Ahmed Avni Konuk’un Mesnevî-i Şerîf Şerhi’nde Bir Ârif ve Mürşit Olarak Ebu’l-Hasan-ı Harakânî

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 151 - 170, 08.07.2020

Dilaver Gürer

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.737667

Öz

Ârif ve mürşit kavramları tasavvufun en önemli kavramlarındandır. Ârif, İslâmî kaynakların ışığında Allah’ı bilen ve onun rızasına uygun yaşayan kimse, mürşit ise bu bilgi, ilim, irfan ve yaşayış ile etrafındaki insanlara Allah’ı tanıtan, insanların sırât-ı müstakîm üzere yürümelerinde önder olan kimse demektir. Mevlâna, pek çok üstün sıfatlarla andığı Ebu’l-Hasan-ı Harakânî’den Mesnevî’de büyük bir hayranlık ve övgüyle bahseder. Harakânî ile ilgili iki hikâyeyi uzun uzun anlatarak irfânî mesajlarını bu hikâyelerin beyit aralarına serpiştirir. Hikâyelerden birisi Harakânî’nin üveysî şeyhi olarak bilinen Bâyezîd-i Bistâmî’nin Harakan’dan geçerken onun doğumunu müjdelemesidir. Diğeri ise Harakânî’nin huysuz karısı ve bir müridi ile ilgili hikâyedir. Bu hikâyelerde Harakânî’nin nasıl yüce bir meşrep, kişilik ve sîrete sâhip olduğu, nefsini terbiye ederek nasıl ulvî mertebelere ulaştığı, kısaca onun irfânî birikim ve irşat metodunun güzelliği ifade edilmektedir. Bu makalede, Mesnevî’deki iki hikâye ve Harakânî’den bahseden diğer beyitlerin Ahmed Avni Konuk şerhi çerçevesinde, ünlü sûfînin âriflik ve mürşitlik yönüne dair bazı özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf,, Mesnevî,, Mesnevî-i Şerîf Şerhi,, Ebû Yezîd el-Bistâmî,, Ebu’l-Hasan-ı Harakânî,, Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî,, Ahmed Avni Konuk,

Abu al-Hasan al-Kharaqâni As a Gnostic (al-‘Arif) and The Divine Guide (al-Murshid) in Ahmed Avni Konuk’s Commentary Called Mathnawi-i Sharif Sharhi

Öz

The Gnostic (al-‘arif) and the divine guide (al-murshid) are the most significant terms of tasawwuf. ‘Arif is someone who knows Allah in the light of Islamic sources and lives apropriate for the sake of Allah. As for murshid is someone who introduces Allah to people by the way of al-‘ilm (knowledge), al-‘irfan (gnosis), and his behavior and guides people to walk along sirat al-mustaqim (the straight path). Mawlana gives Abu al-Hasan al-Kharaqani many attributes and mentions him by admiring with many praises. Furthermore, Mawlana gives his some gnostic messages by telling two stories related with Kharaqani. One of this stories is about the harbinger of Bayazid Bestami, the owaisi sheikh of Kharaqâni, the birth of him while he was going through Kharaqan. And other is the famous story about a murid of Kharaqâni and his grumpy wife. In these stories, It is mentioned that how Kharakani had a supreme disposition, character, and morality and how reached the martaba-i âlī (divine level) by training his nafs (self), in short, the value of his gnostic knowledge and the method of guidance are explained in Mathnawi. In this article, the sageness and mastership of Kharaqani will be explained in the frame of the Mathnawi’s couplets and two stories about him by means of Ahmed Avni Konuk’s commentary. 

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf,, Mathnawi,, Mathnawi-i Sharif Sharhi,, Abu Yazid al-Bestami,, Abu al-Hasan al-Kharaqani,, Mawlana Jalal al-Din al-Rumi,, Ahmed Avni Konuk,

Kaynakça

• el-Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlül-İlbâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. İstanbul: Akçağ Yay., 1992.
• Algar, Hamid. “Bahâüddîn Nakşbend”. 4: 458-460. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yay., 1991.
• Alkan, Ercan. “Harakânî’nin ‘Rabbimden İki Şey/İki Sene Eksiğim’ Sözünün Tasavvuf Literatüründeki Yorumları”. I. Uluslararası Harakani Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Kars: Kafkas Üniversitesi Yay., 2012: 211-222.
• Arpaguş, Safi. “Ahmed Avni Konuk ve Mesnevî-i Şerîf Şerhi’nin Tasavvuf Çalışmaları Açısından Önemi”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. İstanbul: MÜİF Vakfı Yay., Eylül 2013: 31-50.
• Barkçin, Savaş S. Ahmed Avni Konuk –Görünmeyen Umman–. İstanbul: Klâsik Yay., 2011.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Akçağ Yay., 1992.
• Can, Ayfer. “Ebu’l-Hasan Harakani’nin Hayatı Ve Eserleri”. Harakani Dergisi. Sayı 1, (Ocak 2014), 33-48.
• Ceyhan, Semih, “Osmanlı Mesnevî Şerhlerine Göre Ebu’l-Hasan Harakani: İsmail Rüsûhî Ankaravî ve Ahmed Avni Konuk Örneği”. I. Uluslararası Harakani Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Kars: Kafkas Üniversitesi Yay., 2012: 223-235.
• Çiftçi, Hasan. Şeyh Ebü’l-Hasan-i Harakânî (R.A.) I. Kars: Şehir Ebu’l-Hasan Harakânî Derneği Yay., 2004.
• Çiftçi, Hasan. “Mevlâna ile Şems-i Tebrîzî’ye Göre Ebu’l-Hasan-ı Harakanî”. Tasavvuf Dergisi (Mevlana Özel Sayısı). 14. Ocak 2005: 565-590.
• Eraydın, Selçuk. “Ahmed Avni Konuk: Hayâtı ve Eserleri”. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi (içerisinde). 4: 15-27. İstanbul: MÜİFV Yay., 2005.
• Erginli, Zafer. “Tasavvufî Düşüncenin Kuruluş Asrında Bağdat Sûfî Çevrelerinin Oluşturduğu Temel Terminolojik Zemine Toplu Bir Bakış”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6/11. (Aralık 2017): 1-33.
• el-Geylânî, Abdülkâdir. Cilâü’l-Hâtır. Terc. Dilaver Gürer. İstanbul: İlkharf Yay., 2015.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mesnevî ve Şerhi. 6 c. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1989.
• Gürer, Betül. Molla Fenârî’nin Varlık ve Bilgi Anlayışı. İstanbul: İnsan Yay., 2018.
• Gürer, Dilaver. “Ahmed Avni Konuk’un Fusûs’u Mesnevî Ve Mesnevî’yi Fusûs İle Şerh Etmesi”. IV. Uluslararası Mevlâna Sempozyumu Hz. Mevlâna ve İslam Dünyasında Kardeşlik (Bildiriler). Ed. Ali Temizel. Konya: Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Yay., 2018: 325-338.
• Hakîm, Suâd. el-Mu’cemü’s-Sûfî el-Hikme fî Hudûdi’l-Kelime. Beyrut: Dâru Nedre, 1981.
• Haksever, Ahmet Cahid. Ya’kûb-ı Çerhî Hayâtı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: İnsan Yay., 2009.
• (Heyet). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Ed. Zafer Erginli. İstanbul: Kalem Yay., 2006.
• Kartal, Abdullah. “Sekr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 434-435. İstanbul: TDV Yay., 2009.
• Kılıç, Mahmud Erol. “el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/251-258. İstanbul: TDV Yay., 1996.
• Konuk, Ahmed Avni. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. Haz. Mustafa Tahralı (ve diğerleri). 13 c. İstanbul: Kitabevi Yay., 2008.
• Mevlâna, Celâleddîn-i Rûmî. Külliyât-ı Şems-i Tebrîzî (Dîvân-ı Kebîr). Neşr. Bedîuzzemân Füruzanfer. Tahran: Talayeh Neşriyat, 2005.
• Miftâh, Abdülbâkî. Mefâtîhu Fusûsı’l-hikem. Marakeş/Fas, 1997.
• Ögke, Ahmet. “Bir Tasavvuf Terimi Olarak Ricalü'l-Gayb, -İbn Arabî’nin Görüşleri-”. Tasavvuf Dergisi. 5 (Ocak 2001): 161-201.
• Öngören, Reşat. “Konuk, Ahmet Avni”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/180-182, İstanbul: TDV Yay., 2002.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. 4 c. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Tosun, Necdet. “Üveysîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 400-401. İstanbul: TDV Yay., 2012.
• Necdet Tosun. “İmâm-ı Rabbânî’ye Yönelik Tenkidler ve Müdâfaalar”. Uluslararası İmam-ı Rabbani Sempozyumu Tebliğleri. İstanbul: Aziz Mahmûd Hüdâyî Vakfı Yay., 2018: 109-119.
• Uludağ, Süleyman. “Basîret”. 5: 103. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay., 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Harakânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 93-94. İstanbul: TDV Yay., 1997.
• Uludağ, Süleyman. “Ricâlü’l-Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 81-83. İstanbul: TDV Yay., 2008.
• Uludağ, Süleyman. “Şathiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 370-371. İstanbul: TDV Yay., 2010.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay., 2001.