Kelam Geleneğinde Kesb Teorisi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 15, 129 - 148, 15.01.2021

Bayram Çınar

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.810926

Cited By: 2

Öz

Öz: Kelâm tarihinin en temel konularından biri olan “iradî insan fiilleri” konusunda hem Mütekaddimin (erken hem de müteahhirin (geç dönem) kelamcıları arasından önemli tartışmalar olmuştur. Söz konusu tartışmalar “İnsanın bilinçli-şuurlu(iradi) fiillerinin yaratıcısı Allah mıdır?” sorusu olduğu söylenebilir. Bu bağlamda, bazı kelamcılar sahip oldukları Tanrı tasavvuruyla bağlantılı olarak bu soruya negatif (olumsuz) tepki verirken bazıları da Pozitif (olumlu) yanıt vermiştir. İlk grupta yer alan âlimler(Mu’tezilî), Allah’ın insanın fiillerini yaratmadığını söylerken, insanı kendi fiilleri karşısında mûcid, hâlık ve muhdis olarak konumlandırmıştır. İkinci grupta yer alan âlimler arasında ise iki ayrı görüş ortaya çıkmıştır. Bir kısmı, Allah’ın insanın fiillerinin yegâne yaratıcısı olduğunu ve dolayısıyla bu fiillerin insana nispet edilemeyeceğini savunur. Bunlar Cebrîyedir. Bu grubun diğer bir kısmı ise insanın fiillerinin yaratıcısı Allah olmakla birlikte yine de bu fiillerin insana nispet edilebileceğini savunmuştur. Bu ikinci grupta yer alan ve insanın fiillerini Allah yaratmasına rağmen insanın fiillerinin kendisine nispet edilebileceğini savunan kelamcılar, bir Kur’an terimi olan “kesb” kavramına başvurmuşlardır. Eş’ari ve Mâturidî söz konusu ‘kesb” terimi ile bağlantılı bir yorum ile insanın sorumluluğu ile insanın eylemi arasında bir ilişki kurma çabası göstermişlerdir.
Bu çalışmada farklı mezheplerin “kesb” teorisi ele alınacaktır. Söz konusu mezheplerin insan fiillerinin insan sorumluluğu ile ilişkilendirme yöntemini kesb kavramı üzerinden ortaya koymayı hedefler.

Anahtar Kelimeler

Kelam,, Kesb,, İrade,, Kudret,, İnsan Fiili,

The Theory of Kasb in The Kalam Tradition

Öz

Abstract: There have been important debates among both Mutakadimin (early period) and Muteahir (late period) theologians on the subject of " voluntary acts of man", which is one of the most fundamental topics in the history of Kalam. In this context, some theologians responded negatively to this question in connection with their imagination of God, while others responded positively. The scholars in the first group said that God does not create human acts, while Among the scholars in the second group, two different approaches emerged: some of them argue that God is the only creator of human actions and therefore these acts cannot be compared to man. Although some of them are God, the creator of human actions, still these actions argued that it can be pet. The theologians, who are in this second group and arguing that although God creates human acts, human actions can be attributed to him, applied to the concept of "kasb" which is a Quran term. Esh'arî and Mâturidî made an effort to establish a relationship between human responsibility and human action with an interpretation related to the term "kasb" in question. In this study, the "kasb" theory of different sects will be discussed. It aims to reveal the method of relating the sects in question to human actions with human responsibility.

Anahtar Kelimeler

Kalam,, Kasb,, Will,, Power,, Human Action,

Kaynakça

• Abrahamov Bunyamin. “Kitâbü’l-Lüm‘a’ya Göre Eşarî’nin Kesb Teorisinin Yeniden İncelenmesi Çev. Hayrettin Güdekli”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2011), 187–200. , Çınar, Bayram. “İslam Kelam Ekollerinde İnsan Fiilleri ve İnsanın Sorumluluğu İlişkisi”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 10/21 (2020), 31–44.
• Ebu’l-Kâsım el-Ensârî. el-Ğunye fi’l-kelâm thk. Mustafa Hasaneyn Abdülhadî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
• Ebu Hanife, Nu’man b. Sabit. el Fıkhu’l-ekber. Haydarabad: Meclisu’d- Dairetu Me’arif el Osmaniye, 1979.
• Ebu Mansur Mâturîdî. Kitâbu’t-tevhîd çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî. el-‘Akîdetü’n-Nizâmiyye fi’l-erkâni’l-İslâmiyye thk. Muhammed Zâhid Kevserî. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 1992.
• Kâdî Abdulcabbâr, El-Hâmedânî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse çev. İlyas Çelebi 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• en-Nesefî, Ebû’l-Berekât. Şerhu’l-Cevâhiri’l-Mûdiyye. nşr. Ömer Bölükbaşı. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Kahire: Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye, 1955.
• Eşʻarî Ebu’l -Hasan. Makalatü’l-İslâmiyyîn thk. Helmut Ritter 2 Cilt. Wiesbaden, 1980.
• Ess, Josef van. Theology and Society in the Second and Third Centuries of the Hijra “A History of Religious Thought in Early Islam” çev.Gwendolin Goldbloom. Leiden-Boston: Brill, 2019.
• Hayyat, Ebu’l-Hüseyn. el-İntisar thk. Nyberg H.S. Beyrut: Evraku’ş- Şarkiya, 1993.
• İbn Ebi’l -İzz el-Hanefî. el-Akîdetü’t-Tahâvîyye ve Şerhi Çev. Beşir M Eryarsoy. İstanbul: Guraba Yayınları, 2008.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid. el-Keşf anMenâhicil-Edille fî-Akâidi’l-Mille thk. Muhammed Abid el-Cabirî. Beyrut: Merkezi Dirâsâti’l- Vehdeti’l- Arabiyye, 1998.
• İbnü’l-Emîr. el-Kâmil fî usûli’d-dîn fî ihtisâri’ş-Şâmil fi usûli’d-dîn thk. Cemâl Abdunnâsır Abdulmun‘im. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2010.
• İsfehanî, Ragıb. Mufredât li elfazi’l-Kur’an thk.Safvan Adnan Davudî. Dimeşk: Daru’l-Kalem, 2009.
• Kâdî Abdulcabbâr, el- Hâmedânî. el-Muğnî, thk. Mustafa Hilmî, Ebu’l-Vefâ el-Gânimî. 20 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nahdâ, 1962.
• Kubat, Mehmet. “Kadere Dair İki Risâle (Abdülmelik B. Mervân’ın Hasan el-Basrî’ye Gönderdiği Mektup ve Hasan el-Basrî’nin Abdülmelik B. Mervân’a Gönderdiği (Cevabî) Mektup)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (2008), 351–374.
• Manzur, Ebu’l-Fadl İbn. Lisânü’l-arab, 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• Nesefî, Ebu’l-Mûin. Tabsiratu’l Edille fi Usuli’d Din thk.Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Râzî, Fahreddin. Muhassal efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn thk. Tâhâ Abdurrûf Sad. Kahire: Mektebetu Külliyâti’l-Ezheriyye, 1991.
• Ünverdi Veysi. “Eș’arî ve Ebu’l-Muîn En-Nesefî’de Kesb Teorisi”. Diyanet İlmi Dergi 51/1 (2015), 71–100.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Watt, W Montgomery. Free Will and Predestination in Early Islam. London: Luzac Company, Ltd, 1948.
• Wolfson, Harry Austryn. The Philosophy of the Kalam. Cambbridge- Massachusetts-London: Harvard University Press, 1976.
• Yazıcıoğlu, M. Sait. Mâturidî ve Nesefi’ye göre İnsan Hürriyeti Kavramı. Ankara: Akid Yayıncılık, 1988.
• Zemahşeri, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâ‘ikı ğavâmizı’t-tenzîl ve uyûni’l-akâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mun Şeyhan. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 2009.