Yapay Zekâ Tabanlı Uygulamaların Dini Soruları Cevaplama Yetenekleri: ChatGPT ve Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvaları Bağlamında Bir Karşılaştırma

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 23, 62 - 97, 03.01.2025

Yusuf Çınar , Ahmet Ekinci

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1568536

Öz

Bilimsel alanda yaşanan gelişmelerle birlikte 1950’li yıllardan itibaren dünya yapay zekâ kavramıyla tanışmıştır. Bu teknolojiyle birlikte temelde insan zekâsıyla gerçekleştirilen birçok işin makineler tarafından yapılması amaçlanmaktadır. Günümüze değin devam eden gelişmeler son 20 yılda büyük bir hızla artmış ve son kullanıcıya yönelik birçok önemli hizmet devreye girmiştir. OpenAI şirketinin kurduğu GPT uygulamaları doğal dil işleme alanında söz konusu hizmetler arasında öncü olacak bir rol üstlenmiştir. Bu araştırmada günümüzde en yaygın dil işleme uygulamalarından olan ChatGPT’nin ChatGPT-4.0 ve ChatGPT-3.5 versiyonlarına güncel fıkhi sorular yöneltilerek ChatGPT’nin İslam hukukuna dair vermiş olduğu bilgiler değerlendirilmiştir. ChatGPT-4.0 ve ChatGPT-3.5’in ilgili sorulara verdiği cevapların doğruluğu Din İşleri Yüksek Kurulu kararlarıyla, kurul kararlarında yer almayan soruların cevapları için ise klasik fıkıh kaynakları ile güncel çalışmalara müracaat edilerek karşılaştırma yapılmıştır. Ayrıca ChatGPT-4.0’e yöneltilen sorular, ChatGPT-3.5’e de sorularak ChatGPT’nin her iki versiyonu arasında cevap farklılığı olup olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fetva, Yapay Zeka, OpenAI, ChatGPT, Fıkıh

The Ability of Artificial Intelligence Based Applications to Answer Religious Questions: A Comparison in the Context of ChatGPT and High Board Of Religious Affairs

Öz

With the developments in the scientific field, the world has been introduced to the concept of artificial intelligence since the 1950s. With this technology, it is aimed to perform many jobs that are basically performed by human intelligence by machines. The developments that have continued until today have increased rapidly in the last 20 years and many important services for the end user have been introduced. GPT applications established by the OpenAI company have assumed a pioneering role among these services in the field of natural language processing. In this study, ChatGPT-4.0 and ChatGPT-3.5 versions of ChatGPT, which is one of the most common language processing applications today, were asked current fiqh questions and the information provided by ChatGPT about Islamic law was evaluated. The accuracy of the answers given by ChatGPT-4.0 and ChatGPT-3.5 to the relevant questions were compared with the decisions of the Supreme Board of Religious Affairs, and for the answers to the questions that are not included in the board decisions, a comparison was made by referring to classical fiqh sources and current studies. In addition, the questions directed to ChatGPT-4.0 were also asked to ChatGPT-3.5 and it was determined whether there was a difference in answers between both versions of ChatGPT.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Islamic Law, Fatwa, OpenAI, ChatGPT, Artificial Intelligence

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar yayınları, 1. Basım, 2017.
• Çelik, Ahmet Faruk - Emre, Taha. “Şeyhülislam Fetva Mecmualarındaki Benzerlik Oranlarının Tespitinde Yeni Bir Yöntem Arayışı Olarak Yapay Zekâ’nın Kullanılması”. Burdur, 2022.
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Sabah namazı imsak vaktinin girmesiyle kılınabilir mi? Erişim 12 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/131/sabah-namazi-imsak-vaktinin-girmesiyle-kilinabilir-mi
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - İkindi namazının vakti ne zaman başlar ve ne zaman sona erer? Erişim 10 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/133/ikindi-namazinin-vakti-ne-zaman-baslar-ve-ne-zaman-sona-erer
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Akşam namazı ne zamana kadar kılınır? Erişim 20 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/134/aksam-namazi-ne-zamana-kadar-kilinir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Yatsı namazı ne zamana kadar kılınabilir? Erişim 10 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/135/yatsi-namazi-ne-zamana-kadar-kilinabilir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Namazlar cem edilmek (birleştirilmek) suretiyle kılınabilir mi? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/139/namazlar-cem-edilmek-birlestirilmek-suretiyle-kilinabilir-mi
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Cemaatle namaz kılmanın hükmü nedir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/250/cemaatle-namaz-kilmanin-hukmu-nedir?
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Oruç tutulması yasak olan günler hangileridir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/475/oruc-tutulmasi-yasak-olan-gunler-hangileridir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Orucu bozup hem kaza hem de kefâret gerektiren durumlar nelerdir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/478/orucu-bozup-hem-kaza-hem-de-kefaret-gerektiren-durumlar-nelerdir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Kusmak orucu bozar mı? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/516/kusmak-orucu-bozar-m%C4%B1
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Orucu kasten bozmanın hükmü nedir? Erişim 26 Ekim 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/526/orucu-kasten-bozmanin-hukmu-nedir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Vergi, zekât yerine geçer mi? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/421/vergi-zekat-yerine-gecer-mi
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - “Müt’a nikâhı” ne demektir, hükmü nedir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/822/muta-nikahi-ne-demektir-hukmu-nedir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Mahkeme kararıyla boşanan eşler, dinen de boşanmış olurlar mı? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/865/mahkeme-karariyla-bosanan-esler-dinen-de-bosanmis-olurlar-mi
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Yemin keffâreti nasıl yerine getirilir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/736/yemin-keffareti-nasil-yerine-getirilir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Borçlu olarak ölen kimsenin borcu nasıl ödenir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1071/borclu-olarak-olen-kimsenin-borcu-nasil-odenir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Organ nakli ve bağışı caiz midir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/993/organ-nakli-ve-bagisi-caiz-midir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Din İşleri Yüksek Kurulu Kararları - Estetik Ameliyatın Dini Hükmü. Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/2945/estetik-ameliyatin-dini-hukmu;
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Tedavi amacı taşımayan estetik operasyon yaptırmak caiz midir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/Karar/38674/tedavi-amaci-tasimayan-estetik-operasyon-yaptirmak-caiz-midir
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Dövme yaptırmak caiz midir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1000/dovme-yaptirmak-caiz-midir-
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Mevlid-i Şerif okumanın dinî hükmü nedir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/791/mevlid-i-serif-okumanin-dini-hukmu-nedir.
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - Din İşleri Yüksek Kurulu Kararları - Sigortanın Dini Hükmü. Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/3656/sigortanin-dini-hukmu
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı - İpek elbise veya ipek kravatla namaz kılmak caiz midir? Erişim 22 Eylül 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1035/ipek-elbise-veya-ipek-kravatla-namaz-kilmak-caiz-midir
• Doğan, Ferdi - Türkoğlu, İbrahim. “Derin Öğrenme Modelleri ve Uygulama Alanlarına İlişkin Bir Derleme”. Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi 10/2 (2019), 409-445.
• Domingos, Pedro. “A Few Useful Things to Know about Machine Learning”. Association for Computing Machinery 55/10 (Ekim 2012), 78-87. https://doi.org/10.1145/2347736.2347755
• Ekinci, Ahmet. “Şiî Mezhepler Arasında İhtilaflı Bir Mesele: Müt‘a Nikâhı”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 113-139.
• Esen, Hüseyin. “İslam Hukukunda Ölümün Mâlî Hak ve Borçlara Etkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 9/1 (2005), 55-86.
• Esen, Hüseyin. “Zina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/440-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Hâdî-İlelhak, Yahya b. Hüseyin. Kitâbü’l-ahkâm fi’l-helâl ve’l-harâm. thk. Murtazâ b. Zeyd Mahatvarî. 2 Cilt. San’a: Mektebetü Bedr, 2. Basım, 2014.
• İbn Bâbeveyh, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Men lâ yahduruhü’l-fakîh. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Metbûat, 1. Basım, 1406.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Kudâme, Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmam Ahmed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İnce, İrfan. “Organ Nakli”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/373-375. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• İnik, Özkan - Erkan, Ülker. “Derin Öğrenme ve Görüntü Analizinde Kullanılan Derin Öğrenme Modeller”. Gazi Osman Paşa Bilimsel Araştırma Dergisi (GBAD) 6/3 (2017), 85-104.
• Kâdı Nu’mân, Nu’mân b. Ebî Abdillah Muhammed b. Mansûr. Deâimü’l-İslâm. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Metbûat, 1. Basım, 2014.
• Kadı Nu’mân, Nu’mân b. Ebî Abdillah Muhammed b. Mansûr. İktisâr. Beyrut: Dâru’l-Evdâ’, 1. Basım, 1416.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kurtubî, Yusuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-Kâfî fî fıkhi Ehli Medine. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Risâle el-Hadîse, 2. Basım, 1400.
• Kurul. Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar. Ankara: TDV Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-Muhtâr. Konya: Tekin Kitapevi, 2. Basım, 2014.
• Nevevî, Ebû Zekariyya Muhyiddin b. Şeref. el-Mecmu’ şerhü’l-Mühezzeb. 20 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
• Özel, Ahmet. “Mevlid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özel, Ahmet. “Mevlid: Tarihi ve Dinî Hükmü”. DÎVÂN: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 12 (2002), 235-246.
• Panuu, Avneet. “Artificial Intelligence and its Application in Different Areas”. International Journal of Engineering and Innovative Technology (IJEIT) 4/10 (2015), 79-84.
• Pouyanfar, Samira vd. “A Survey on Deep Learning: Algorithms, Techniques, and Applications”. Association for Computing Machinery 51/5 (Eylül 2019), 1-36. https://doi.org/10.1145/3234150
• Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvene. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1410.
• Vaswani, Ashish vd. “Attention Is All You Need”. 31st Conference on Neural Information Processing Systems (NIPS 2017). 1-15, 2017.
• (WIKI), Wikipedia. İmageNet. Erişim 07 Mayıs 2023. https://en.wikipedia.org/wiki/ImageNet
• (WIKI), Wikipedia. OpenAI. Erişim 07 Mayıs 2023. https://en.wikipedia.org/wiki/OpenAI
• Yaran, Rahmi. “Dövme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/521-522. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yavuz, Yunus Vehbi. “İpek (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/365-366. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Atınç. Yapay Zeka. İstanbul: İnklap Yayınevi Yayın San, 2020.
• Yurtseven, Muhammet. “İslamî Finans Alanında Yapay Zeka İle Tasarlanmış Fetva Uygulamaları: “Robo Shariah Advisor ve Smart Mufti Örneği”. Burdur, 2022.