XVIII. YÜZYILDA ÖNEMLİ BİR ASKERİ DENİZ ÜSSÜ (SİNOP LİMANI)

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 78, 437 - 452, 19.07.2023

Duygu Kol Faruk Söylemez

https://doi.org/10.56694/karadearas.1329865

Öz

Limanların askeri amaçlı kullanımları zaman içinde deniz üssü tabirini ortaya çıkarmıştır. Nitekim askeri deniz üsleri genel anlamda gemilerin imal, bakım, onarım ve barınma ihtiyacını karşılayan, uzak bölgelere etkili harekât yapıl-masını sağlayan ve donanmanın gerek asker gerekse lojistik ihtiyaçlarına cevap verebilen yerler olarak değerlendirile-bilir. Bu noktada Sinop limanı, coğrafi ve stratejik olarak son derece elverişli özelliklere sahip olması itibariyle Ka-radeniz’in en iyi deniz üsleri arasında yer almaktadır. Osmanlı Devleti zamanında Sinop’un askeri bir deniz üssü olarak en faal kullanıldığı dönem şüphesiz XVIII. yüzyıldır. Zira bu dönemde Osmanlı Devleti’ni sınırlarının ötesinde en çok uğraştıran sorunların başında Rusya ile girişilen mücadeleler gelmektedir. Sinop’un başta Kırım olmak üzere ülkenin kuzeyine yakınlığı sebebiyle Anadolu’dan gelen asker, mühimmat ve zahire naklinin Sinop'tan deniz yolu ile yapılması ve Osmanlı donanmasının her türlü ihtiyacını karşılayacak kapasitede olması burayı Osmanlı-Rus savaşlarında ön plana çıkarmıştır. Neticede Sinop, XVIII. yüzyılda gerek stratejik konumu ve bünyesinde barındırdığı doğal korunaklı limanları gerekse tersanesi ile Osmanlı Devleti için önemli bir askeri deniz üssü konumunda olmuştur denilebilir.

Anahtar Kelimeler

Sinop limanı, deniz üssü, donanma, Osmanlı, Rusya.

AN IMPORTANT MILITARY NAVAL BASE IN THE XVIII CENTURY (THE PORT OF SINOP)

Öz

The use of ports for military purposes has led to the emergence of the term naval base over time. As a matter of fact, military naval bases can generally be considered as places that meet the manufacturing, maintenance, repair and hous-ing needs of ships, ensure effective operations in remote areas and respond to the necessary needs of the navy. At this point, Sinop Port is among the best naval bases of the Black Sea due to its geographically very favorable features. Dur-ing the Ottoman Empire, the most active period in which Sinop was used as a military naval base was undoubtedly the XVIII century. Because in this period, the struggles with Russia are one of the problems that make the Ottoman Empire struggle the most beyond its borders. Due to the proximity of Sinop to the north of the country, especially to Crimea, the fact that the transfer of soldiers, ammunition and rations from Anatolia was made by sea from Sinop and that it had the capacity to meet all kinds of needs of the Ottoman navy brought this place to the forefront in the Ottoman-Russian wars. As a result, Sinop became an important military naval base for the Ottoman Empire in the XVIII century with its geographical location, natural sheltered ports and shipyard.

Anahtar Kelimeler

Sinop Port, naval base, navy, Ottoman, Russia.

Kaynakça

• AKKAN, E. (1975). Sinop Yarımadasının Jeomorfolojisi. Ankara: AÜDTCF Yayınları No. 261.
• ALPAGUT, A. H.- H. F. KURTOĞLU. (1939). Türklerin Deniz Harp Sanatına Hizmeti. Ankara: Başvekâlet Müdevvenat Matbaası.
• ALTIER, S. S. (2000). Osmanlı Bahriyesinin Yelken Devri ve Türk Korsanları. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Âşıkpaşazâde. (2007). Tevârîh-i Âl-i Osman. (hzl. Kemal Yavuz, Yekta Saraç). İstanbul: Gök-kubbe Yayınları.
• ATALAY, İ.- K. MORTAN. (2006). Türkiye Bölgesel Coğrafyası. 3. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• BAŞOĞLU, B. (1978). Sinop İli Tarihi, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• BOSTAN, İ. (2002). Bir İmparatorluk Donanmasının Teşkili: Osmanlı Denizciliği’nde Savaş ve Organizasyon, Türk Denizcilik Tarihi. (ed. Bülent Arı). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlı Denizcilik Müsteşarlığı.
• BOSTAN, İ. (2003). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Ta-rih Kurumu Basımevi.
• BOSTAN, İ. (2006). Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• BOSTAN, İ. (2009). “İstanbul Dışındaki Osmanlı Tersaneleri ve Gemi İnşa Tezgâhları” Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi 1, (ed. İdris Bostan, Sa-lih Özbaran), İstanbul: Boyut Yayıncılık: 311-322.
• CAŞIN, M. H. (2006). Novgorod Knezliği’nden XXI. Yüzyıla Rus İmparatorluk Stratejisi. İstanbul: Okumuş Adam Yayınları.
• ÇAKMAK, A. (2009). Sinop Kıyı Kenti’nin Gelişimi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilim-leri Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• DARKOT, B. (1967). “Sinop”, İslam Ansiklopedisi. X: 683-689.
• DOĞANER, S. (2019). “Türkiye Turizm Coğrafyası Literatür İncelemesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi: XXVII/34: 441-476.
• EFE, İ. (2018). Sinop Tarihi (Türk Hâkimiyetine Girişinden Cumhuriyetin İlanına 1214-1923). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• EROĞLU, S.- A. D. AKHAN. (2013). “Seyahatnamelerde Sinop”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Dergisi: XXVII/1: 257-272.
• Evliyâ Çelebi. (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (hzl. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GENCER, A. İ. (2001). Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezaretinin Kuruluşu (1789- 1867). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• GÜLER, İ. (2003). “XVIII. Yüzyılda Sinop’ta Gemi İnşa Teknolojisinin Altyapı, İstihkâm, İsti-hdam, Üretim ve Pazarlama Sorunu”, Türk Teknoloji Tarihi, (hzl. Emre Dölen-Mustafa Kaçar). I. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri: (15-17 Kasım 2001): İs-tanbul: 29-60.
• HALAÇOĞLU, Y. (2002). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller). Ankara: PTT Genel Müdürlüğü Yayını.
• İLGÜREL, M. (2012). “Levent”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXVII: 149-151.
• İNALCIK, H. (1998). “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)”, Belleten. XLVI/12: 349-402.
• İNALCIK, H.- G. Renda. (2003). Osmanlı Uygarlığı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KARAL, E. Z. (1941). “Selim III. Devrinde Osmanlı Bahriyesi Hakkında Vesikalar”, Tarih Vesikaları Dergisi. I/3: 203-211.
• Kâtip Çelebi. (2008). Tuhfetü’l-Kibâr Fî Esfâri’l-Bihâr, (hzl. İdris Bostan). Ankara: T.C. Başba-kanlık Denizcilik Müsteşarlığı.
• Kâtip Çelebi. (2013). Cihannüma, (ed. Said Öztürk). İstanbul: Mahya Yayınları.
• KILCI, A.- G. GÜNEL. (2013). Anadolu’da İpek Yolu XI-XIV. Yüzyıllarda Yollar ve Kervansaraylar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
• KÖKSAL, A. (1972). “Turizm Coğrafyası Bakımından Sinop”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi. V-VI: 223-228.
• KURAT, A. N. (1970). Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonunda Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri (1798-1919). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KURAT, A. N. (1987). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mehmed Neşrî. (2013). Kitâb-ı Cihan-Nümâ, II. (hzl. Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen). An-kara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• OK, E. (2019). “Askeri Üslerin İşlevleri ve Türkiye’nin Denizaşırı Üs Politikası”, III. Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Kongresi, (12-12 Eylül 2019). Trabzon: Karadeniz Teknik Ün-iversitesi: 124-140.
• ÖZ, M. (2009). “Sinop”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXXVII: 252-256.
• ÖZDEMİR, M. (2005). “Orta Karadeniz Bölgesinin Tarihi Coğrafyasına Başka Bir Bakış”, Orta Karadeniz Kültürü, (hzl. Bahaeddin Yediyıldız, Hakan Kaynar, Serhat Küçük). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• ÖZGEN, C. (2019). “Türkiye’nin Denizaşırı Askeri Üs Kurma Girişimleri: Tespitler Ve Geleceğe Yönelik Öneriler”, Güvenlik Bilimleri Dergisi. VIII/2: 381-408.
• PAKALIN, M. Z. (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SAMİ, Ş. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SERİ, B. (2009). Denizcilik Ansiklopedisi. İstanbul: Deniz Basımevi.
• SÖYLEMEZ, F. D. KOL. (2018). “1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Sinop Limanı’nın Önemi”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu II. (Sinop: 5-7 Ekim 2018). Sinop: Şimal Ajans: 951-962.
• TARAKÇI, R. Y. (2014). Sinop Deniz Savaşları. Sinop: Sinop Belediyesi Kültür Yayınları.
• TUNCER, O. C. (2007). Anadolu Kervan Yolları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
• TURAN, Ş. (1988). “Karadeniz Ticaretinde Anadolu Şehrinin Yeri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi (OMÜEF) Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri. (13-17 Ekim 1986), Samsun: 147-158.
• ÜNAL, M. A. (2005). “XVI.-XVIII. Yüzyıllarda Sinop Tersanesi”, XIV. Türk Tarih Kongresi. (9-13 Eylül 2002). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi: II/14: 911-953.
• Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı / Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Cevdet Askeriye (C.AS): No. 912/39358. No. 449/18729. No. 864/37047. No. 860/36838. No. 415/17199. No. 647/27229. No. 24/1052. No. 45/2084. No. 1124/49839. No. 845/36126. No. 602/25359.
• BOA, Cevdet Bahriye (C.BH): No. 86/4150. No. 90/4338. No. 270/12452. No. 16/771. No. 81/3879. No. 219/10183. No. 188/8823. No. 197/9235. No. 12/572. No. 62/2931. No. 88/4209. No. 142/6843.
• BOA, Cevdet Maliye (C.ML): No. 445/17970.
• BOA, Ali Emiri Sultan Mustafa III. (AE.SMST.III.): No. 116/8854. No. 323/26055. No. 323/26030. No. 324/26110. No. 324/26079.
• BOA, Ali Emiri Ali Emiri Sultan Abdülhamid I. (AE.SABH.I.): No. 193/21941. No. 306/20533.
• BOA, Bâb-ı Defteri Başmuhasebe Peksimet Emini Kalemi (D.BŞM.PKE.d.): Defter No. 12325, No. 12326.
• BOA, Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defteri (D.BŞM.d.): Defter No. 4010.
• BOA, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d.): No. 120/1018. No. 145/37.