OSMANLI DÖNEMİ ÖRSELLİ (ÖDEMİŞ / GÖLCÜK YAYLASI) MEZAR TAŞLARI

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 80, 1044 - 1078, 05.01.2024

Necla Arslan Sevin , Kadir Purde , Eylem Güzel

https://doi.org/10.56694/karadearas.1376940

Öz

Zengin bir mezar geleneğine sahip olan Türklerde bu gelenek tarihsel süreç içinde varlığını korumuş ve Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde de yetkin örnekler ortaya çıkmıştır. Kimliğimizin önemli temsilcilerinden olan bu eserler ne yazık ki çevresel koşullar ve insan unsuru nedeniyle tahribata uğramakta ve yok olmaktadır. Mezarların incelenmesi ve sonrasında korunması kültürel mirasımız açısından hayli önemlidir. Çalışmamızda, İzmir İli Ödemiş İlçesi Gölcük Yaylası’ndaki Örselli Mezarlığı’nda Osmanlı Dönemi’ne ait 34 mezar tespit edilmiştir. Bu mezarlardan başlıklı ve süslemeli şahidelere sahip 15’i form, teknik ve süsleme özellikleri bakımından ele alınmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ile Bozdağ Yaylalarında Aydınoğulları ve Osmanlı Dönemleri konulu yüzey araştırması kapsamında gerçekleştirilen çalışmaların verilerine göre; mezarların geneli sandukasız olup, taş ve toprakla belirginleştirilmiştir. Tarihi belli olan taşlardan en erkeni H.1172/M.1758-59, en geçi ise H.1331/M.1912-13 yıllarına aittir. Bu mezarlardan yedisi erkek, sekizi ise kadın mezarıdır. Kadın ve erkek mezar taşları genel olarak aynı tipolojiye sahip olmakla birlikte baş şahidelerinde yer alan başlık ve süsleme özellikleriyle farklılaşmaktadır. Bu bölümlerde görülen sarık, fes gibi erkek başlıkları ile kadın mezar taşlarındaki bezemeler, Osmanlı’nın geç dönemine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ödemiş, Gölcük Yaylası, Osmanlı Dönemi, Mezar Taşı, Süsleme

Kaynakça

• AKAR, A. (1969). “Tezyini Sanatlarımızda Vazo Motifleri”. Vakıflar Dergisi, VIII: 267-272.
• AKTAŞ YASA, A. vd. (2011) “Bolu Müzesinde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”. 21. Yüzyılda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarih ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, (17-18 Ekim 2009 Bolu, Dörtdivan/Türkiye), (ed. A.Yaman - A. Aktaş Yasa - E. Öztürk – B. Kaya Yiğit), Bolu: AİBÜ BAMER Yayınları No: 9: 68-107.
• ÂŞIK MEHMED (2007). Menâzırü’l-Avâlim, II. (haz. Mahmut Ak), Ankara: Türk Tarih Kurumu. BACQUÉ-GRAMMONT, J-L. vd. (1990). “Les Cimetieres Ottomans Comme Source Historique. Methodologie et Possibilites des Traitement par L’Informatique/ Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları-Uygulanan Yöntemler ve Bilgisayarla Yapılabilecek İşlemler”.Erdem, 6/, 117-214.
• BAHAR, H. (2015). “Avrasya’da Ölüm ve Türklerde Mezar Kültürü”. Aile Yazıları 8. (ed. Saim Sakaoğlu- Mehmet Aça- Pervin Ergun), Ankara: Başak Matbaa: 273-294.
• BAKIR, B. (2003). Mimaride Rönesans ve Barok Osmanlı Başkenti İstanbul’da Etkileri, Ankara: Nobel.
• BALATA, R. Y. (2020). “Değişim Sürecinde Samancıoğlu Câmii Haziresindeki (Cuma Ovası- İzmir) Osmanlı Mezar Taşları Üzerine Bir Araştırma”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 4/4: 112- 150.
• BARIŞTA, H. Ö. (1993). İstanbul Çeşmeleri-Ortaköy Damat İbrahim Paşa Çeşmesi, Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi, Taksim Maksemindeki I. Mahmut Çeşmesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BARIŞTA, H. Ö. (2004). “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul Çeşmeleri Arasında Eyüpsultan Çeşmelerinin Yeri”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler (7-9 Mayıs). İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2004, 74-83.
• BAYKARA, T. (1990). Aydınoğlu Gazi Umur Bey. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BENGİSU, R. L. (1994). “Torrhebia Limne”. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Dergisi. 2: 33-43.
• BİÇİÇİ, H.K. (2004). Manisa Gördes’te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• BİÇİÇİ, H.K. (2006). “Yazılı Araştırmalar Işığında Türkiye Mezar Taşlarına Toplu Bir Bakış”. Ekev Akademi Dergisi, 10 /26: 175-193.
• BİÇİÇİ, H.K. (2008). “Safranbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Süslemeli Mezar Taşları”. Sosyal Bilimler Dergisi, 20: 297-324.
• BİÇİÇİ, H.K. (2009). “Tire Müzesi’nde Bulunan Süslemeli Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. yy.)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 50/1: 109-150.
• BİÇİÇİ, H.K. (2020).Çeşme Kalesinde Bulunan Süslemeli Mezar Taşları. (ed. Yunus Emre Tansü), Gaziantep: İksad Yayınevi.
• CEYLAN, M. A. (2019). “Geçmişten Günümüze Önemli Bir Sayfiye Gölcük Gölü ve Yaylası (Ödemiş)”. Yörük Obasından Ödemiş Ovasına Birgi, Ödemiş. (ed. Turan Gökçe- Özer Küpeli). Ödemiş: Ödemiş Belediyesi. CEZAR, M. (1971). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÇAL, H. (2015). “Türklerde Mezar - Mezar Taşları”. Aile Yazıları /8, (ed. Saim Sakaoğlu -Mehmet Aça- Pervin Ergun) Ankara: Başak Matbaa: 295-332.
• ÇAL, H. (2000). “İstanbul Eyüp’teki Erkek Mezar Taşlarında Başlıklar”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu, Tebliğler, (28–30 Mayıs 1999). İstanbul: Eyüp Belediyesi: 206-225.
• ÇAL, H. (2007). “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları”. Vakıflar Dergisi, XXX: 307-395.
• ÇAKMAKOĞLU KURU, A. (2008). “İkonografik Açıdan Ortaçağ Türk Mimarisinde Yer Alan İstiridye Motifi”. Erdem,52: 110-124.
• EBİRİ, G. (2016). Tire Merkezdeki Osmanlı Devri Mezar Taşları. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• EMECEN, F.M. (2015). “Osmanlı Taşrasında Saray Bürokrasisi: Şehzade Selim’in Kazayâ Defteri”. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLVI: 213-301.
• EREN, S. (2020). “Trabzon Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki 19. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları Üzerine Bir Değerlendirme”. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6/11: 345-363.
• GÜZEL, E. (2016). Osmanlı Mezar Taşlarında Serpuş Biçimleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• GÜZEL, E. vd. (2022). “Bozdağlar’daki Gölcük Yaylası’nda Aydınoğulları Beyliği ve Osmanlı Dönemi Sarayları: Arşiv Belgeleri ve Yüzey Araştırmaları Işığında [Aydınoğulları and Ottoman Palaces at Gölcük Plateau on Mt. Bozdağ: In The Light of Archival Documents and Archaeological Surveys]”. Arkeoloji Dergisi. 2: 197-213.
• GÖKBEN A. (2016), “Birgi Karaoğlu Camii’nin Vaaz Kürsüsü”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39: 215-239. HASEKİ, M. (1977). Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları. İstanbul: İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi.
• İBN BATTÛTA (2004). Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battuta Seyahatnamesi I, (haz. A. S. Aykut). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İBN KEMAL (1996). Tevârih-i Âl-i Osman, X. (haz. Şefaettin Severcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.