Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Yazma Metni ile Düstur Metni’nin Karşılaştırılması

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 776 - 813, 28.07.2022

Cemalettin Şen

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1112244

Öz

İslâm hukuku esas alınarak hazırlanan ilk kanunlardan biri olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, ilga edildikten sonra da pek çok tartışmanın zeminini oluşturmuştur. Bu nedenle Mecelle’ye özellikle fıkıh ve hukuk alanında çok sayıda bilimsel çalışmanın konusu veya kaynağı olarak yer verilmiştir. Söz konusu çalışmaların temelinde Mecelle’ye ait iki önemli metin göze çarpar: Padişah tarafından onaylanan Yazma Metin ve bu metni esas almış olan resmî nitelikli Düstur Metni. Fakat Yazma Metin ve Düstur Metni arasında bazı ifadeler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bazen de kimi var olması gereken ifadelerin söz konusu metinlerde mevcut olmadığı gözlemlenmektedir. Kimi ifadelerde ise her iki metinde de bariz hatalar göze çarpmaktadır. Bu sorunları çözebilecek, doğruya en yakın Mecelle metnini oluşturmak için en önemli iki metin arasında mukayese yapmak zorunlu olmuştur. Bu makalede, Mecelle ile ilgili söz konusu iki metnin titizlikle karşılaştırılması sonucunda elde edilen bulgular bilim dünyasıyla paylaşılmıştır. Böylece Mecelle’ye ilişkin yapılacak çalışmalarda daha güvenilir ve daha doğru sonuçlara ulaşılmasına vesile olunması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mecelle, Yazma, Düstur, Karşılaştırma

Comparison of Medjelle-yi Aḥkām-i ʿAdliyye’s Manuscript Text and Dustūr Text

Öz

Medjelle-yi Aḥkām-i ʿAdliyye, one of the first laws prepared on the basis of Islamic law, has formed the ground of many discussions even after it was abolished. For this reason, Medjelle has been included as the subject or source of many scientific studies, especially in the field of fiqh and law. Two important texts belonging to Medjelle stand out on the basis of these studies: Manuscript Text approved by the Sultan and the official Dustūr Text based on this text. But there are differences between the Manuscript Text and the Dustūr Text to the extent that some expressions. Sometimes it is observed that some of the expressions that should exist are not present in the mentioned texts. In some expressions, there are obvious errors in both texts. It has been necessary to make a comparison between the two most important texts in order to create the most accurate Medjelle text that can solve these problems. In this article, the findings obtained as a result of the meticulous comparison of the two texts about Medjelle were shared with the scientific world. Thus, it is hoped that studies on Medjelle will be instrumental in achieving more reliable and more accurate results.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Medjelle, Manuscript, Dustūr, Comparison

Kaynakça

• Adal, Erhan. Hukukun Temel İlkeleri El Kitabı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Akademisi Yayınları, 1985.
• Aydın, Mehmet Akif. “Borç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/285-291. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Aydın, Mehmet Akif. “Deyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/266-268. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Aydın, Mehmet Akif. “Düstur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/48-49. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/231-235. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2010.
• Bayındır, Abdülaziz. “Bey‘ bi’l-Vefâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/20-22. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Cevdet Paşa. Ma‘rûzât. haz. Yusuf Halaçoğlu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çeker, Orhan. “Ebdân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/71-72. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Durmuş, İsmail. “Hemze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/190-193. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Düstur. 1. Tertip, 1. Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1289/1872.
• Düstur. 1. Tertip, 3. Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1293/1876.
• Düstur. 1. Tertip, 4. Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1296/1879.
• Ebül’ulâ Mardin. Medeni Hukuk Cephesinden Ahmed Cevdet Paşa. Ankara: Adalet Bakanlığı Yayınları, 2021.
• Ebüzziyâ Mehmed Tevfik. Lugat-ı Ebüzziyâ. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziyâ, 1306.
• Erdoğmuş, Belgin (drl.). Hukukta Latince Teknik Terimler Özlü Sözler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 8. Basım, 2011.
• Günday, Hüseyin – Şahin, Şener. Arapça Dilbilgisi: Nahiv Bilgisi. İstanbul: Alfa Yayınları, 4. Basım, 2009.
• Hârûn Huleyf Cîlî. “Zekâtü’l-eshüm fi’ş-şerikât”. Mecelletü mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî 1/4 (Şubat 1988), 773-793.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Avad. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l-kadîr li’l-âcizi’l-fakīr. 8 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1316.
• Kallek, Cengiz. “Mezrû‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/548-549. Ankara: TDV Yayınları, 2004. Kanar, Mehmet. Büyük Türkçe-Farsça Sözlük. İstanbul: Birim Yayınları, 1993.
• Kānûn-ı Medenînin Sûret-i Mer‘iyyet ve Şekl-i Tatbîki Hakkında Kanun (Kanun No. 864), Resmî Gazete 402 (19 Haziran 1926). Erişim 30 Nisan 2022. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/402.pdf
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1402/1982.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Müftülük Kütüphanesi, Yazma-Fıkıh, 352-362.
• Mehmed Zihni Efendi. Ni‘met-i İslâm. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1316.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd. el-Muhtâr li’l-fetvâ. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• Özyörük, Mukbil. Hukuka Giriş. Ankara: Ege Matbaası, 1959.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddin Muhammed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• Şemseddin Sâmi. Kāmûs-ı Türkî. 2 Cilt. İstanbul: İkdam Matbaası, 1317-1318.
• Türk Ceza Kanunu (Kanun No. 5237), Resmî Gazete 25611 (12 Ekim 2004). Erişim 29 Nisan 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî. Tebyînü’l-hakāik. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1315.