CUMHURİYET TÜRKİYESİ’NİN “FARKLI” İŞADAMI NURİ DEMİRAĞ’IN HAVACILIK SANAYİ VE KARADENİZ’DEN AKDENİZ'E BÜTÜNSEL KALKINMA PROJELERİ

Yıl 2016, Cilt: 13 Sayı: 49, 189 - 209, 15.03.2016

Demirhan Erdem

Öz

Bir işadamı olarak Nuri Demirağ, hem Türk özel havacılık sanayinde gerçekleştirdikleri, hem de gerçekleştiremediği bütünsel kalkınmaya yönelik projeleriyle, döneminin işa- damlarından farklı bir profile sahiptir. Demirağ, Türk eko- nomik ve siyasi hayatında çeşitli ilklere imza atmıştır. Çok partili hayata geçiş sürecinde, ilk muhalefet partisini kura- rak siyasi alanda bir ilki gerçekleştirmiştir. Ancak ekono- mik alanda, ilk özel yerli demiryolu hattını döşemesi, Türk özel havacılık sanayiinde seri üretime yönelik ilk yerli uçakları ve yerli paraşütleri üretmesi çok daha dikkat çeki- ci olmuştur. Ayrıca 1930’larda devletin yapmaya başladığı kalkınma ve sanayi planlarından kendisi de yaptırmış, ama hükümetten destek görmediği için uygulamaya geçireme- miştir. Türkiye’nin 1920’ler ve 1930’lardaki iktisat politi- kaları göz önünde tutulursa, Demirağ döneminin diğer işa- damları gibi sermaye birikim sürecinden yararlanmıştır. Ancak belli bir noktadan sonra, havacılık sanayi gibi o dö- nem Türkiyesi için zorlu ve riskli bir alana yönelerek, dev- let koruması altında garanti ve kolay kârları tercih eden döneminin işadamlarından ayrılmıştır. Demirağ’ın bu giri- şiminin altında, sadece havacılık sanayin gelecek ve büyük kârlar vaat etmesi değil, bu sektörü ülkenin sanayileşme hamlesinde önemli bir unsur olarak görmesi de yatmakta- dır. Ancak onun havacılık sanayindeki girişimleri ve ülke- nin sanayileşmesi, bütünsel kalkınması yönündeki projele- ri devletçe desteklenmemiş, hatta engellenmiştir. Bunun nedeni de Demirağ’ın, dönemin yöneticilerinin özel sektö- re biçtikleri rolün ötesine geçmesi olmalıdır. Demirağ giri- şimlerinin engellenmesinin nedeni olarak, dönemin dev- letçi iktisat politikalarını görmüştür. Oysa onun yaptıkları ve yapmayı istedikleri, devletçi iktisat politikalarının a- maçlarına ters düşmemektedir. Onun engellenmesinin ne- deni, dönemin yöneticilerinin zihniyetinde aranmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Nuri Demirağ, İktisat Politikaları, Si- yasal Zihniyet, Havacılık Sanayi, Kalkınma Projeleri.

Kaynakça

• AFETİNAN (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BAŞAR Ahmet Hamdi (1981). Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye (2.Baskı). Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları.
• BORATAV Korkut (1983). “Türkiye’de Devletçilik”, Cumhuriyet Dönemi Tür- kiye Ansiklopedisi, 2: 412-418.
• Cümhuriyet Halk Fırkası Programı (1931). Ankara: T.B.M.M. Matbaası. DELİORMAN Necmettin M. (1957). Nuri Demirağ’ın Hayat ve Mücadeleleri, İstanbul: Nu.D. Matbaası.
• DEMİRAĞ Nuri (1949). C.H.P. Genel Başkanı İ. İnönü’ye Açık Mektup, (2. Bas- kı). İstanbul: İktisadi Yürüyüş Matbaası.
• DEMİRAĞ Nuri (1950). C.H.P. Genel Başkanı İsmet İnönü’ye İkinci Açık Mek- tup, Yayınyeri Yok: Berksoy Matbaası.
• DEMİRAĞ Nuri (1946). Milli Kalkınma Partisi Açılış Nutku, Yayınyeri Yok: Doğanlar Basımevi.
• DEMİRAĞ Nuri (1938). Tayyare Atelyesi Dahili Talimatnamesi, İstanbul: Ülkü Basımevi.
• DEMİRAĞ Nuri (1941). Tayyare İşleri, İstanbul: Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası.