Kıraat Farklılıkları ve Fıkhi Hükümlere Etkisi (İbadetler Bağlamında)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 20, 643 - 666, 28.07.2023

Yusuf Çınar

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1281056

Öz

Kıraat ilmi Kur’an’ın farklı okuma biçimlerini ve bunların kimlerden nakledildiğini incelemektedir. Söz konusu farklı okuma biçimleri zaman zaman ayetlerin anlamını değiştirmektedir. Özellikle hüküm istinbatı açısından fıkhın ilk başvuru kaynağı olan Kur’an için söz konusu olan bu farklı okumalar âlimlerce tartışmalara konu edilmiştir. Kıraat farklılıkları iki yönüyle fıkhın inceleme alanında yer almıştır. Birincisi Kur’an olarak kabul edilmesi noktasında üzerinde icma bulunmayan farklı kıraatlerin namazda okunma durumu ve bu okumaların namazın sıhhatine engel olup olmayacağıdır. İkincisi ise bu farklılıkların fıkhi açıdan delil olma ve hükme etkide bulunma durumudur. Fıkhi açıdan kıraatlerin kabul edilebilirliği büyük ölçüde bunların senedinin kuvvetli olma durumu dikkate alınarak makbul, tevakkuf edilen (hakkında karar verilmeyen) ve merdûd gibi kısımlara ayrılmıştır. Bu çalışma ile kıraat farklılıklarının fıkhi açıdan hükme tesir eden yönleri ve mezheplerin kıraat konusunda benimsedikleri usul ortaya konulmuştur. Bu bağlamda ana konu olan ibadetler ve kıraat farklılıklarının etkisi incelenmeden önce, fıkıh ve kıraat alanlarında kavramsal bir temel oluşturulmuştur. Çalışmada temizlik, namaz ve oruç, hac-umre ve kefâretler ile ilgili konularda var olan kıraat farklılıklarının hükme etkisi, mezheplerin yaklaşımları ve mezheplerin kıraatleri kabul etme hususunda ortaya koydukları usule paralel bir yaklaşım benimseyip benimsemedikleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Fıkıh, Hüküm, İbadet

Differences in Qiraat and its Effect on Fiqh Rulings (In The Context of Worship)

Öz

The science of Qira'ah examines the different ways of reading the Qur'an and from whom they were transmitted. These different readings change the meaning of the verses from time to time. These different readings, especially for the Qur'an, which is the first source of reference for fiqh in terms of deduction of rulings, have been the subject of discussions by scholars. Qiraat differences have been included in the field of jurisprudence in two aspects. The first is the status of reciting different qiraats in prayer, which are not agreed upon to be accepted as the Qur'an, and whether these recitations will interfere with the validity of the prayer. The second is the status of these differences as evidence in terms of fiqh and their effect on the ruling. In terms of fiqh, the acceptability of the Qiraat has been divided into acceptable, tawakkuf (undecided), and merdūd categories, largely based on the strength of their scripts. In this study, the aspects of qiraat differences that affect the ruling in terms of fiqh and the methodology adopted by the sects on qiraat have been revealed. In this context, a conceptual basis in the fields of fiqh and qiraat has been established before examining the main subject of worship and the effect of qiraat differences. The study evaluates the effect of the differences in the Qira'ah on the rulings on issues related to cleanliness, prayer and fasting, hajj, pilgrimage and expiation, the approaches of the sects, and whether the sects have adopted an approach parallel to the methodology they have put forward in accepting the Qira'ah.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, Fiqh, Ruling, Worship

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavut, Adil Mürşid. I-L Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• Ayteki̇n, Mehmet Ali. “Abdestte Ayaği Yikamanin veya Mesh Etmeni̇n Fikhî Boyutu”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 5/2 (31 Aralık 2020), 367-401. https://doi.org/10.20486/imad.815220
• Birışık, Abdulhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil el-. Sahîhü’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğa. 1-7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 5. Basım, 1993.
• Cezîrî, ʿAbdurrahman b. Muhammed. el-Fıkhu ’ale’l-mezâhibi’l-erba’a. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2001.
• Dağ, Mehmet. Kıraat Farklılıklarının İslam Hukukuna ve Metodolojisine Etkisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Ebû Bekir b. Ebî Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as el-Ezdî. Kitâbu’l-Mesâhif. thk. Muhammed b. Abduh (son). Kâhire: el-Faruku’l-hadise, 2002.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889). Sünen-i Ebu Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn Abddülhamîd. 1-4 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-’Asriyye, ts.
• Ebü’l-Hasen, Alî b. Ahmed b. Mükremillâh (Mükerrem) es-Saîdî el-Adevî (ö. 1189/1775). Hâşiyetü’l-’Adevî ala kifâyetu’t-talibi’r-Rabbânî. thk. Eş-Şeyh Muhammed el-Bâkâî Yusuf. 1-2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Ekinci, Ahmet. Kadı Nu’mân ve İsmâilî Fıkhının Teşekkülü. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• Ekinci, Ahmet. Zeydî Fıkhının Gelişimi ve Hâdî-İlelhak. İstanbul: Kitap Dünyası, 2019.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 1-10 Cilt. İstanbul: Umut Matbaası, ts.
• Er-Razî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer b. el-Hasan b. el-Huseyn et-Teymî er-Râzî. Mefâtîḥu’l-ġayb et-tefsîru’l-kebîr. I-XXXII Cilt. Beyrut: Dâru İhyaʾ et-Turâss el-ʿArabî, 1420.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Mustesfâ. thk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşâfi. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî (el-Fürhûdî) (ö. 175/791). Kitâbü’l-’ayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrahim es-Sâmirî. I-VIII Cilt. Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Hallâf, Abdülvahhab. ‘İlm-u Usûli’l-Fıkh. Mektebetü’d-Davâ, 8. Baskı., 1431.
• Heyet. el-Mevsûatül-Fıkhıyye el-Kuveytiyye. 1-45 Cilt. Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-Şüûnu’l-İslâmiyye, 2006.
• İbn Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kıraâti’l-’aşr. thk. Ali Muhammed ed-Dıbâ’. 1-2 Cilt. Dâru’l-Kütüb’l-’İlmiyye, ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâmüddîn İsmail b. Ömer, Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1419.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffaküddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî li İbn Kudâme. 1-10 Cilt. Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffaküddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. Ravdatü’n-nâzir ve cünnetü’l-münâzir fî usûli’l-fıkh ’alâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. 1-2 Cilt. Müessesetü’r-Reyyân, 2. Basım, 2002.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. Muhammed Fuʾâd ʿAbdulbâkî. 1-2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-ʿArabiyye, t.y.
• İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemâlüddîn. Lisânu’l-Arab. 1-15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Baskı., 1414.
• İbn Mücâhid, Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâsî et-Temîmî. Ki̇tâbü’s-seb‘a. thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Me’ârif, 2. Basım, 1400.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetu’l-muctehid ve nihayetu’l-muktesid. I-IV Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed, Said el-Afğânî. Huccetü’l-kırâât. Dâru’r-Risâle, ts.
• İbnü’l-Enbari, Ebu Bekr b. Beşşar Muhammed b. Kasım b. Muhammed. Îzâhü’l-Vakf ve’l-İbtida. thk. Muhyiddin Abduurahman Ramazan. 2 Cilt. Dimeşk: Matbûatu Mecmei’l-Luğati’l-’Arabiyye, 1971.
• İmam Mâlik, Mâlik b. Enes b. Malik b. Âmir. el-Müdevvene. 1-4 Cilt. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1994. Karâfî, Şihabeddin. ez-Zehîra. thk. Muhammed Hacî vd. 1-14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. I-VII Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1986. Kayravânî, Kâsım b. İsâ b. Nâcî et-Tenûhî. Şerhu İbn Nâcî et-Tenûhî alâ metni risaleti li iİbn Ebî Zeyd el-Kayravânî. I-II Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Kurtubî, Ebî Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (ö. 1273). el-Câmiu li ahkâmi’l-Kurân. thk. Ahmed Berdûnî - İbrahim Etfîş. I-XX Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütüb el-Miṣriyye, 1964.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 1-5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, ts.
• Necdî, ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. İbn Kâsım el-ʿÂsımî. Hâşiyetu’r-ravdi’l-murbi‘ şerh-u Zâdi’l-mustakni‘. 1-8 Cilt. b.y.: y.y., 1977.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî en-. İ’râbu’l-Kur’ân li’n-Nehhâs. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1421.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünenü’n-Nesâî. thk. Hasan Muhammed el-Mesûdî. 1-8 Cilt. Kâhire: Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1930.
• Nevevî, Muhyiddîn Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-. El-mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. thk. Komisyon. 1-9 Cilt. Kahire: İdâretü’t-Tab’atü’l-Münîriyye, 1347.
• Önen, Hacı. “Kıraatların Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XV/2 (2013), 1-24.
• Özbek, Ömer. “Kıraat Farklılıklarının Anlama Etkisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/39 (01 Aralık 2015), 163-181.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed (ö. 483/1090). Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eʾimme Muhammed b. Ebî Sehl Aḥmed. Usûl’üs-Serahsî. I-II Cilt. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 1984.
• Seyyib, Hayruddin. Eseru’l-kıraâti’l-kurâniyye fi’htilâfi’l-ahkâmi’l-fıkhiyye. Cezayir: Dâru’l-Haldûniyye, 2007. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs eş-. el-Ümm. 1-5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2. Baskı., 1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi’u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdullah Muhsin et-Türkî. 1-26 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 2001.
• Tilimsânî, Ebû Abdillâh eş-Şerîf Muhammed b. Ahmed b. Alî el-İdrîsî el-Alvînî. Miftâhu’l-vüsûl’. thk. Muhammed Ali Ferkûs. Mekke: Mektebetü’l-Mekkiyye, 1998.
• Tirmizî, Muhammed b. ʿÎsâ b. Sevre b. Mûsa b.ed-Dahhâk. Sünen-i Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir-Muhammed Fuʾâd ʿAbdülbâkî-İbrâhîm Utve ʿAvd. 1-5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maṭbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, İkinci., ts.
• Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, ts.
• Yalçın, Yunus. Ahkâm Âyetleri Bağlamında Fıkıh-Kıraat İlişkisi: Taberî ve Cessâs Örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2022.
• Yalçın, Yunus. Kıraat Farklılıklarının Fıkhî İstinbatlara Etkisi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Komisyon. 40 Cilt. Dâru’l-Hidâye, 1965.
• ʿAbdulʿazîz el-Buhârî, ʿAlâuddîn ʿAbdulazîz b. Ahmed. Keşfu’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. I-IV Cilt. İstanbul: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1890.
• ʿAynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.