Ebu Hanîfe'de İnsan Hürriyeti

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 15, 178 - 197, 15.01.2021

Şerife Özketen

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.811242

Öz

Bu makalede Ebû Hanîfe’nin (ö.150/767) insan hürriyetine ilişkin görüşleri incelenmiştir. Ebû Hanîfe’nin insan hürriyeti konusuyla ilgili kendisinden sonra gelen âlimlere etkisi Allah-insan ilişkisi bağlamında değerlendirilmişir. İzahı ve çözümü zor olan insan hürriyetinin Ebû Hanîfe’nin görüşleri çerçevesinde incelenmesi meseleye aydınlatıcı bir ışık tutulacaktır. İnsan hürriyeti hem insanla hem de Allah’ın kudretiyle yakından ilgilidir. Bu sebeple konuyla ilgili açıklayıcı bir neticeye ulaşabilmek için Allah ve insanla ilgili yönü birlikte ele alınmalıdır. Ortaya çıkan temel soru; Allah’ın mutlak irâdesinin yanı sıra insanın irâde hürriyeti olup olmadığı, şayet var ise bu irâdenin boyutunun ne olduğudur. Bu bağlamda insan hürriyeti meselesi ilahî kudret sıfatı üzerinden ele alınmış, insan irâdesi, sorumluluğu ve insanın fiillerinde etkisinin olup olmadığı çerçevesinde tartışılmıştır. Ebû Hanîfe’nin insan hürriyetiyle ilgili görüşleri Ehl-i Sünnet inancının korunması, bidat ve sapkın düşüncelerin önüne geçmesi bakımından dikkat çekicidir. Yöntem olarak literatüre dayalı deskriptif bir çalışma alanını kapsayan araştırmamız; insanın sorumluluğunun boyutunu ele alması bakımından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Ebû Hanîfe, Hürriyet, İrade, Kesb

Kaynakça

• Ak, Ahmet. “İmam-ı Azâm Ebû Hanife’nin Hayatı ve İtikadî Görüşleri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/27 (Haziran 2016): 1-27.
• Aliyyül Kari. Şerhul Fıkhıl Ekber. Trc. Yunus Vehbi Yavuz. 8. Baskı. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2016.
• Aydınlı, Osman. “İlk Mu’tezı̇le'nı̇n Özgür İrade Söylemı̇: Amr B. Ubeyd ve Kader Anlayışı”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 2002): 127-146.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Ta’rifât. Trc. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Ebu Hanîfe. el-Fıkhu’l-Ebsat (İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri). Trc. Mustafa Öz. 15. Baskı. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Ebu Hanîfe. el-Fıkhu’l-Ekber, (İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri). Trc. Mustafa Öz. 15. Baskı. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Ebû Hanîfe. Ebû Hanîfe’nin Vasiyyeti, (İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri). Trc. Mustafa Öz. 15. Baskı. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Ebu’l-Hasen Eşarî. Luma’ fi’r-reddi alâ ehliz’zeyğ ve’l-bida’. nşr. Hammûde Zekî Gurâbe. Kahire: 1955.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd. Nşr. Fethullah Huleyf. İstanbul, 1979.
• Fettâh, İrfan Abdülhâmîd. “Cebriyye” TDV İslâm Ansiklopedisi. 7: 205-208. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
• Gölcük, Şerafettin. Bâkıllânî ve İnsanın Fiilleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Gölcük Şerafettin-Toprak Süleyman. Kelâm (Tarih-Ekoller-Problemler).
• Özler, Mevlüt. “İnsan Hürrı̇yetı̇ Meselesinı̇n Kur’an’ın Bütünlügü İçı̇nde Tahlili”. EKEV Akademi Dergisi 1/3 (Kasım 1998): 19-31.
• Râgıb el-İsfahânî. “rvd” md. Müfredât Kur’an Kavramları Sözlüğü. Trc. Abdülbaki Güneş-Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Şehrîstanî, Abdülkerim. Milel ve Nihal-Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sis- temler Tarihi-. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
• Seydişehirli Mahmud Esad Efendi. Mâtürîdi Akaidi. Sad. Bahaddin Karakuş. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınevi, 2019.
• Terzioğlu, Hülya. “Ebû Hanîfe’nin Din Anlayışında İnsan Merkezlilik”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 1/19 (Nisan 2012): 399-417.
• Topaloğlu, Bekir-Çelebi İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. Ankara: İSAM Yayınları, 2015.
• Türcan, Galip. “Ebû Hanı̇fe ve Ehl-i Sünnet Kelamının Oluşumuna Katkısı”. Uluslararası Türk Dünyasının İslamı̇yete Katkıları Sempozyumu. Ed. İsmail Hakkı Göksoy-Nejdet Durak 491-502. Isparta: 2007.
• Uysal, Ekrem. “Ehl-i Sünnet ve Mu’tezı̇le’ye Göre Kesb Nazarı̇yesı̇”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1/2 (Haziran 2018): 39-51.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kesb”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25: 304-306. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
• Yazıcıoğlu, M. Said. “Mâtüridî Kelâmında İnsan Hürriyeti Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (Nisan 1988): 155-169.