İMAM BİRGİVÎ’NİN İCTİHAD VE TAKLİT ANLAYIŞI

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 696 - 710, 28.07.2022

Nazım Büyükbaş

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1108738

Öz

Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu’nun zirvesi olan 16. yüzyılda yaşamış ünlü Osmanlı âlimi Birgivi’nin ictihad, taklid ve hukuk mantığı incelenmiştir. Bu incelemeler onun fıkhî görüşleri taranarak yapılmıştır. Birgivi, fıkhî meselelere Hanefî mezhebi usulü içinde çözümler sunmuştur. Hanefî mezhebine mensup eserler, Birgivi’nin fıkıhta tek başvurduğu kaynaklardır. Birgivi’ye göre bunlar mezhebin önde gelen fakihleri tarafından sağlam kaynak olarak kabul edilmiş olan muteber eserlerdir. Birgivi’ye göre bir meselenin hükmünü açıklamak için ictihad ehliyeti şarttır. Ona göre ictihad metodu önemlidir. Birgivi saygın bir bilim adamı ve aynı zamanda fikirlerini en güçlü otoritelere karşı korkusuzca savunan birisidir. Birgivi 16. Yüzyılda Osmanlı Alimlerinin muhafazakar yani gelenekselci kanadın temsilcisi olan popüler bir alim olarak ortaya çıkmıştır. Bu açıdan geleneğe bağlı olan fakat mezhep karşıtı gösterilen İmam Birgivi’nin ictihad ve taklid görüşünü açıklamak önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Birgivi, ictihad, taklit, fıkıh, mezhep

IMAM BIRGIVÎ'S UNDERSTANDING OF İJTIHAD AND TAQLID

Öz

In this study, ijtihad, taqlid and logic of law in the understanding of Mehmed b. Pir Ali (Mehmed Birgivi or Imam Birgivi, the famous Ottoman Sunni scholar who lived in the 16th century during the height of the Ottoman Empire, have been identified. These researchs were made by scanning his fiqh views from his books. Birgivi has provided solutions within the Hanafi sect. The works of Hanefi sect which gathered the opinions of reliable Hanefi scholars are the only referenced sources of Birgivi. According to Birgivi, the valid fiqh books are the credible works accepted by sect's leading jurists. According to Birgivi, to declare the provisions, ijtihad qualification is essential. To him, ijtihad method is most important. Imam Birgivi was a respected religious scholar, who was a fearless fighter, defending his ideas against the most powerful authorities. Birgivi, who was emerging at the mid-sixteenth century as a popular scholar of the conservative wing of Ottoman scholastics.
It is important to examine Birgivî -who is in sect tradision but is shown as anti-sect- ‘s views, about ictihad and imitation.

Anahtar Kelimeler

Birgivi, ijtihad, taqlid, fiqh, sect

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus. “İctihâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35 / 432-435. İstanbul: DİA Yayınları, 2000.
• “Fıkıh Usulünün Temel Kabulleri ve Tarihselcilik”, Dinî Hükümlerin Kaynağı ve Dinî Metinlerin Anlaşılması Konusundaki Çağdaş Yaklaşımlar Çalıştayı ( İstanbul, İSAM , 2010)
• “Sıbt İbni’l-Cevzi’nin “İsaru’l-İnsaf” Adlı Hilafiyat Eseri Üzerinde Fukahanın Hadisler Karşısındaki Tavrı Açısından Bir İnceleme”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 / 7 (Eylül 2014): 133-160
• “Fıkhın Yenileşmesi ve Ekol Sistematiği”, İslam Fıkhının Dinamizmi, ed. Yunus Vehbi Yavuz, Bursa: Kurav, 2006.
• Arıkan, Âdem vd. “Osmanlı’da İbn Teymiyyeciliği Birgivî Üzerinden İhdas Etmenin İmkânı -Eleştirel Bir Yaklaşım”, Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler, Ed. Osman Demir vd., İstanbul: İSAR, 2016.
• Bayram, Abdullah. “Birgivî’nin Naslara Yaklaşımının Amaçsal Perspektiften Analizi: Ehl-i Hadîs ve Selefîlik Sistematikleri Çerçevesinde” , (Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî, (19-20-21 Ekim 2018). ed. Mehmet Bayyiğit vd. 3/28-61. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2019.
• Bekdemir, Sezayi. “Sadrüşşeria’nın Usulcülüğü/Hukukçuluğu” Universal Journal of Theology, 2/ 1 ( 2017), 74-84.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Islahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Birgivî, Mehmed Efendi. Resâil-İ Birgivî, Hazırlayan: Ahmed Hâdî El-Kassâr, 1. Baskı, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1971.
• et-Tarikaü’l-Muhammediyye, çev. Celal Yıldırım, 4. Baskı, İstanbul: Demir Kitabevi, 1996.
• Risâle-i Birgivî (Vasiyetnâme), Konya Yusuf Ağa, no: 33
• Birgivî Vasiyetnâmesi Kadızâde Şerhi, sadeleştiren: Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yayınları, 1988.
• Risâle fî reddi’l-islâh ve’l-izâh, Millet Kütüphanesi, Ali Emîri Arabî, nr. 583, vr.23a.
• Talikat alel inaye, yayına hazırlayan: Mehmet Özkan, Bursa: Emin yayınları, 2016.
• Namaz’da Tadil-İ Erkân, çev: Ahmet İhsan Dündar, 1. Baskı, İstanbul: Guraba Yayınları, 2014.
• Hanımlara Mahsus Haller Hayız Ve Nifas, ter. Haluk Halitoğlu 1. Baskı, İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2016.
• Cihan, Sadık. “Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Kırk Hadis Dışında Muayyen Sayıda Derlenen Hadis Mecmuaları ve Bir Hadis Üzerine Yapılan Risaleler”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2 (1977), 157-173.
• Dalkılıç, Mehmet. “İslam Mezhepleri Bağlamında Balıkesirli İslam Âlimi İmam Birgivi’nin Ehl-i Sünnet Algısı ve Vehhabilik/Selefilikle Suçlanmasının Günümüze Yansımaları”, (Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî, (19-20-21 Ekim 2018). ed. Mehmet Bayyiğit vd. 2/25-37. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2019.
• Demir, Abdullah. “İmam Birgivî Selefî mi Yoksa Mâtüridî mi?”, (Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî, (19-20-21 Ekim 2018). ed. Mehmet Bayyiğit vd. 2/ 153-167. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2019.
• Demir, Halis. “Birgivi’nin ‘Risale-i Birgivi’ Adlı Eseri Üzerine İncelemeler”, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2017), 197-259.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. Çağrı İstanbul: Yayınları, 1992.
• Gündoğdu, Cengiz, Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecid Sivasî, Hayatı Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2000.
• Haçkalı, Abdurrahman vd. İslam Hukuku El Kitabı, ed. Talip Türcan, Ankara: Grafiker yayınları, 2012.
• İbn Kayyimi'l-Cevziyye, Şemsuddin Ebu Abdillah. İ'lâmu'l- Muvakki'in, Kahire: Mektebetü İbn Teymiye,tsz.
• Karaman, Hayrettin. İslam Hukukunda İctihad, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Üçüncü Yol Mukaddimesi —Yenilikçi İslam Düşüncesine Giriş,— 1. Baskı, İstanbul: Otto yay, 2014.
• Köse, Saffet vd. İslam Hukuku El Kitabı, ed. Talip Türcan, Ankara: Grafiker yayınları, 2012.
• Lekesiz, Hulusi. XVI. Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (Püritanist) Bir Eleştirisi: Birgivî Mehmed Efendi ve Fikirleri, İstanbul: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Martı, Huriye. Birgivî Mehmed Efendi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Özkan, Mehmet. XVI. Yüzyıl Alim ve Fakihi Muhammed Birgivî’nin Fıkhî Meselelere Yaklaşımı. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• “İmam Birgivî’nin Fıkıh İlmindeki Yeri”, (Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî, (19-20-21 Ekim 2018). ed. Mehmet Bayyiğit vd. 1/119-134. Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2019.
• Önder, Şule. İslâm ve Osmanlı Hukukunda İmâm Birgivî Ve Ebussuûd Efendi’nin Para Vakfı Tartışmaları, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Reşid Rıza, Muhammed. “Tasdîru’t-târih”, Mecelletu'menar, 32/1 (Ekim 1315/1931)
• Semerkandî, Ebulleys. Bostanularifin, çev. Abdulkadir Akçiçek, İstanbul: Bedir yay, 1974.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed. Sünenü’t-Tirmîzî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Yıldırım, Muhammed Atıf. Birgivî'nin Şeyhayn (Burhânüşşerîa ve Sadrüşşerîa) savunması (Risâle fî Reddi'l-ıslâh ve'l-îzâh), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.