SİYASAL TEOLOJİ ve FÂRÂBÎ’NİN SİYASET FELSEFESİNİN BAĞLAMI SORUNU

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 16, 377 - 407, 23.12.2023

Ayhan Öztaş

Öz

Din, Fârâbî’nin siyaset felsefesinde merkezi bir öneme sahiptir. Onun siyasi düşüncesinde din, felsefe ve siyaset arasında hassas bir denge kurulur. Bu denge dikkatli bir okuma gerektirir. Bu merkezi nokta, Fârâbî’nin siyaset felsefesinin bağlamı hakkında ortaya çıkan tartışmaların da kaynağını teşkil eder. Massimo Campanini, Fârâbî’nin siyaset felsefesini çağdaş bir çalışma alanı olan ve siyasal kavramların teolojik kavramlarla sıkı bir şekilde ilişkili olduğu tezine dayanan Carl Schmitt’in siyasal teolojisi kapsamında değerlendirir. Zira, eğer siyasal teoloji, amaçlarını gerçekleştirmek için Tanrı’ya dayanan bir tür siyaset ise ve en yüksek yasama organı olarak tanrı kavramı da bir tür siyasal teoloji biçimi ise İslam’ın kendi siyasal teolojisi vardır; Fârâbî’nin siyaset felsefesi de onunla uygunluk arz etmektedir. Bu nedenle Fârâbî’nin İslam’da siyasal teolojinin öncüsü olduğunu söylemek mümkündür. Diğer taraftan Leo Strauss ve Muhsin Mehdi gibi bazı düşünürler ise Fârâbî’nin siyaset felsefesinin politika felsefesi bağlamında okunması gerektiğini iddia etmektedirler. Dimitri Gutas ise üçüncü bir yaklaşım olarak etik temelli okumayı önerir. Çalışmada Fârâbî’nin siyaset felsefesinin bağlamı sorunu, bu üç okuma biçimi üzerinden analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi, Siyaset Felsefesi, Fârâbî, Carl Schmitt, Siyasal Teoloji

POLITICAL THEOLOGY and the PROBLEM of the CONTEXT of al-FARABI’S POLITICAL PHILOSOPHY

Öz

Religion has a central importance in al-Farabi’s political philosophy. In his political thought, a delicate balance is established between religion, philosophy, and politics. This balance requires careful reading. This central point also constitutes the source of discussions about the context of al-Farabi’s political philosophy. Massimo Campanini evaluates al-Farabi’s political philosophy within the context of Carl Schmitt's political theology, which is a contemporary field of study and is based on the thesis that political concepts are closely related to theological concepts. For, if political theology is a kind of politics that relies on God to achieve its aims, and the concept of God as the highest legislature is a form of political theology, Islam has its own political theology; al-Farabi’s political philosophy is also compatible with it. For this reason, it is possible to say that Fârâbî is the pioneer of political theology in Islam. On the other hand, some thinkers such as Leo Strauss and Muhsin Mehdi claim that al-Farabi’s political philosophy should be read in the context of political philosophy. Dimitri Gutas suggests ethically based reading as a third approach. In the study, the problem of the context of al-Farabi’s political philosophy is analyzed through these three reading styles.

Anahtar Kelimeler

Political Philosophy, al-Farabi, Carl Schmitt, Political Theology

Kaynakça

• Augustinus, Aurelius. “Tanrı Devleti’nden Seçme Parçalar”. çev. Mete Tunçay. Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi. der. Mete Tunçay. 1/311-332. Ankara: Teori Yayınları, 1985.
• Bates, David. “Political Theology and the Nazi State: Carl Schmitt’s Concept of the Institution”. Modern Intellectual History 3/03 (2006), 415-442.
• Beşer, Ali Sertan. Leo Strauss’un İslam Felsefesi Yorumu ve Etkileri. İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Butterworth, Charles E. “Alfarabi’s Goal: Political Philosophy, Not Political Theology”. Islam, the State, and Political Authority. ed. Asma Afsaruddin. 53-74. New York: Palgrave Macmillan, 1. Basım, 2011.
• Campanini, Massimo. “Alfarabi and the Foundation of Political Theology in Islam”. Islam, the State, and Political Authority. ed. Asma Afsaruddin. 35-52. New York: Palgrave Macmillan, 1. Basım, 2011.
• Campanini, Massimo-Donato, Marco Di. “Introduction: What Is Islamic Political Theology?” Islamic Political Theology. ed. Fred Dallmayr. 1-10. Faith and politics: political theology in a new key. London: Lexington Books, 2021.
• Cole, Jonathan. “Carl Schmitt and the True German Origins of Political Theology”. The New Polis. 2018. Erişim 23 Ağustos 2023. https://thenewpolis.com/2018/09/11/carl-schmitt-and-the-true-german-origins-of-political-theology-jonathan-cole/
• Crockett, Clayton. “The Wake of Liberalism: What is Political Theology and Why Does it Matter?” Erişim 09 Ağustos 2023. https://www.themontrealreview.com/2009/What-is-Political-Theology-and-Why-Does-it-Matter.php
• Çınar, Aliye. “Politik Teoloji”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 211-230.
• Fârâbî. Eflâtun Kanunlarının Özeti. çev. Fahrettin Olguner. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Fârâbî. Kitâbu Tahsîlu’s-sa‘âde. thk. Cafer Âl Yasin. Beyrut: Daru’l-Endelüs, 2. Basım, 1983.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Mille ve nusûsun uhrâ. thk. Muhsin Mehdi. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2. Basım, 1991.
• Fox, Brian J. Carl Schmitt And Political Catholicism: Friend Or Foe? The City University of New York, Doktora Tezi, 2015.
• Gewirth, Alan. “Siyaset Felsefesi”. çev. Ahmet Kesgin. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 349-379.
• Gutas, Dimitri. İbn Sînâ’nın Mirası. çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Güngörmez, Bengül. “Modern Mesihler: Gezi Hadisesinin Politik Teolojisi”. Liberal Düşünce 72 (2013), 127-132.
• Güngörmez, Bengül. “Re-Thinking on Modern Political Theory: Political Theology and Political Messianism”. Kaygı 24 (2015), 41-50.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Halil Kendir. 2 Cilt. Yeni Şafak Gazetesi Kültür Armağanı, 2004.
• Kardeş, Murat Ertan. “Politik Felsefe Nedir?” Felsefe Arkivi 51 (2019), 393-410.
• Kaya, M. Cüneyt. “‘Peygamberin Yasa Koyuculuğu’: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 14/27 (2009), 57-91.
• Lievens, Matthias. “Theology Without God: Carl Schmitt’s Profane Concept Of The Political”. Bijdragen 72/4 (2011), 408-431.
• Maverdî. El-Ahkâmü’s Sultaniye. çev. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2018.
• Meier, Heinrich. Carl Schmitt and Leo Strauss: The Hidden Dialogue. çev. J. Harvey Lomax. Chicago: The University of Chicago Press, 2006.
• Meier, Heinrich. The Lesson of Carl Schmıtt: Four Chapters on the Distinction Between Political Theology and Political Philosophy. çev. Marcus Brainard-Robert Berman. Chicago and London: The University of Chicago Press, Expanded Edition., 2011.
• Rae, Gavin. “The Theology of Carl Schmitt’s Political Theology”. Political Theology 17/6 (2015), 555-572.
• Schmitt. Dictatorship. çev. Michael Hoelzl-Graham Ward. Malden: Polity Press, 2014.
• Schmitt. “Hobbes ve Descartes’ta Bir Mekanizma Olarak Devlet”. çev. Emre Zeybekoğlu. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni-Gülören Tekinalp’e Armağan 1-2/23 (2011), 969-980.
• Schmitt. Hukuki Düşüncenin Üç Türü. çev. Toros Güneş Esgün. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 1. Basım, 2021.
• Schmitt. Roma Katolikliği ve Politik Form. çev. Gültekin Yıldız. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Schmitt. Siyasal Kavramı. çev. Ece Göztepe. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Schmitt. Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm. çev. A. Emre Zeybekoğlu. Ankara: Dost Kitabevi, 5. Basım, 2016.
• Schmitt. The Leviathan in the State Theory of Thomas Hobbes: Meaning and Failure of a Political Symbol. çev. George Schwab-Erna Hilfstein. London: Greenwood Press, 1. Basım, 1996.
• Schmitt. The Necessity of Politics: An Essay on the Representative Idea in the Church and Modern Europe. çev. E. M. Codd. London: Sheed&Ward, 1931.
• Schmitt. “The Visibility of the Church: A Scholastic Consideration”. çev. G. L. Ulmen. Roman Catholicism And Political Form. 44-58. London: Greenwood Press, 1. Basım, 1996.
• Strauss, Leo. Politika Felsefesi Nedir? çev. Solmaz Zelyüt Hünler. Istanbul: Paradigma, 1. Basım, 2000.
• Thèlène, Catherine Colliot. “Carl Schmitt ve Max Weber’e Karşı: Hukuki Rasyonalite ve İktisadi Rasyonalite”. çev. Hivren Demir Atay-Hakan Atay. Carl Schmitt’in Meydan Okuması. der. Chantal Mouffe. 197-219. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Townsend, Daniel. Leo Strauss and Islam. Deakin University, Doktora Tezi, 2014.
• Türk, H. Bahadır. “Kitle ve Lider İlişkisini Politik Teoloji Üzerinden Yeniden Düşünmek”. Amme İdaresi Dergisi 52/2 (2019), 1-24.
• Yelkenci, Taner. “Din ve Devlet: Benedictus de Spinoza’nın Politik Teoloji Eleştirisi”. felsefelogos 40 (21 Mayıs 2020), 61-76.