NOMİNAL-REEL FAİZ AYRIMI ÇERÇEVESİNDE İSLÂM'DA FAİZ YASAĞININ KAPSAMINI YENİDEN DÜŞÜNMEK

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 569 - 589, 28.07.2022

Seyyit Ali Albayrak

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1115438

Öz

Faiz meselesinin en az insanlık tarihi kadar eski olduğunu söylemek mümkündür. Faiz, çok boyutlu sosyal bir mesele olmasından dolayı tarih boyunca insanları meşgul etmiştir. Faizin sosyal yaşama etkileri; ekonomik, ahlaki ve dini yönden kendisini göstermektedir. Bundan ötürü tarih boyunca din adamları, iktisatçılar ve filozoflar başta olmak üzere uzmanlar faiz konusuyla meşgul olmuşlar; faizin kişilere, topluma ve ahlâka olan etkileri üzerine fikir beyan etmişlerdir. Faizin iktisatçılar ve İslâm alimleri tarafından yapılan birçok farklı tanımı olduğu bilinmektedir. Bu farklı tanımlamalar konunun anlaşılmasını güçleştirmektedir. Kur’ân’da faiz konusunun işlendiği ayetlerde geçen ribâ kavramının İslâm iktisadı alanında çalışma yapanlar tarafından “faiz” kavramıyla eş anlamlı olarak kullanılması çalışmamızın problemini oluşturmaktadır. Çalışmamızda faiz ve çeşitlerine yer vererek faiz ve ribâ ayrımı üzerine bir inceleme yapmayı hedeflemekteyiz. Bu ayrımı reel pozitif faiz ve nominal faiz özelinde temellendirmeye çalışacağız. İslâm iktisadı literatüründeki faiz ve ribâ kavramlarının doğru kullanımına katkı sağlaması çalışmamızın önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Ribâ, Faiz, Ribe'l-Fadl, Ribe'n-Nesie

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned-i Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnud vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Akıllı, İlhan. Yargıtay Kararları Çerçevesinde Tefecilik Suçu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Bayındır, Abdulaziz. Ticaret ve Faiz. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2016.
• Bayındır, Servet, Fıkhi ve İktisadi Açıdan İslâmi Finans II. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2015.
• Bayındır, Servet. “Ribanın Tarifi Konusunda Yeni Bir Yaklaşım Önerisi”. İlahiyat Akademi Dergisi 13 (Haziran 2021), 1-30.
• Bayındır, Servet. İslâm Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankacılık. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Bekar, Elif. “Tefecilik Suçu”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 71/2 (Ocak 2014), 499-526.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Mustafa el-Buğa. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1987.
• Çubukçu, Esma. “Enflasyon Ortamında Karz Akitlerinin Ribâ Bağlamında Değerlendirilmesi”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-IV (İlahiyat). ed. Hümeyra Dinçer vd. 4/ 325-333. İstanbul: Matsis Matbaa, 2015.
• Çınar, Ali Ekber. “Türk Ceza Hukukunda Tefecilik Suçu”. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3/2 (Aralık 2021), 579-612.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular-2. Samsun: Etüt Yayınları, 2012.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. Sünen-i Dârimî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Lügat. Ankara: Aydın Yayınları, 2002.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ergin, Feridun. Para ve Faiz Teorileri. İstanbul: Beta Yayınları, 1983.
• Fazlur Rahman. “Faiz ve Riba”. çev. Hakan Şahin. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/1 (Haziran 2020), 307-335.
• Hammâd, Nezih. İktisadî Fıkıh Terimleri. çev. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşki. Reddü’l-Muhtâr ʿale’d-Dürri’l-Muhtâr. Beyrut: yy.; 2000.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğni. Beyrut: y.y., ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâr-ı Sâdır, ts.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu Fethü’l-Kadîr. Beyrut: yy., ts.
• Karakuş, Abdil. İslam Hukuku Kaynaklarındaki Faiz Kavramının Modern Ekonomi Bağlamında Yeniden Değerlendirilmesi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-Sanâʾiʿ fî Tertîbi’ş-Şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. b.y., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedi. Beyrut: y.y., ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2015.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Orman, Sabri. “Modern İktisat Literatüründe Para, Kredi ve Faiz”. Para, Faiz ve İslâm. haz. İsmail Kurt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Öçal, Akar. Türk Hususi Hukukunda Gecikme Faizi. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası, 1965.
• Öney, Ayhan. İktisadi ve Ticari Terimler Sözlüğü. Ankara: Turhan Kitabevi, 1978.
• Örnekleriyle Türkçe Sözlük. Ankara: MEB Yayınları, 1995.
• Özdemir, Mahmut. “Faiz (Riba) Kavramına İslami Bir Yaklaşım”. Eskiyeni 18 (Eylül 2010), 62-76.
• Özsoy, İsmail. Faiz ve Problemleri. İzmir: Nil Yayınları, 1993.
• Öztürk, Mustafa- Şahin, Hakan. Riba ve Faiz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Paya, M. Merih. Makro İktisat. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2001.
• Pıçak, Murat. “Faiz Olgusunun İktisadi Düşünce Tarihindeki Yeri”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/4 (Aralık 2012), 61-92.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Muhtasaru Tefsir-i İbn Kesîr. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1981.
• Sâmi, Şemseddin. Kamûs-i Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2010.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: y.y., 2000.
• Seyrek, İsmail- Mızırak, Zekeriya. “Faiz Teorileri Üzerine Bir İnceleme: Finansal İstikrarsızlık Hipotezinin Temel Dayanağı”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22 (Ağustos 2009), 383-394.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: y.y., 1993.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. b.y.: Matbaatu Mustafa, 1968.
• TCK, Türk Ceza Kanunu (Kanun No.5237). Resmî Gazete 25611 (12 Ekim 2004). Erişim 18 Haziran 2022. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/10/20041012.htm
• Türk Dil Kurumu. Mükemmel Osmanlıca Lügati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. İslâm'da Faiz Meselesine Yeni Bir Bakış. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur'ân Dili Türkçe Tefsir. b.y.: Nebioğlu Basımevi, 1960.
• Yılmaz, Ömer. “İktisadî Hayatta ve İslâm’da Faiz”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/1 (Haziran 2019), 509-513.
• Zarakolu, Avni. İktisat İlminin Temelleri. Ankara: Sevinç Matbaası, 1968.