoc with the spread of Islam and the operations of conquest greatly. During
the period in which Taun (plague) was prevalent, Caliph Omar focused on the
epidemic zone closely and he manifested one of the best examples of social
government with the purpose of meeting all kinds of demands that people needed.
Following the elimination of plague, Caliph Omar went to Syria to implement for
military, social and administrative arrangements. The remedy of the disease
showed that Caliph Omar was ahead of his time with his precautions especially
in military and social fields. This study deals with the plague epidemic which
occurred in Amvas, Palestine during Caliph Omar’s Period. The result of the
study will be interpreted in respect to the military, political, social and
legal grounds. 

Anahtar Kelimeler

Amvas, Taun, Caliph Omar

Kaynakça

• Abdulhamit, Araybi Muhammed. el-İstiraticiyetü’l-İttisaliyye li Ömer ibnü’l Hattab fî İdareti’l-ezemet. Yüksek Lisans, et-Tahir Mevlai, 2016.
• Abdullah, Remzi İbrahim. “Amvas Taunu”. Tikrit Üniversitesi İlmi Dergisi 20/1 (2012): 287-311.
• Ahmed b. Hanbel - Şuayib el-Arneut. Müsned. 2. Bs, 50 Cilt. Müessesetu’r-risale, 1999. Apak, Âdem. Ana Hatlarıyla İslam Tarihi 2 Hulefâ-i Râşidîn Dönemi. 11. Bs, 4 Cilt. İstanbul: Ensar, 2014.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-. Fütûhu’l-Bûldân. Beyrut: Derve ve Mektebetü’l-hilal, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cevzi, Ebü’l Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-. el-Muntazam fî târihi’l-mülûk ve’l-ümem. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 1. Bs, 19 Cilt. Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, 1992.
• Cevziyye, İbn Kayyim el-. et-Tıbbu’n Nebevi. Thk. Abdulhalık Adülgani. Beyrut: Darü’l Fikir, t.y.
• Dımaşkī, Ebû Zür‘a Abdurrahmân b. Amr b. Abdillâh ed-. Tarih’ü Ebi Züra ed-Dimaşki. Thk. Şukrullah Nimetullahi Kavceni. Dımaşk: Mecmeul Luğati’l-Arabiyye, t.y.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as, (. Sünenu Ebî Dâvud. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebu Yale, Kâdî Muhammed b. Hüseyin el-Ferrâ’. el-Ahkâmüs-Sultâniyye. Beyrut: Darü’l-kütübi’l İlmiyye, 2000.
• el-Mutahhar b. Tahir el-Makdisi. el-Bedü ve’t-Tarih. Bursaid: Mektebetü’l sekafeti diniye, t.y. Esbahani, Abdurrahman ibn Mende el-Abdi el-. el-Mustahrac min Kutubi el-nas lit-tezkira. Thk. Amir Hasan Sabri el-Temimi. Bahreyn: Vezaratü’l adl vaşşunu’l İslamiye, t.y.
• Fayda, Mustafa. Allah’ın Kılıcı Halid b. Velid. 5. Bs. İstanbul: İFAV, 2014.
• Fayda, Mustafa. “Cerîb”. TDV. 402. İstanbul: TDV İslam Araştırma Merkezi, 1993.
• Fayda, Mustafa. Hulefâ-yı Râşidîn Devri (Dört Halife Dönemi). 1. Bs. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2014.
• Feyruzabadi, Mecmdüddin Muhammed b. Yakub el-. el-Kamusü’l Muhit. 8. Bs. Beyrut: Müessesetü’l-risale, 2005.
• Genç, Özlem. “Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını ve Ortaçağ Avrupa’sına Etkileri”. Tarih Okulu 10 (Ağustos 2011): 123-150.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hibetullâh b. Abdullah. Târîḫu Medîneti Dımaşk. Thk. Muhibbuddin Ebi Said Ömer. 17 Cilt. Beyrut: Darü’l- Fikir, 1995.
• İbn Hacer, Şihabuddin el kinani el-Askalani. , el-İsabe fi temizi es-Sahabe. Kilkde, 1853.
• İbn Haldun, Abdurrahman İbn Muhammed. Divanü’l el-Mubteda ve’l haber fi Tarihi’l Arab ve’l Berber. Thk. Halil Şahade. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l Fikir, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesir el-Kureyşi ed-Dımeşki. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. 1. Bs, 21 Cilt. Dâru Hicre, 1998.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mukrem b. Ali. Lisanu’l-Arab. 3. Bs, 15 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sadir, t.y.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr. Trc. Aadnan Demircan. 2. Bs, 11 Cilt. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• İbn Tolun, Ebü’l-Fazl Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed ed-Dımaşkī. el-Menhelü’r-reviyyu fi’t-tıbbi’n-nebevi. Thk. el-Hafız Aziz Beg. 1. Bs. Riyad: Dar’alemu’l-Kütub, 1995.
• İbnü’l Esir, İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fit-Târîh. Thk. Abdullah el-Kazi. 2. Bs, 8 Cilt. Beyrut: Darü’l Kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• İbnü’l Esir, İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Esedü’l-ğabe fi Marifeti’s-sahabe. Thk. Ali Muhammed Muavvid - ve Avil Ahmed Abdülmevcud. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l Kutubi’l İlmiyye, t.y.
• Kallek, Cengiz. “Kıst”. TDV. 503-504. İstanbul: TDV İslam Araştırma Merkezi, 2002.
• Kastalani, Ahmed b. Muhammed b. Abdilmelik el-. İrşadü’s-sêri li-şerhi sahihi’l Buhari. 7. Bs. Mısır: el-Matbaa el-Kübra el-Emiriyye, 1905.
• Kuşeyrî, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac b. Müslim el-. Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattâ. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Numani, Allame Şibli. Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi. Trc. Talip Yaşar Alp. 2. Bs. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2015.
• “Plague”. World Healt Organization. 22 Kasım 2019. www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/plague.
• Sallâbî, Ali Muhammed. İkinci Halife Hz. Ömer Hayatı-Şahsiyeti-Dönemi. Trc. Mehmet Akbaş. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Ömer. Ankara: TDV Yayınları, t.y.
• Seğani, Raziyuddin el-Hasan b. Muhammed b. Haydar el-Advi es-. el-Ubabu ez-Zahir ve’l-lübabu el-fehir. t.y.
• Sellâm, Ebu Ubeyd Kâsım. Kitâbü’l-Emval İlk Dönem Ekonomi Yönetimi. Trc. Cemaleddin Saylık. Ankara: Ankara Okulu, 2016.
• Selmani, Abdullah Taha Abdullah Nasır es-. Ezmetu Amue’r-ramade el- İktisadiye. Musul: Külliyetü’l Terbiye, 2010.
• Suyûtî, Celâleddin. Halifeler Tarihi. Trc. Onur Özatağ. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Darü’t-turas, 1967.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-. Târîhu’t Taberî. Thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim. 12 Cilt. Kahire: Daru’l-maarif bi Mısır, t.y.
• Temmavi, Muhammed. Hz. Ömer ve Modern Sistemler. Trc. Muhammed Vesin Taylan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2004.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer el-. Fütuhu’ş-Şam. t.y.
• Varlık, Nükhet. “Tâun”. TDV. 175-177. İstanbul: TDV İslam Araştırma Merkezi, 2011.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh el-. Târîḫu’l-Yaʿḳûbî. 2. Bs, 3 Cilt. Beyrut: Der Sadir, t.y.
• Yasin, Necmen. et-Tarihü’l İktisadi li Asrir-risaleti ver-Raşidin. Beyrut: Darü’l-kütübi’l İlmiyye, 1971.
• Yıldırım, Nuran. “Salgınlar”. Dünden Bügüne İstanbul Ansiklopedisi. 114-115. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. et-Tıbbu’n Nebevi. Thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlı. 1. Bs. Derun Nefeis, 2004.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. Târîḫu’l-İslâm. Thk. Beşşer Avvad Maruf. 1. Bs, 6 Cilt. Dar el-Garb el-İslami, 2003.