Bursa Özlüce-Aya Yorgi Kilisesi Hakkında Bir Değerlendirme ve Restitüsyon Önerisi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 23 - 35, 30.06.2024

İlter Büyükdığan , Mehmet Fatih Aydın

Öz

Bursa, Nilüfer İlçesi, Özlüce Mahallesi’nde yer alan Rum Ortodoks Kilisesi’nin, Osmanlı Arşiv materyallerinin verdiği bilgiler değerlendirildiğinde, 20.yüzyıl başlarında inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Bu belgelere göre, kilisenin ‘’Aya Yorgi Kilisesi’’ olarak adlandırılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Yine Osmanlı Arşiv materyallerinde, yapının bulunduğu ve günümüzde ‘’Özlüce’’ olarak adlandırılan yerleşimin ‘’İnesi’’ adında bir köy olduğu ifade edilmektedir. Tanzimat sonrası dönemde inşa edilmiş olan Rum Ortodoks kiliselerinden biri olan Aya Yorgi Kilisesi, restorasyon adı altında önceki dönemlerde yapılan hatalı müdahaleler ve uzun süre bakımsız kalması nedeniyle harap hale gelmiştir. Kilise, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki mübadele sonrası camiye çevrilmiştir. 1980’lerin ortalarında, köyün merkezi bir yerine yeni bir cami inşa edildikten sonra, Aya Yorgi Kilisesi kullanım dışı kalmıştır. İlgili yerel yönetim tarafından 2008 yılında başlanan restorasyon çalışmaları 2009 yılında tamamlanmış ve yapı kültür evi fonksiyonuyla işlevlendirilerek kullanıma açılmıştır. Bir süre kültür evi olarak kullanılan yapı statik ve diğer problemler nedeniyle boşaltılmış, 2013 yılından sonra tekrar kullanım dışı kalmıştır. Yakın tarihte ise batı beden duvarı ve arkadlı dış narteks bölümünün tamamen yıkılması nedeniyle günümüzde harap durumdadır.
Osmanlı dönemi Rum-Ortodoks Kiliseleri hakkında yapılan araştırmalar yetersiz kalmıştır. Arşiv belgelerine dayalı sınırlı sayıdaki araştırmada ise bilgi ve değerlendirmelerde eksiklikler bulunmaktadır. Bu makalede, arşiv materyallerinin verdiği bilgiler ve yapıdaki gözlem ve ölçüm çalışmaları çerçevesinde elde edilen mimarî ve tarihî bulgular ışığında, Aya Yorgi Kilisesi’nin restitüsyon önerisi anlatılmıştır. Çalışmanın, Aya Yorgi Kilisesinde önümüzdeki yıllar içinde yapılması muhtemel doğru restorasyon müdahalelerine temel oluşturması amaçlanmıştır. Ayrıca, az incelenmiş bir konuyla ilgili olarak literatürde eksik kalan önemli bir boşluğun doldurulması da çalışmanın en önemli amaçlarından biridir.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Rum Ortodoks Kiliseleri, Özlüce, İnesi, Aya Yorgi, Restitüsyon

An Evaluation and Restitution Suggestion About The Church of Bursa Özlüce-Aya Yorgı̇

Öz

The Greek Orthodox Church in Özlüce Neighborhood, Nilüfer District, Bursa, was constructed in the early 20th century, as indicated by Ottoman archival records. These documents strongly suggest that the church was named “Aya Yorgi Church.” Furthermore, historical Ottoman archives mention that the area where the building stands, now known as “Özlüce,” was once a village called “İnesi.”ver time, Aya Yorgi Church, like many Greek Orthodox churches from the post-Tanzimat era, deteriorated due to misguided restoration attempts and prolonged neglect. Following an exchange of properties in the early years of the Republic, the church was repurposed as a mosque. However, after a new mosque was built in the village center during the mid-1980s, the Church of Aya Yorgi fell into disuse.Local authorities-initiated restoration efforts in 2008, completing the project in 2009, and the building was repurposed as a cultural center. Unfortunately, due to structural issues and other challenges, it was again abandoned after 2013. Notably, the western body wall and the outer narthex with arcades have suffered significant damage over time.
Research on Greek Orthodox churches from the Ottoman period remains limited, primarily relying on archival materials. In this article, we propose a restoration plan for Aya Yorgi Church based on archival data and architectural findings obtained through observation and measurement studies. Our goal is to lay the groundwork for accurate restoration interventions that may occur in the coming years. Additionally, this study aims to address a critical gap in the literature concerning this relatively understudied subject.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Greek Orthodox Churches, Özlüce, Inesi, Aya Yorgi, Restitution

Kaynakça

• Aydın, E. (2019), Mudanya ve Köylerindeki Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, Yüksek Lisans Tezi, Bursa
• Binan, D., (2017), Tarihe Saygı/ Yerel Koruma Ödülleri, Tek Yapı Ölçeğinde Uygulama Ödüllerinde Ölçütler Deneyimler, Tarihe Saygı Yerel Koruma Ödülleri 2013-2017, Ed: Güngör, A., İzmir Büyükşehir Belediyesi Etüt ve Projeler Dairesi Başkanlığı Tarihsel Çevre ve Kültür Varlıkları Şube Müdürlüğü Yay., 72-75, ISBN:978-975-18-0238-5
• BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 37, Gömlek No: 23, Sıra No:1 (1317Ca-07), Tarih:H-20.05.1325.
• BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 37, Gömlek No: 23. Sıra No:2(1317Ca-07), Tarih:H-20.05.1325.
• BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 37, Gömlek No: 23. Sıra No:3(1317Ca-07), Tarih:H-20.05.1325.
• BOA: İ. İrade, İ. AZN. Adliye ve Mezahib, Dosya No: 37, Gömlek No: 23. Sıra No:4(1317Ca-07), Tarih:H-20.05.1325.
• Bozkurt, G. (1996). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu, (1839-1914), TTK Yayınları, Ankara.
• Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (B.K.V.K.B.K.) Arşivi, 2005
• D2 Tasarım Mimarlık Arşivi, 2020
• Karaca, Z. (1992), İstanbul’da 1453 Sonrası İnşa Edilen Kiliseler, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe
• Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (1999), 660 Sayılı İlke Kararı, Ankara
• Nara Özgünlük Belgesi, ICOMOS, 1994
• Özkılavuz, B. (2018), Bursa ve Çevresinde Osmanlı Dönemi Ortodoks Kiliseleri, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi
• Pekak, S. (2009) Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrımüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve
• Şenyurt, O. (2002), 1800 – 1950 Yılları Arasında İstanbul’da Faaliyet Gösteren Rum Mimarlar, Yayımlanmamış
• Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldız, E. (2014) Bursa’daki Bizans Sonrası Hıristiyan Dini Mimarisi, Yüksek Lisans Tezi, Van