Muhammed b. Adem’in Cevapladığı Bazı Sorular Örneğinde Nahiv İle İslam Akaidi İlişkisi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 458 - 472, 28.07.2022

Refaa Mallaihi , Salman Malla Yahı

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1091047

Öz

Bu çalışma, Muhammed b. Adem el-Balekî’nin Akaid ve İslam Felsefesiyle ilgili sorulara güzel ve güçlü bir üslupla verdiği cevapları ele almaktadır. el-Balekî، muhtelif kitaplar üzerine haşiye ve ta’likleri bulunan büyük bir alimdir. Dolayısıyla bu çalışmanın iki hedefi bulunmaktadır: Birincisi, bu sorulara ışık tutmak، el-Balekî’nin kabiliyetini ve birçok ilimdeki derinliğini ortaya koymak; ikincisi ise، Nahiv’in bütün ilimlere nasıl hizmet ettiğini ve Akaid’le olan ilişkisini açıklamaktır. Nahiv ilminin bu işlevini anlamak gerekir. Zira nahiv ile diğer ilimlere ulaşılır. Bu ilimlerden birisi de, akaiddir. Akaid ile nahiv ilişkisi ve iki konu üzerinde durulmuştur: Allah Teala’nın ilmiyle kelamı arasındaki fark ve Hz. Peygamberin “Allah bir yalnızlık halindeydi; ne altında hava، ne de üstünde hava vardı.” hadisi. Sadece iki soru seçmemin nedeni، dil ve İslam Akaidiyle ilgili kelimelerin bu sorularda bulunmasındandır. Dikkat çekicidir ki kâinatta، içinde bulunduğumuz ana kadar karanlıkta olan birçok önemli eser mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Nahiv, İlim, Akaid, Kelam, İbn Adem

النحو وعلاقته بالعقيدة الإسلامية عند محمد بن آدم في أسئلة أجاب عنها

Öz

البحث يدور حول أسئلة أجاب عنها (محمد بن آدم البالكي) في العقيدة والفلسفة الإسلامية بأسلوب رائع ومتقن، فهو عالمٌ جليلٌ له حواشي وتعليقات متفرقة على بعض الكتب؛ لذا فيحقق هذا البحث لغرضين أولهما: تسليط الضوء على تلك الأسئلة وإبراز ملكة (ابن آدم) ومدى تبحُّره في أغلب العلوم، ثانياً: بيان كيف أن النحو خدم العلوم بأسرها ولا يستغنى عنه، ولا بد منه وعلينا فهمه وإتقانه؛ لأنه يمكن بالنحو الوصول إلى سائر العلوم . ومنها العقيدة وربْطِّهما ببعض والتركيز على سؤالين.
السؤال الأول: ما الفرق بين علم الله تعالى وكلامه؟
السؤال الثاني: حديث الرسول الله صل الله عليه وسلم (كانَ الَّلهُ في عماءٍ، ما تحتهُ هَواءٍ، ولا فوقهُ هَواء).
واخترنا سؤالين فقط من تلك الأسئلة لوجود مفردات اللغة والعقيدة الإسلامية فيها، ولعله من المثير للانتباه ويحزّ في النفس أن هذا العالم له أثار عديدة في غاية الأهمية لم تر النور بعد حتى هذه اللحظة.

Anahtar Kelimeler

النحو, العقيدة الإسلامية, أسئلة أجاب عنها ابن آدم

Kaynakça

• İbn’ül Esîr, Mecduddin b. Abdulkerim eş-Şeybânî el-Cezerî İbn’ül Esîr, el-Bedî’ fî Alemi’l-Arabiyye, thk: Dr.Fethi Ahmed Aliyyüddin, 1. Basım, h. 1420.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed b. Abdulhalim b. Muhammed el-Harrânî ed-Dimeşk, el-İman, thk: Muhammed Nasıruddin el-Elbanî, Umman, Ürdün, el-Mekteb’ul-İslâmî, 5. Basım, h. 1416/m.1996.
• İbnu Hanbel, Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Esed eş-Şeybânî, er-Reddu ale’l-Cehmiyyeti ve’z-Zenâdika, thk: Sabri b. Selame Şahin, Dâru’s-Sebat li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 1. Basım.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed,Ebû Zeyd, Veliyyüddîn el-Hadramî el-İşbîlî, Dîvânu’l-Mubtede’ ve’l-Haber fî Tarihi’l-Arabi ve’l-Berber ve Men Asârahum min zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber, thk: Halil Şehade, Beyrut, Dâr’ul-Fikr, 2. Basım, h. 1408/ m. 1988.
• İbn Hallikan, Ebu’l Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed el-Bermekî, Vefeyâtu’l-A’yan ve Ebnau Ebnai’z-Zaman, thk: İhsan Abbas, Beyrut, Dâru Sâdir, 1. Basım, h. 1419/m.1999.
• İbn Halife, Muhammed b. Halife b. Ali et-Temîmî, Mu’tekid Ehl-i’s-Sünne ve’l-Cemaeh fî Esmâillahi’l-Hüsna, Riyad, Suudi Arabistan, Edvau’s-Selef, . Basım, h.1419/m.1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünen-i İbn Mâce, thk: Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye- Faysal İsa el-Bâbî el-Halebî.
• İbn Mâlik, Muhammed b. Abdullah, Cemaleddin, Şerhu’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye, thk: Abdulmun’im Ahmed Herîdî, Ümmü’-l-Kura Üniversitesi İlmî araştırma ve İslamî kültürü Yaşatma Merkezi Şer’î ve İslamî İlimler Fakültesi, Mekke-i Mükerreme, 1. Basım, trs.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Ebu’l-Fadl, Cemaleddin ibn-i Manzur el-Afrîkî, Lisanu’l-Arab, Beyrut, Dâru Sadir, 3. Basım, h. 1414.
• İbn Hişam, Abdullah b. Yusuf b. Ahmed Ebû Muhammed, Cemaleddin, Şerhu Şuzûri’z-Zeheb fî Ma’rifeti Kelâmi’l-Arab, thk: Abdulğanî ed-Dekar, Suriye, eş-Şirketü’l Müttehide li’t-Tevzî’, ts.
• İbn Yaiş, Yaiş b. Ali b. Yaiş Muvaffakuddîn el-Esedî el-Musulî, Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, takdim: Dr. Emel Bedî’ Yakub, Beyrut-Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye. 1. Basım, h.1422- m.2001.
• Ebû Davud Süleyman b. Süleyman b. El-Carud et-Tayâlisî el-Basrî, Müsned Ebû Dâvud et-Tayâlisî, thk: Dr. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî, Mısır, Dâru Hicr, 1. Basım, h.1419/m. 1999, Hadis numarası (618).
• Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh, el-Fıkhu’l-Ekber (Muhammed b. Abdurrahman el-Hamis’in te’lifi eş-Şerhu’l-Müyesser ale’l-Fıkheyni’l-Ebsat ve’l-Ekber el-Mensûbîne li-Ebî Hanîfe ile birlikte basım), Arap Emirlikleri, Mektebetu’l-Furkan, 1. Basım, h.1419/m.1999.
• El-Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer el-Bağdâdî, Hizânetu’l-Edeb ve Lübb Lübabi Lisani’l-Arab, thk: Abdusselam Muhammed Harun, Kahire; Mektebetu’l-Hanci, 4. Basım, h.1418-m.1997.
• Taftazânî, Sadeddin Mes’ud b. Ömer b. Abdullah, Şerh’ul-Makasıd, Beyrut-Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1. Basım, h.1422- m.2001.
• Dr. Hüseyin Muhammed İbrahim, Dr. İrfan Reşid, Dr. Muhammed Ahmed Babekir vd., Es’iletu Ecâbe anhâ Muhammed b. Âdem el-Bâlekî -r.h.- Süleymaniye Üniversitesi- Irak, Sayı 3, m.2016.
• Dârimî, Muhammed b. Hiban b. Ahmed et-Temîmî, Sahih İbn Hiban bi-Tertîbi İbn Bülbân, thk: Şuayb Arnavut, Müesseseti’r-Risâle, Beyrut, 2. Basım, h.1414-m.1993, Hadis numarası (66).
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Kaymaz ez-Zehebî, el-Arş, thk: Muhammed b. Halîfe b. Ali et-Temîmî, İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmî bi’l-Câmiati’l-İslamiyyeti, Medine-i Münevvere, Suudî Arabistan, 2. Basım, h.1424/m.2003.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin er-Râzî, el-Erbaîn fî Usuli’d-Dîn, thk: Dr. Ahmed Hicazî es-Sika, Mektebetu’l-Külliyat, el-Ezheriye, Kahire, 1. Basım, h.1436.
• El-İmâdî, Reşid Ahmed, İbn Âdem ve Cühudihi’n-Nahviye: Master Tezi, Edebiyat Fakültesi, Arap Dili Bölümü, Salahaddin Üniversitesi.
• Reşid Ahmed Reşid vd., İbn Âdem el-Bâlekî Hayatihi ve Âsârihi, Mecelletu’l-Ulûmi’l-İnsaniyeti li-Câmiati Zâho, Kürdistan Bölgesi- Irak, Cilt:6 Sayı:4.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak el-Hüseynî, Ebû’l-Feyz, Tâcu’l-Arus min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk: Mecmuatu mine’l-Muhakkikîn, Dâru’l-Hidâye.
• Zübeyir Bilal İsmail, Ulemâ ve Medârisu Erbîl, Musul, Matbaatu’z-Zehra, h.1404/m.1984.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Amr b. Ahmed, ez-Zemahşerî Cârullah, el-Mufassal fî San’ati’l-İ’rab, thk: Dr. Ali Ebû Mulhim, Beyrut, Mektebetu’l-Hilal, 1. Basım, 1993.
• Sebtî, İyâz b. Musa b. İyâz b. İmrûn el-Yahsubî, Meşârık’ul-Envâr alâ Sıhâhi’l-Âsâr, el-Mektebetu’l-Atîka ve Dâru’t-Turâs, Baskısız.
• Sehâvî, Şemseddin Ebu’l-Hayr Muhammed Abdurrahman, Feth’ul- Meğîs Bişerhi elfiyeti’l-Hadîs li2l-Irâkî, thk: Ali Hüseyin Ali, Mektebetü’s-Sünne- Mısır,1. Basım h 1424/m 2003.
• Sîrafî, Ebû Said el-Hüseyin b. Abdullah b. El-Merzebân, Şerhu Kitabi Sîbeveyhi, thk: Ahmed Hasan Mehidlî, Ali Seyyid Ali, Beyrut- Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım m 2008.
• Es-Sübkî, Taceddin Abdulvehhab b. Takiyyüddin, Tabakâtu’l-Şâfiiyyeti’l-Kübra, thk: Dr. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî Dr. Abdulfettah Muhammed, el-Hulv, Dâru Hicr li’-Tabâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 2. Basım, h 1413.
• Sâyil Abdusselam el-Halîfât, Eseru’n-Nahvi fî Akîdeti’t-Tevhîd fî Lüğati’t-Tenzîl, Master tezi, Mute Üniversitesi, m 2011. Es-Sûrekî, Dr. Muhammed Alî es-Sûrekî, Mu’cem A’lâmi’l-Kurd, Süleymaniye, Basım, m 2006.
• El-Kazvînî, Ahmed b. Fâris b. Zekeriya el-Kazvînî er-Râzî (t: h 395), Mu’cem Mekâyîsi’l-Luğa, thk: Abdusselam Muhammed Hârun, Dâru’l-Fikr, h 1399-m 1979.
• Muhammed Zekeriya Bek, Meşâhîri’l- Kürd ve’l-Kürdistân fi’l-Ahdi’l-İslâmî, ter: Saniha Zekî Bek, Bağdat, Matbaatu’t-Tefîd el-Ehliye, Basım, h 1364-M 1945.
• El-Müderris, Abdulkerim Muhammed el-Müderris, Ulemâunâ fî Hidmeti’l-İlmi ve’d-Dîn, yayımlayan: Muhammed Ali el-Karadâğî, 1. Basım h 1403/ m 1983.
• Müsnedu’l-İmâm Amed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî, Hadis numarası: (16188), thk: Şuayb el-Arnavut-Âdil Mürşid vd, kontrol: Dr. Abdullah b. Muhsin et-Türkî, Müessesetu’r-Risâle, 1. Basım, h 1421- m 2001.
• El-Herevî, Muhammed b. Ahmed b. el-Ezherî el-Herevî, Ebû Mansûr, Tehzîbi’l-Lüğa, thk: Muhammed İved Mur’ib, Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, m 2001.