Fuat Sezgin ve İslam Fıkhı (Dört Fıkıh Mezhebinin Ana Kaynakları Üzerine Bir Araştırma)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 9, 229 - 257, 30.06.2020

Çevirmen: Adem Yıldırım

Öz

Bu makale merhum Prof. Dr. Fuat Sezgin’in perspektifinden İslam fıkhının tarifi, fıkhın gelişimi ve fıkhın İslam tarihindeki yeri hakkında kaleme alınmıştır. Fuat Sezgin’in fıkıh ilmine dair yazdıkları bu makalede yer alan bilgilerden çok daha fazla olmasına karşın biz bu bilgileri konumuzla sınırlı tuttuk. Bu bağlamda makalede Fuat Sezgin’in biyografisi, O’nun genelde Arap kültürü ve özelde İslam fıkhı ile olan alakası ele alınmıştır. Fuat Sezgin Arap kültürü kavramını, sadece Arapların ürettiği bir kültür şeklinde değil, aksine Arap veya acem olsun Müslümanların Arap dili ile ürettiği tüm eserleri Arap kültürü içerisinde kabul ederek izah etmiştir. Yine makale, İslam fıkıh tarihi kronolojisinin, oryantalistlerin iddia ettikleri gibi hicri 2. asırda başladığı ve Müslümanların zihninde bunun kabul edilmiş bir gerçek olduğu fikrini yerleştirmek değil bilakis fıkhın Hz. Muhammed (sav) devrinden itibaren var olmaya başladığının önemini vurgulamaktadır. Makalede bazı Arap araştırmacıların Fuat Sezgin’in Arap Kültür Tarihi isimli çalışmasına yönelik işaret ettikleri birtakım açıklama ve düzeltmelere dair bilgiler yer almaktadır. Bunun yanı sıra çalışmada Fuat Sezgin’in fıkhın kapsamı üzerine yaptığı açıklamalara yer verilerek konu aydınlatılmıştır. Sezgin’e göre zihinlerdeki karışıklığın sebebi Batı’nın İslam dünyasındaki işgalleridir. Bu işgaller neticesinde Müslümanlar hem maddi hem de fikren olumsuz etkilenmişlerdir. Bu işgal döneminden sonra Müslümanlar için fıkıh sadece ibadetler ve ilmihâl bilgilerinden ibaret kalmıştır. Fakat aslında fıkıh bunlardan ibaret olmayıp daha kapsamlıdır. Fuat Sezgin’e göre fıkıh; İslam’ı amelî, ilmî, siyasî ve sosyal konulara tatbik etmektir. “Fıkıh İslam medeniyetinin kimliğidir. Eğer fıkıh olmazsa, İslam medeniyeti döneminde sosyal, zihni, bilimsel ve ahlak alanlarında Müslümanlarının hayatlarını nasıl değiştirdiklerini anlayamayız.” Ebu Şâme’nin (ö. 665/1267) bildirdiğine göre İmam Şâfiî (ö. 204/820) Mısır’da insanlara fıkıh dersi vermeden önce, uzun süre onların tarihlerini ve yaşayışlarını öğrenmekle meşgul olmuş ve şöyle demiştir: “Bunu, ancak fıkıhta kullanmak için yaptım.” İmam Şâfiî’nin bu metodunu Fuat Sezgin’de görmek mümkündür. Fuat Sezgin önce oryantalistlerin İslam fıkıh tarihi hakkındaki yanlış görüşlerini düzeltmiş daha sonra gerçek fıkıh tarihi hakkında kendi görüşlerini anlatmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fuat Sezgin, İslam Hukuku

Kaynakça

• Ebu Şâme, Şihâbuddîn Abdurrahman İsmail b. İbrahim el-Makdisî ed-Dimaşkî (ö.665/1267). Kitâbu’r-Ravdateyn fi Ahbâri’d-Devleteyn en-Nuriyye ve’s-Selâhiyye. Tahkik: İbrahim ez-Zeybek, (Beyrut: Risâle Yayınları, 1997).
• el-Hamevî, Mustafa b. Fethullah (ö.1123/1791). Fevâidu’l-İrtihâl ve’s-Sefer fi Ahbâri’l-Karnî el-Hadî Aşar. Tahkik: Abdullah Muhammed el-Kenderî, 2 Cilt, (Kuveyt: Nevâdir Yayınevi, 2011).
• es-Sâdık, Cafer (ö.148/765). Münâzaratu Ca‘fer es-Sadık Ma‘â er-Râfizî fi et-Tafdîli Beyne Ebi Bekr ve Ali. Tahkik: Ali Abdülaziz Âlâ eş-Şibil, (Riyad: Rüşd Yayınevi, 1996).
• ez-Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö.748/1348). Sîyeru A’lâmi’n-Nubelâ. Tahkik: Şuayb el-Ârnavut ve Beşar Maruf vd., (Beyrut: Risâle Yayınları, 20 Cilt, 1982).
• el-Aşkar, Ömer Süleyman. Târîhu’l-fıkhi’l-İslamî, (Kuveyt, Felah Yayınevi, 1982).
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-Edebi’l-Arabî. Tercüme: Abdulhalîm en-Neccâr, (Kahire: Maarif Yayınevi, 4 Cilt, 1959 ve 1988).
• el-Cehnî, Mâni’ b. Hammâd, vd., el-Mevsûatu’l-Muyessera fi Târîhi’l-Edyân ve’l-Ahzâbu’l-Muâsıra, (Mekke, en-Nedvetu’l-Âlemiyye Yayınları, h.1418).
• Ebu Halîl, Şevkî. Karl Burkulman fi’l-Mîzân. (Şam: Fikru’l-Muâsır Yayınevi, 1987).
• Ebu Şeneb, Halid Abdulkerim. et-Târihu’l-Hadârî li’Mısr mine’l-fethi’l-İslâmî hattâ nihâyeti’l-asri’l-Ubeydi. (Kahire: yy., 2013).
• ed-Dusûkî es-Seyyid. İstiklâlü’l-Fıkhi’l-İslâmî ani’l-Kânûni’r-Rûmânî ve’r-reddü Ale’l-Müsteşrikîn. (Irak, Kûfe: Mektebetu’t-Tev’iyye el-İslâmiyye li İhyâi’t-Turâs, 1989).
• el-Hâdî, Latife İbrahim el-Kâsım. “Merviyyâtu’l-İmâm Câfer es-Sâdık fi’s-Sünneti’n-Nebeviyye ve Ahvâlu’r-Ruvâtu anhu ve Nevemâzic mimmâ Nusibe ileyhi”, Câmiâtu Ummu’l-Kurâ Kulliyyeti’d-Da ‘ve ve Usûlid’Dîn, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mekke (h.1422).
• Halef, Necmeddin Abdurrahman. Istıdrakât alâ Târîhu’t-Turâsi’l-Arabî li Fuat Sezgin fi İlmi’l-Hadis, (Beyrut: Beşâiru’l-İslâmiyye Yayınevi, 2015).
• el-Kâsimu’l-Hâdî, Latife İbrahim. “Merviyyâtu’l-İmam Cafer es-Sadık fi’s-Sünneti’n-Nebeviyye ve Ahvâlü’r-Ruvâti anhu ve Nemâzic mimmâ Nusibe ileyhi”, Ummu’l-Kurâ Üniversitesi, Usuluddin ve’d-da‘vâ Fakültesi, (Mekke: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, h.1422, 2 Cilt).
• Kılıç, Atabey. “Fuat Sezgin’in Geschichte des Arabischen Schrifttums İsimli Eserinin İslam Araştırmalarındaki Yeri”, Fuat Sezgin ve Temel İslam Bilimleri, Editörler: İbrahim Özcoşar - Ali Karakaş - Mustafa Öztürk - Sıracettin Aslan (İstanbul: Divan Kitap, 2019).
• el-Mezâhirî, Ebu’l-Kelâm. Mahmûdu’l-Kelam fî Sîretü’l-İmâm Ebi Hanîfe en-Nu‘mân Li’l-İmâm ez-Zehebî. (Riyad: el-Alûka Yayınları, 2018).
• Musâleme, Muhammed Muhammed. el-İmam Ca‘fer es-Sâdık ve Ârâuhu’l-Fıkhıyye fi’l-Hudûd Dirâse Fıkhiyye Mukârene “Fıkh el-İmam Ca‘fer es-Sâdık fi’l-Hudûd Mukârinen bi’l-Mezâhibi’l-Fıkhiyye”. (Kudus: Mektebetu’n-Nûr, 2017).
• es-Sallâbî, Ali Muhammed. ed-Devletu’l-Osmâniyye Avâmi’l-Nuhûd ve Esbâbu’s-Sukût. (Kahire: el-İslâmiyye Yayınevi, 2001).
• ………………. Devletu’l-Moğol ve’t-Tatâr Beyne’l-Intişâr ve’l-Inkisar. (Beyrut: Ma‘rife Yayınevi, 2009).
• Sezgin, Fuat. Mevsûatu Târîhi’t-Turâsi’l-Arabî. Tercüme: Mahmud Fehmi Hicâzî vd., (Riyad: Muhammed b. Suud Üniversitesi Yayınevi, 10 Cilt, 1996).
• ………………. Bilim Tarihi Sohbetleri. Söyleşi: Sefer Turan, İstanbul: Pınar Yayınları, 2019.
• Osman, Hasan. Menâhicu’l-Bahsu’t-Târîhî, (Kahire: en-Nehdetul-Arabiyye Yayınevi, 1964).
• Şâkir, Mahmut es-Sûrî. Mevsûâtu’t-Târîhi’l-İslâmî. (Beyrut: Mektebu’l-İslâmî Yayınevi, 36 Cilt, 2000).
• Şakir, Mahmut el-Mısrî. Risâlatün fi’t-Tarîk ilâ Sekâfetinâ. (Kahire, Mısır Milli Kütüphanesi Yayınları, 1997).
• Takkûş, Muhammed Suheyl. Tarihu’d-Devletu’l-Abbasiyye. (Beyrut, Nefâis Yayınevi, 2009).
• ………………. Tarihu’d-Devletu’s-Safeviyye fî İran, (Beyrut, Nefais Yayınevi, 2009).
• Trainer, Colin. et-Teşîu‘ ve’-Tahavvül fî’l-Asri’s-Safevî, Tercüme: Hüseyin Ali, (Berlin: Cemal Yayınevi, 2008).
• Yasin, Hikmet Beşir vd. Istıdrakât alâ Târîhi’t-Turâsi’l-Arabî li Fuat Sezgin. (Riyad: İbnu’l-Cevzî Yayınevi, 12 Cilt, h.1422).
• Zağruzt, Fethi. en-Nevâzilu’l-Kubrâ fi’t-Târîhi’l-İslâmî. (Kahire: Endülüs el-Cedîde Yayınevi, 2009).
• Ebu Zehrâ, Muhammed. el-İmam Cafer es-Sâdık Hayâtehu ve Asrahû ve Ârâuhû el-Fıkhiyye. (Kahire: Fikru’l-Arabî Yayınevi, 2016).
• Makaleler Fazlıoğlu, İhsan. “Fuat Sezgin ile ‘Bilim Tarihi’ Üzerine”, (Röportaj), Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2/4, 355-370, 2004.
• Hâmid, Abdul Mun’im. “Te’sîru’l-Gazv el-Moğolî alâ el-Hayâti’l-İlmiyye fî Bağdât”. Midâdu’l-Âdâb Dergisi, 5, Irak, Anbar (11 Ocak 2019).
• Hansu, Hüseyin. “Fuat Sezgin: Arap-İslâm Bilimleri Tarihi I, İstanbul: Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmalı Vakfı Yayınları 2015, XIII + 1072 Sayfa”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34 (2016), 221-228.
• Halef, Vâil Hafız. “Berâtu’l-İmâm Ce‘far min Kitabi’l-Cefr”, el-Alûka Dergisi, 6/12/2012, https://www.alukah.net/sharia/0/47442/
• Kenan, Seyfi. “İslâm Dünyası’nın Duraklama Sebebleri Üzerine Ünlü İlimler Tarihçisi Fuat Sezgin’i Dinlemek”, Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (4), 79-98.
• es-Samrâ’î, Mehdi Abdulhekim Huseyn. “el-Hâlife Ebu Cafer el-Mansûr ve Devruhû fi binâi Bağdât”. et-Terbiyetul-Esasiyye Fakültesi Dergisi, 14, Irak, Babil (Aralık 2013).
• Sanavber, Ahmed. “Esbâbu Udûli’l-İmam el-Buhârî ani’t-Tahrîc li’l-İmam Cafer es-Sâdık fi Sahîhihi”. el-İntisar Li’s-Sahihayn Kongresi 14-15/07/2010, Ürdün Üniversitesi, Şeriat Fakültesi Dergisi, Amman.
• el-Üveymir, Mevlüd. “el-Allâme Fuat Sezgin Muarrih et-Turâs el-İlmî el-Arabî”, (Cezayir: el-Basâir Dergisi, 2018), elbassair.org/3210/
• Urhayyim, Tarık Muhammed. “Muarrih Fuat Sezgin ve Mefâhîmu Sahâha fi Târîhi’l-Hadârati’l-İslâmiyye”. Mukaddime Dergisi, 8/2, Erbil, Irak (2017).
• Ansiklopedi Maddeleri
• Aydınlı, Abdullah. DİA, “muallak”, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, (2005), 30: 309-310