İSLAM MUHÂKEME HUKUKUNDA MÜLKİYETE DAYALI İSTİHKÂK DAVASI

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 323 - 347, 28.07.2022

Ayhan Hira

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1109485

Öz

Mülkiyet hakkı, bir şeye mâlik olan kimseye hukuk düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma bakımından en geniş yetkileri sağlayan aynî nitelikte bir haktır. Mülkiyete dayanan istihkak davası ise, mâlikin eşya üzerindeki mülkiyet hakkının üçüncü kişilere karşı korunması amacıyla tanınmış bir haktır. Bu yönüyle istihkak, mülkiyet hakkıyla kazanılan ve haksız zilyede karşı uygulanan bir tür yaptırım niteliğindedir. İstihkak davasında söz konusu amacın gerçekleştirilebilmesi için, zilyedliğini kaybeden mâlikin dava konusu malda hak sahibi olduğunu ispat etmesi istenmektedir. Bu davada davacı taraf, muhakeme sürecinden sonra gerçek mâlik olduğunun tespit edilmesinin ardından malını haksız zilyedden geri alır. İstihkak, klasik fıkıh kaynaklarında müstakil başlık altında incelendiği gibi, malın haksız yere ele geçirilmesine dair hükümleri içeren gasp ve itlaf bölümlerinde ele alınmıştır. Bu başlıklarda verilen bilgilere göre, dava konusu olan malın bir kısmının veya tamamının talep edilmesi esnasında bu malda eksilme yahut artma şeklinde herhangi bir değişiklik söz konusu olmuşsa, eksilmeyi kimin tazmin edeceği ve artışın kime ait olacağı hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Mülkiyete dayanan istihkak davası, yürürlükteki hukuk sisteminde (TMK, md. 683) İslam hukukunda olduğu gibi mülkiyet hakkının korunması bağlamında düzenlenmiştir. Bu hakkın gereği olarak da malı haksız şekilde elinde bulunduran kimseye karşı istihkak davası açma hakkı tanınmıştır. Teknolojinin sağladığı imkânlar dolayısıyla mülkiyet, mülkiyeti kazanma yollarıyla ilgili uygulamalar ve mülkiyetin korunması meseleleri günümüzde daha önemli hale geldiğinden dolayı, klasik fıkıh kaynaklarındaki görüşlerin bu konudaki hukukî tartışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu amaçla bu makalede aynî nitelikli istihkak davasının mahiyeti ve hükümleri, mezhepleri temsil düzeyindeki birinci el kaynaklardaki görüşler esas alınarak incelenmiş, bu görüşler yürürlükteki hukuk sistemiyle mukayese edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mülkiyet, Zilyetlik, Dava, Gasp, İstihkak

Kaynakça

• Aktan, Hamza. “Derek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/170-171. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ali Haydar, Hocaeminefendizâde. Düreru’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Aslan, Kudret. Hacizde İstihkak Davası. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Ayan, Mehmet. Eşya Hukuku I. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Aybay, Aydın-Hatemi, Hüseyin. Eşya Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2012.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Muhammed. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1991.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. İdris. Şerhu Müntehe’l-irâdât. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-nu’mânî. thk. Abdülkerim Sâmî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmed b. Ali. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. Said Bektaş. Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Ceylan, Seldağ Güneş. “Roma Hukukundan Günümüze İstihkak Davası”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3/1-2 (1999), 149-163.
• Desûkî, Muhammed b. Muhammed. Haşiyetü’d-Desûkî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. el-Milkiyye ve nazariyyetü’l-akd fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1996.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed. Fethu’l-vehhâb bi-şerhi Menheci’t-Tullâb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Ertaş, Şeref. Eşya Hukuku. İzmir: Barış Yayınları, 2012.
• Ezheri, Muhammed b. Ahmed. Tehzibu’l-lüğa. thk. Muhammed Ivaz. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fi’l-mezheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1417.
• Hacak, Hasan. “Mülkiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/543-548. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Haraşî, Muhammed b. Abdillah. Şerhu Muhtasari’l-Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Hatemi, Hüseyin-Serozan, Rona-Arpacı, Abdülkadir. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1991.
• Heyet, Mevsûâtü’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vezâratü’l-evkaf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1427.
• https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Âbidîn, Minhatü’l-hâlik hâşiyetü Bahri’r-râik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ty.
• İbn Ferhûn, Burhâneddîn İbrahim b. Ali. Tabsıratü’l-hükkâm fî usuli’l-akzıyeti ve menâhici’l-ahkâm. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• İbn Manzûr, Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim. el-Eşbah ve’n-nezâir ala mezhebi Ebî Hanife. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Nüceym. Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ty.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. İstanbul, Kahraman Yayınları, 1985.
• İbn Şıhne, Ebü’l-Velîd Lisânüddîn Ahmed b. Muhammed. Lisânu’l Hükkâm. Kahire, yy. 1973.
• Karâfî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. İdris. Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, t.y. Karâfî. ez-Zehîra. thk. Muhammed Hübze. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekir Alâuddîn Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kaşıkçı, Osman. “Mecelle’de İstihkâk Davası”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5/1-2 (1996), 481-495
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Firamurz. Düreru’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʻu’s-Sahîh. nşr. Muhammed el-Faryâbî. Riyâd: Dâru Taybe, 2006.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Mecmu şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• Oğuzman, Kemal. Eşya Hukuku Dersleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1973.
• Özakman, H. Cumhur. “Menkul Davası”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 40/1-4 (1974), 481-517.
• Özkaya, Eraslan. Özel Hukukumuzda Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Senhûrî, Abdürezzak. Mesâdiru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî 1954.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsut. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Suğdî, Ali b. el-Hüseyn b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Selâhaddin Abdüllatîf en-Nâhî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1984.
• Şahin, Osman. İslâm Hukukunda Zamanaşımı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
• Şener, Esat. Açıklamalı-İçtihatlı Türk Medeni Kanunu. Ankara: Seçkin Kitabevi, 1989.
• Şeybanî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen. el-Asl/el-Mebsut. thk. Ebu’l-Vefa el-Efgani. Karaçi: İdaratü’l-Kur’an, ty. Şeyh Bedreddin, Mahmûd b. İsrâil b. Abdülazîz. Câmiu’l-Fusûleyn. Mısır: yy. 1800.
• Şeyh Bedreddin, Yargılama Usulüne Dair Câmiu’l-Fusûleyn. ed. Hacı Yunus Apaydın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Topal, Şevket. “Zilyedlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/417-420. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Uluçlar, Selvi Nazlı Güvenç. Miras Sebebiyle İstihkak (Mirasçılık) Davası. İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Uygur, Tanju. “Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler”. Ankara Barosu Dergisi 5 (1975), 675-692.
• Ünal, Mehmet-Başpınar, Veysel. Şekli Eşya Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2012.
• Yaka, Zeki. “İslam Hukukunda Zilyedlik ve Mülkiyet Arasındaki Farklar”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014), 35-52.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye, t.y.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Mensûr fi’l-kavâid. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkafi’l-Kuveytiyye, 1985.
• Zerkeşî. Şerhu Zerkeşî. Riyad: Dâru Ubeykân, 1993.
• Zeylaî, Fahrüddin Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.