THE RIGHT OF A WOMAN TO TERMINATE HER MARRIAGE IN ISLAMIC FAMILY LAW

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 13, 11 - 32, 26.06.2022

Ayten Erol Fatma Gökalp

Öz

Marriage contract is an important contract in Islamic family law and in all of the monotheistic religions. Many rights, such as the rights of Allah, human, society, parent, husband and wife, children, and personality are included in this contract. Termination of marriage/divorce is an unwelcome behavior in terms of religious and moral as well as Muslim culture. According to Islamic family law, divorce is a legitimate right/authority given directly to the husband and indirectly to the wife as a solution by the Shari‘ when it becomes impossible for the husband and wife to continue their marital union. In Islamic family law, a marriage bond does not end only when the husband divorces his wife. There are varieties such as tafvizu’t-talaq, hul’/muhâlea and tefri hul’/muhalea and tafrik, where the woman can use her right to end the marriage. However, these rights of women should be taken out of theory, put into practice and regulations that can be applied in practice should be made. In case the marriage becomes intolerable for one or both parties and both parties terminate the marriage contract, there are permanent provisions for them according to Islamic family law. It should not be forgotten that marriage and separation concerns not only themselves but also those around them, especially if they have children. As a command of the Holy Qur’an, ending the marriage should be done beautifully without offending the parties. A husband or wife cannot use the legitimate power of divorce against the purpose of the Shari‘. Necessary arrangements have been made regarding the use of the right to terminate the marriage in Islamic family law and it has been tried to prevent its abuse.

Anahtar Kelimeler

Islamic Family Law, Divorce, Woman’s Right to Divorce, Tawfiz-i Talaq, Muhalea, Tafrik.

İslâm Aile Hukukunda Kadının Evliliğini Sona Erdirme Hakkı

Öz

Bütün semavî dinlerde olduğu gibi İslâm aile hukukunda da nikâh akdi önemli bir akittir. Allah, insan, toplum, ebeveyn, karı-koca, çocuk, kişilik hakları olmak üzere pek çok hak bu akit kapsamında yer almaktadır. Evliliği sona erdirme/boşanma, dinî, ahlâkî olduğu kadar Müslüman kültürü açısından da hoş karşılanmayan bir davranıştır. İslâm aile hukukuna göre boşanma, karı-kocanın artık evlilik birlikteliklerini sürdürmeleri imkânsızlaştığı durumda şâri‘ tarafından bir çözüm yolu olarak kocaya doğrudan, karıya ise dolaylı olarak verilen meşru bir haktır/yetkidir. İslâm aile hukukunda evlilik bağı yalnızca kocanın karısını boşamasıyla sonlanmaz. Kadının da evliliği sona erdirme hakkını kullanabileceği tefvîzü’t-talâk, hul’/muhâlea ve tefrik gibi çeşitler bulunmaktadır. Ancak kadının bu hakları teoriden çıkarılıp, pratiğe dökülmeli ve fiilî olarak uygulanabilecek düzenlemeler yapılmalıdır. Evliliğin taraflarından birisi veya her ikisi açısından da çekilmez hale gelmesi ve her iki tarafın evlilik akdini sonlandırmaları durumunda, İslâm aile hukukuna göre, kendileri için kalıcı hükümler bulunmaktadır. Özellikle çocuklarının bulunması durumunda, evlenme ve ayrılmalarının sadece kendilerini değil çevrelerini de ilgilendirdiği unutulmamalıdır. Evliliği sona erdirme, Kur’ân-ı Kerîm’in bir emri olarak tarafların birbirlerini kırmadan güzellikle yapılmalıdır. Karı veya koca meşru olan boşanma yetkisini şâri‘in amacına aykırı kullanamaz. İslâm aile hukukunda evliliği sona erdirme hakkının kullanımıyla ilgili gereken düzenlemeler yapılmış ve kötüye kullanılmasının önüne geçilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Aile Hukuku, Boşanma, Kadının Boşanma Hakkı, Tefvîzü’t-talâk, Muhâlea, Tefrik.

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim, “Talâk”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, 39/496-500.
• Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1986.
• Aktaş, Zeynep, “Kadının Aile Birliğini Sona Erdirme Yolları”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: 2019.
• Arık, Selim, “Boşanma (Talâk) Konusunda Bazı Yanlış Anlamalar” Diyanet İlmî Dergi, Sayı 1, Ocak-Mart 2004.
• Atar, Fahrettin, “Muhâlea” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005, 30/399-402.
• Aydın, Mehmet Akif, “Hukuk-ı Aile Kararnâmesi”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 18/314-318.
• --------, “Liân”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, 27/172-173.
• Bakkal, Ali, “Maraz-ı Mevt” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003. 28/39-41.
• Bakkaloğlu, Abdulsamet, “Tefvîz”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011, 40/210-311.
• Baktı, Selcen, Hanefî ve Hanbelî Ekollerinde Boşanma Hukuku, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ordu 2019.
• Bilmen, Ömer Nasuhî, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayıncılık, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî, el-Câmi’ü’ş-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Cin, Halil, Eski Hukukumuzda Boşanma, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1998.
• Dalgın, Nihat, İslâm Hukukunda Boşama Yetkisi, Samsun: Etüt Yayıncılık, 1999.
• --------, Boşanma ile İlgili Dinî Hükümlere Yeni Yaklaşım ve Yorumlar, Küreselleşen Dünyada Aile 2009 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Diyanet İlmihali, İslâm ve Toplum” Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011, 2/224.
• Döndüren, Hamdi, İslâm Hukukuna Giriş; Başlangıçtan Günümüze Fıkh’ın Gelişimi ve Mecelle, Konya: Karatay Üniversitesi Yayınları, 2017. --------, Delilleriyle İslâm İlmihali, İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Sarhoşluk” Diyanet İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2009, 36/141-145.
• Dural, Mustafa - Öğüz, Tufan - Gümüş, Mustafa Alper, Türk Özel Hukuku (Aile Hukuku), İstanbul 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, 8. Cilt, İstanbul: Şamil Yayınları, 1996.
• Ebû Zehra, Muhammed, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye, (m.y), Kahire 2015.
• Ercan, İsmail, Medeni Hukuk, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 4. Baskı, 2020.
• Erdoğan, Mehmet, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
• Eroğlu, Selahaddin, “Talâk Hakkında Kurân-ı Kerim’in Genel Tutumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara:1986.
• Gürkan, Menderes, “İslâm Aile Hukukunda Karıya Tanınan Boşama Yetkisi: Tefvîzü’t- Talâk”, İslâm Hukuku Araştırma Dergisi, Sayı 18, 2011, 275-310.
• Halebî, İbrahîm, İzahlı Mülteka El Ebhur Tercümesi, (çev. Mustafa Uysal), Konya 1967.
• İbnü’l-Hümam, Kemâlüddin Muhammedb. Abdilvâhid, Şerhi Fethu’l-Kadir, Beyrut 1971.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakudîn Abdullah, Delilleriyle Hanbelî Fıkhı el-Muğni Muhtasarı, (çev. A. Alpaslan Tuncer), Ekim 2015.
• İmam Mâlik, Ebû Abdîllâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî, Âmir el-Asbahî el-Yemenî, el-Muvatta, (çev. Heyet), İstanbul 1982.
• İbn Mânzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l ‘Arab, Beyrut 1990.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezid Mâce el-Kazvînî, es-Sünen, (çev. Mehmet Fuad Abdulbâki), İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l- Muktesıd, (çev. Ahmed Meylanî), İstanbul: Beyan Yayınları, 1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdihâlîm, Hanımlara Fetvalar, (çev. Seyfullah Erdoğmuş), İstanbul: Beka Yayınları, 2007.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul: İrfan Yayınevi, 1974.
• Karslı, İbrahim Hilmi, Kur’ân Yorumlarında Kadın, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri, “Kadın Konusunda Kur’an’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Sayı 4, 1991.
• Koçak, Muhsin-Dalgın, Nihat- ahin, Osman, İslâm Hukuku, İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
• Konan, Belkıs, “Hukuku-ı Aile Kararnamesi’nde Kadının Hukukî Durumu İle İlgili Düzenlemeler”, II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi, I. Cilt, İstanbul: On iki Levha Yayınları, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdîllah Muhammedb. Ahmed, el-Cami’li Ahkâmi’l -Kurân, (çev. M. Beşir Eryarsoy), İstanbul: Buruc Yayınları, 1997.
• Köse, Saffet, “Nikâh-Hak ve Değer Bağlamında Fıkhî Bir Analiz”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, (2017), Sayı 30, 9-44.
• -------, Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu, Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2016.
• -------, Aile Hukuku, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdicelîl el- Fergânî, el- Hidâye Tercemesi, İstanbul: Kahraman Yayınları, 2013.
• Mevdûdî, Ebû’l-A’lâ, Tefhîmü’l-Kur’ân, Heyet, İstanbul: İnsan Yayınları, 1987.
• el-Mısrî, Muhammed Muhyiddîn b. Abdilhamîd, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye fî’ş-Şerî’ati’l-İslâmiyye, İstanbul: Hanifiyye Yayınları, (ty). 1917 Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2017.
• er-Râzî, Fahruddîn, Tefsîr-i Kebîr Mefâtihu’l Gayb, (çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Sadık Doğru), Ankara: Akçağ Yayınları, 1989.
• Sâbık, Seyyid, Fıkhü’s Sünne, (çev. Mehmet Yılmaz), 3. Cilt, İstanbul: Pınar Yayınları, 2009.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsîr, (çev. Sadreddin Gümüş, Nedim Yılmaz), İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd), el-Câmi’u’ş-sahîh, İstanbul: 1981.
• Yaman, Ahmet, İslâm Aile Hukuku, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Yaşar, Mehmet Aziz, İslâm Aile Hukukunda Boşanma Yetkisinin Kötüye Kullanılmasının Hükmü ve Hukukî Sonucu, Amasya İlahiyat Dergisi, Haziran 2021, 16: 89-124 94.
• Yıldız, Fatma, “Kur’ân ve Sünnet’e Göre Kadının Evliliği Sona Erdirme Hakkı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000.
• Yılmaz, İbrahim, “Yetki ve Sistem Açısından İslâm Hukukunda Boşanma” Basılmış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2006.
• --------, “Kadının Boşanma Hakkı Bağlamında Post Modern Bir Yaklaşım Örneği: İftidâ”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı 15, 2010, 209-240.
• Yiğit, Metin, “İslâm Hukuku’nda Boşanmayı Önleyici Tedbirler”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Diyarbakır: 2017), 19 (1): 1-20.
• Yüksek, Ali, “İslâm Aile Hukukunda Boşama Yetkisi ve Kadının Boşanması”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 32, 7/342.
• Zeydan, Abdülkerim, İslâm’da Davet ve Tebliğ (İslâmî Sistemler), Hisar Yayınevi, (t.y.). ez-Zuhaylî, Vehbe, İslâm Fıkıh Ansiklopedisi, Heyet, İstanbul: Risale Yayınları, 1994.