ABBÂSÎ SARAYINDA ROL ALAN HEKİMLER: BUHTÎŞÛ‘ AİLESİ VE TIP TARİHİ AÇISINDAN ÖNEMİ

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 78, 477 - 497, 19.07.2023

Zehra Gencel Efe

https://doi.org/10.56694/karadearas.1329920

Öz

Buhtîşû‘ ailesi, Abbâsî devletinin başından itibaren saraya intisap etmiş ve yaklaşık iki yüz yıla yakın hekimlik görevle-rini icra etmişlerdir. Abbâsî dönemi sağlık kurumlarının işler hale gelmesindeki rolleri kadar bu alanda yaptıkları tercüme ve te’lif eserlerle, bilim dünyasına önemli katkılar sağlamışlardır. Bu ailenin hizmetleriyle, İslam medeniyeti tıp alanında büyük bir gelişme sağlamıştır. Kaynaklarda bilgileri ve eserleri günümüze ulaşabilmiş olanlar: Curcis b. Cibrâîl, Buhtîşû‘ b. Curcis, Cibrâîl b. Buhtîşû‘ b. Curcis, Buhtîşû‘ b. Cibrâîl b. Buhtîşû‘, Cibrâîl b. Ubeydullah, Ubeydullah b. Cibrâîl’dir. Ünlü tıp tarihçilerinden İbn Ebû Usaybia, kendinden önceki tabakât yazarlarından farklı olarak, bu altı hekimi başlıklar halinde ele almış ve hayatlarına dair geniş bilgiler vermiştir. Çalışmamız bu dönemi en iyi yansıtan klasik tabakât yazarları olan İbn Ebû Usaybia, İbnü’n-Nedîm, İbnü’l-Kıftî ve Gregory Ebu’l-Ferec’in eserleri esas alına-rak hazırlanmıştır. Bu eserler, Buhtîşû‘ ailesi ile ilgili çok önemli ayrıntılar vermişlerdir. Şüphesiz ki, İbn Ebû Usay-bia’nın ʿUyûnü’l-enbâʾ fî ṭabaḳāti’l-eṭıbbâʾ adlı eseri, bir hekim tabakâtı olması hasebiyle ve bu bilim adamlarını Abbâsî dönemi hekim tabakasından ayrıntılı olarak ve başlıklar halinde derli toplu ele alması yönüyle diğerlerinden ayrılmak-tadır. Kaynaklar, hekimlerin kendi sanatlarına dair çalışmalarını ve katkılarını ele alırken, aynı zamanda kendi dönem-lerinin siyasi ve sosyal olaylarına da ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Tıp Tarihi, Abbasiler, Beytülhikme, Buhtîşû‘ Ailesi.

THE PHYSICIANS WORKING IN THE ABBÂSÎD COURT: THE BUKHTĪSHŪʿ FAMILY AND ITS IMPORTANCE FOR THE HISTORY OF MEDICINE

Öz

The Bukhtīshūʿ family joined the palace from the beginning of the ʿAbbasid state and performed their duties as physi-cians for nearly two centuries. They made significant contributions to the world of science with their translations and copyrighted works in this field, as well as their role in making the medical institution of the ʿAbbāsid period operation-al. With the services of this family, Islamic civilization has made great progress in the field of medicine. Those whose information and works have survived in the sources: Ḏj̲urd̲j̲īs b. Djibrīl, Bukhtīshūʿ b. Ḏj̲urd̲j̲īs, Djibrīl b. Bukhtīshūʿ b. Ḏj̲urd̲j̲īs, Bukhtīshūʿ b. Djibrīl b. Bukhtīshūʿ, Djibrīl b. ’Ubayd Allah, ’Ubayd Allah b. D̲j̲ibrīl. Ibn Abi Usaybia, unlike his predecessors, dealt with these six physicians under headings and gave extensive information about their lives. The basis of classical technology is prepared for work. These are Ibn Abi Usaybia, Ibn al-Nadim, Ibn Al-Kıfti and Gregory Abû'l-Farac these are the best discounted prices. These works gave very important details about Bukhtīshūʿ. The per-son Ibn Abī Uṣaybiʿa’ is a physician's work ʿUyūn al-anbāʾ is a physician's stratum, and this scientist is in a position to distinguish himself from being one of his physicians in the ʿAbbāsid period and in a dignified manner.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, History of Medicine, ʿAbbāsid, Bayt al-ḥikmah, Bukhtīshūʿ Family.

Kaynakça

• ABÛ’L-FARAC, G. (1999). Abû’l-Farac Tarihi. çev. Ö. Rıza Doğrul. 2 Cilt, Ankara: TTK Yayınları, 3. Basım.
• AĞIRAKÇA, A. (2004). İslam Tıp Tarihi, İstanbul: Akdem Yayınları.
• Ali, Mohd Akhtar - Hamiduddin, “Qarâbâdhîn (Pharmacopoeia) in Greeco-Arabian Era : A Histo-rical and Regulatory Perspective”, International Journal of Human and Health Sciences. V/4 (Ekim 2021).
• BAYAT, A. H. (1999). Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• BAYAT, A. H. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• DALEN, Elaine Van. (2021). “Medical translations from Greek into Arabic and Hebrew”, The Routledge Handbook of Translation and Health, ed. S. Susam Saraeva - Eva Spisiakova. London.
• DEMİRCİ, M. (1996). Beytü’l-Hikme. İstanbul: İnsan Yayınları.
• DOĞRUYOL, H. (1992). “Buhtîşû‘ B. Cibrâîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. VI/378. İstanbul: TDV Yayınları.
• EL-HAMÂRİNE, N. (2012). “İslam Medeniyetinde Tıp tarihine Dair Yeni Bir Yorum”, çev. Eyyüp Tanrıverdi, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası, XX/1, 145-171.
• ERCİLASUN, A. B. (2019). “Eski Türklerde Ev ve Mesken Kavramı”, Altay Toplulukları Mesken ve Mesken Kültürü, ed: İlhan Şahin ve ark. İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yay., 27-40.
• GENÇEL EFE, Z. (2019). İslam Tıp Tarihi. Konya: Çizgi Yayınevi.
• GÜNER, A. .(2005). Biyografilerle Adudi Hastanesi Tarihi. İzmir: Tibyan Yayıncılık.
• HİTTİ, P. (1981). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• İBN BUHTİŞÛ‘. (2014). Tıp Sanatı ve Nefsin Halleri, çev. Abdülkadir Coşkun. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İBN EBÛ USAYBİA. (1998). ʿUyûnü’l-enbâʾ fî ṭabaḳāti’l-eṭıbbâʾ. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İBNÜ’N-NEDÎM, M. (2019). el-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul.
• KATİPOĞLU, H.- İ. KUTLUER, (1998). “Huneyn b. İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XVIII/377-90. İstanbul: TDV Yayınları.
• KAYA, M. (1992a). “Buhtîşû‘ b. Curcis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VI/378. İstanbul: TDV Yayınları.
• KAYA, M. (1992b). “Ubeydullah B. Cibrâîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VI/380. İstanbul: TDV Yayınları.
• KIFTÎ. (2005). İḫbârü’l-ʿulemâʾ bi-aḫbâri’l-ḥükemâʾ. thk. İbrâhim Şemseddin, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• KURT, E. (2021). “Cibrâîl b. Ubeydullah”, İslam Bilim Öncüleri – Tıp, ed. Zehra Gençel Efe, İstanbul: Mana Yayınları.
• MÂRÎ B. SÜLEYMÂN. (1899). Ahbâru Fetâriketi Kürsiyyi’l-Meşrik min Kitâbi’l-Miecdal. thk. Hen-ricus Gismondi, Roma.
• MAVROUDİ, M. (2015). “Greek Language and Education under Early Islam”, Islamic Cultures, Islamic Contexts, ed. Behnam Sadeghi Boston: Brill.
• NAGAMİA, H. F. (2010).“A Museum and Library of Islamic Medical History: A New Perspective”, Journal of ISHIM, ed. Ayşegül Demirhan Erdemir, Abdul Nasser Kaadan. Ankara: Nobel, 8-9/130.
• O’LEARY, D. L. (1979). How Greek Science Passed To Arabs. Scotland: Caledonian Graphics.
• ÖZTÜRK, L. (2012). İslam Toplumunda Hristiyanlar. İstanbul: Ensar Yayınları.
• ÖZTÜRK, L. (2018). İslam Dünyasında Hastaneler. İstanbul: Siyer Yayınları.
• POLATOĞLU, Selahattin. (Aralık 2019). “Çağının Tanığı Olarak Abbâsî Saray Tabipleri”, Van İlahiyat Dergisi VII/11, 208-232.
• SÖYLEMEZ, M. M. (2015). Bilimin Yitik Şehri Cündişâpûr. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• ŞENEL, S. – L. ÖZTÜRK. (Ocak 2021). “Abbâsî Halîfesi Mu‘tasım-Billâh Döneminde (218-227/833-842) Saraydaki Bilimsel Faaliyetler”, Bilimname, 500.
• TANRIVERDİ, E. (2015). “Cahiliye Dönemi Arap Tabibi el-Hâris b. Kelede”, İ. Ü. Şarkiyat Mec-muası, Sayı: XXVII/2, 20-2.
• TURAL, M. (2012). “Mezopotamya ve Suriye’nin Fethinin Abbâsîlerdeki Tercüme Devrine Kat-kısı”, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Sci-ence V/3, 230-5.
• USLU, R. (1993). “Cündişâpûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. VIII/117-8. İstanbul: TDV Yayınları.
• VURAL, M. (2018). “Abbâsîler Döneminde Bilim Kültür ve Felsefe”. İslam Tarihi ve Medeniyeti. VI/249-318. İstanbul: Siyer Yayınları.
• YILDIRIM, Taner. – A. ALTUNGÖK, A. (2015). “Abbâsîler Döneminde İslam Tıbbı ve Toplum Sağlığı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi XXV/2, 269-295.
• ZEYDAN, C. (2012). İslam Uygarlıkları Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: İletişim Yayıncılık.