The Similarity of the Legal Hadiths on Purity and Zakat Used by Zaydi Muhaddith Yahya b. Husayn with Imami and Sunni Sources

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 23, 148 - 174, 03.01.2025

Semih Yolaçan

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1570015

Öz

The Zaidi sect, which emerged in the early 2nd century hijri, has developed its own unique doctrine within Shia Islam, guided by its founding imams. One of the significant works reflecting Zaidi legal thought is "al-Ahkām fi’l-halali wa’l-haram" by al-Hadi ila’l-Haqq Yahya b. Husayn (d. 298/911). This work holds both scholarly and political importance within the Zaidi tradition. The hadiths cited in this book were later compiled by Abdullah b. Muhammad b. Hamza (d. 647/1249) in the work titled "Durar al-Ahadith al-Nabawiyya bi’l-Asanid al-Yahyaawiyya." Analyzing the similarities between the hadiths preferred in Zaidi, Sunni, and Imami Shia sources helps shed light on their legal methodologies and historical interactions. This article seeks to determine whether Zaidi hadiths, particularly in legal matters, show more alignment with Shia or Sunni traditions. To explore this, twenty-seven hadiths related to "Purification" and "Zakat" from "Durar al-Ahadith al-Nabawiyya" were compared with relevant sections in the four major Imami Shia hadith collections—al-Kafi by Kulayni, Man La Yahduruhu al-Faqih by Shaykh Saduq, and al-Tusi’s Tehzib al-Ahkam and al-Istibsar—as well as the nine foundational Sunni hadith collections (Kutub al-Tis'a). Reports on purification (ṭahārah) and almsgiving (zakāt) have been chosen due to their foundational significance in the Islamic system of worship and legal rulings, as well as the notable differences they present in terms of the validity of acts of worship and jurisprudential judgments. The comparison shows a stronger alignment between the legal hadiths used by Zaidi scholars and those found in Sunni sources, indicating a higher degree of similarity in legal reasoning between the two schools. This finding challenges the expectation that Zaidi hadiths, as part of the broader Shia tradition, would show more resemblance to Imami Shia sources.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ahl-ı Sunna, Shia, Zaydiyya, Jurisprudential Hadiths

Zeydî Muhaddis Yahyâ b. Hüseyin’in Kullandığı Tahâret ve Zekâta Dair Ahkâm Hadislerinin İmâmiyye ve Ehl-i Sünnet ile Benzerliği

Öz

Hicrî ikinci asrın ilk çeyreğinde tarih sahnesine çıkan ve günümüze kadar varlığını devam ettiren Zeydiyye mezhebi, kurucu imamlarının oluşturduğu paradigma çerçevesinde, Şîî gelenek çatısı altında özgün bir öğreti ortaya koymuştur. Zeydî ilim adamları, bu öğreti çizgisinde Zeydiyye düşüncesini yansıtan eserler telif etmişlerdir. Bu eserlerin fıkha dair olanlarının bir kısmında, verilen hükümlere delalet eden ahkâm hadisleri de zikredilmiştir. Bunlardan biri, Zeydiyye mezhebinde hem ilmî hem de siyasî olarak büyük öneme sahip olan Hâdî-İlelhak Yahyâ b. Hüseyin’in (ö. 298/911) el-Ahkâm fi’l-halâli ve’l-harâm adlı kitabıdır. Bu eserde istidlâl edilen rivayetler Abdullah b. Muhammed b. Hamza (ö. 647/1249) tarafından Dürerü’l-ehâdîsi’n-Nebeviyye bi’l-esânîdi’l-Yahyâviyye başlığı altında derlenmiştir. Kaynaklarda kullanılan veya tercih edilen rivayetlerin benzerliğinin tespiti, tarihî süreç içerisinde ekoller arasındaki etkileşime ışık tutması bakımından önem arz etmektedir. Bu bağlamda Şîa içerisinde varlığını devam ettiren Zeydiyye mezhebinde delil olarak kullanılan ahkâm hadislerinin, metin ve muhteva bakımından Şîî gelenekle benzerlik göstermesi beklenmektedir. Durum gerçekten böyle midir? Sünnî ulemanın istidlâl ettiği ahkâm hadisleri ile bu rivayetler arasında metin ve muhteva bakımından bir benzerlik var mıdır? Varsa bu benzerliğin oranı nedir? Makalede bu sorulara cevap aranmaktadır. Bununla birlikte bu üç ekole ait bütün ahkâm hadislerini içeren eserlerin tespit edilip karşılaştırması bir makalenin sınırlarını fazlasıyla aşmaktadır. Bu sebeple Muhammed b. Hamza tarafından Dürerü’l-ehâdîsi’n-Nebeviyye bi’l-esânîdi’l-Yahyâviyye adlı eserde, “Tahâret” ve “Zekât” başlıkları altında tespit edilen yirmi yedi rivayet, Şîa tarafından muteber kabul edilen Kütüb-i Erbaa olarak bilinen Küleynî’in (öl. 329/941) el-Kâfî, Şeyh Sadûk’un (ö. 381/991) Men lâ yahduruhu’l-fakîh, Tûsî’nin (ö. 460/1067) Tehzîbü’l-ahkâm ve el-İstibsâr adlı eserleri, Ehl-i Sünnet âlimleri tarafından muteber kabul edilen Kütüb-i tis‘a olarak bilinen dokuz temel hadis eserindeki ilgili bölümler ile karşılaştırılacaktır. Makalede, İslam’ın ibadet ve ahkâm sisteminin temel taşlarını oluşturması ve ibadetlerin geçerliliği ile fıkhî hükümler açısından belirleyici farklılıklar barındırması sebebiyle, tahâret ve zekât konularındaki rivayetler inceleme konusu olarak tercih edilmiştir. Karşılaştırmanın sonucunda Zeydî ulemanın ihticâc ettiği ahkâm hadisleri ile Sünnî ulemanın delil olarak kullandığı ahkâm hadislerinin daha fazla benzerlik gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ehl-i Sünnet, Şîa, Zeydiyye, Ahkâm Hadisleri

Kaynakça

• Abdullah Muhammed b. Hamza. Düreru’lehâdisi’n-Nebeviyye bi’l-esânidi’l-yahyaviyye. Thk. Abdullah b. Hamûd el-Izzî. San’a: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 2002.
• Abdülfettah Şayif en-Nu‘man. el-İmamu’l-Hâdî Yahya b. el-Hüseyin vâliyen ve fakihen ve mücahiden, 1989.
• Abdürrezzâk. el-Musannef. Thk. Habib er-Rahman el-Âzamî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403.
• Ahmed İbn Hanbel. el-Müsned. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1895.
• Aksoy Nesrin. Şiî-Sünnî Takrîb Çalışmaları. Isparta: Isparta Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. Thk. Muhammed Züheyr b. Nasır en-Nasır. Beyrut: Dâru Tavku’n-Necât, 2001.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. Sünen. Lübnan: Müessesetü’r-Risale, 2004.
• Demirci, Kadir. “Hicrî III. Asırda Zeydî Bir Muhaddisin Metin Tenkidine Yaklaşımı”. İslâmî İlimler Dergisi 2/2 (Güz 2007), 11-28.
• Demirci, Kadir. “Zeydî Hadis Yorumu: Muhammed b. Yahya (Ö. 310/923) Örneği”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/2 (2018), 105-126.
• Demirci, Kadir. “Zeydiyye ve Hadis”. İslamî İlimler Dergisi 6/1 (Bahar 2011), 193-218.
• Duman, Ayşe Nur. Ehl-i Sünnet ve Şîa’da Müşterek Rivayetlerin Tahlîli -Küleynî’nin el-Kâfî İsimli eserinin Usûl Bölümü Örneği-. İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Hadis Bilimdalı, Doktora Tezi, 2022.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Hârûnî, Ahmed b. el-Hasen. Şerhu’t-Tecrîd. San’a: Merkezü’l-Bühûs ve’t-Türasi’l-Yemenî, 2006.
• Hasenî, Ebu’l-Abbas. el-Mesâbîh. Thk. Abdullah b. Abdullah b. Ahmed el-Hûsî. Sâde: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 2002.
• İbn Ebî Şeybe, Ebubekir. el-Musannef. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. b.y.: Darü İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İmam Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdris. Müsned. Thk. Mahir Yasin Fahl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1980.
• Demirci Kadir – Ümit Mehmet. “Zeydi Kaynaklar ve Zeydiyye Üzerine Yapılmış Çalışmalar”. İslâmî İlimler Dergisi 6/1, Zeydiyye Sayısı (2011), 347-367.
• Köse, Saffet. “Hâdî-İlelhak Yahyâ b. Hüseyin”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15/17-18. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Köse, Saffet. “Zeyd b. Ali”. TDV İslam Ansiklopedisi. 44/313-316. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Küleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. Beyrut: Dâru’t-Tearuf li’l-Matbûât, 1990.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta. Thk. Mustafa el-Azamî. el-İmârât: Müessesetü Zâyid b. Sultan Âli Nihyân li’l-Â’mâli’l-Hayriyye ve’l-İnsâniyye, 2004.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Hâvî el-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Muavved, Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1999.
• Muhammed b. Yahyâ. Mecmû’u Kütübi ve Resâili el-İmam el-Murtaza Muhammed b. Yahyâ. Thk. Abdülkerim Ahmed Cedbân. Sa’de: Mektebetü’t-Türasi’l-İslâmî, 2002.
• Müslim, Ebu’l-Huseyin Müslim b. Haccac Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-Sahih. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. b.y.: Dâru İhya-i Kütübi’l-Arabiyye, 1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünen-i Nesâî. Thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbuati’l-İslamiyye, 1986.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1993.
• Seyyid Ahmed el-Hüseynî. Müellefâti’z-Zeydiyye. Kum: Matbaatü İsmailiyyân, 1992.
• Şeyh Sadûk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali. Men lâ yahduruhu’l-fakîh. Tsh. Allâme Hüseyin el-A‘lemî. Beyrut: Müessesâtü’l-Âlemî li’l-Matbaât, 1986.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebir. Thk. Hamdî b. Abdülmecid es-Silefî. Kahire: Mektebetü ibn Teymiyye, 1415.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed . Mu’cemü’l-evsat. Thk. Tarık b. Ivedullah b. Muhammed, Abdülmusin b. İbrahim el-Hüseynî. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, ts.
• Tirmîzî, Muhammed b. Îsa. Sünen-i Tirmîzî. Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İbrahim Utve. Mısır: Şeriketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa Elbâbî el-Halebî, 1975.
• Tûsî, Ebû Ca’fer. Tehzîbü’l-ahkâm fi şerhi’l-Muknia. Tsh. Ali Ekber el-Ğaffârî. Tahran: Daru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1386.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasen. el-İstibsâr fî ma’htülife mine’l-ahbâr. Thk. Seyyid Hasan el-Musevi. Necef: Matbaatü Necef, 1955.
• Üzüm, İlyas. “Sünnî-Şiî Yakınlaşması: Dârü’t-Takrîb Tecrübesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi 2, (Temmuz 1998), 171-185.
• el-Vecîh, Abdüsselam b. Abbas. A’lâmu’l-müellifîn ez-Zeydiyye. Amman: Müessesetü’l-İmam Ali es-Sikafiyye, 1999.
• Yahyâ b. Hüseyin. el-Ahkâm fi’l-halâli ve’l-harâm. Thk. Murtezâ b. Zeyd el-Mahatvarî. Yemen: Mektebetü Ehli’l-Beyt, 2016.
• Yahyâ b. Hüseyin. Kitabü’l-müntehab. San’a: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1993.
• Yolaçan, Semih. Usulü’l-Ahkâm Eseri Bağlamında Zeydî Muhaddis Ahmed b. Süleyman’ın (öl. 566/1171) Ahkâm Hadislerini Yorumlama Esasları. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Zeyd b. Ali. Müsnedü el-İmam Zeyd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.