XV. VE XVI. YÜZYIL OSMANLI TARİH YAZICILARINA GÖRE ALTIN ORDA

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 80, 1191 - 1207, 05.01.2024

Elif Uzun

https://doi.org/10.56694/karadearas.1377920

Öz

Altın Orda Devleti, XIII. ve XVI. yüzyıllar arasında Deşt-i Kıpçak sahasında hâkimiyet sürerek askeri, siyasi ve ticari politikasıyla bu coğrafyada otoriter güç olur. Batu Han, Altın Orda Devleti’ni kurarak Kıpçak, Bulgar, Rus ve Alman gibi pek çok halkı egemenliği altına alır. O, Moğol geleneklerini terk etmeden, devletin bekası için bir düzen oluşturur. Batu’dan sonra Altın Orda tahtına geçen Berke Han, mevcut düzeni koruyarak hanlığın hâkimiyet sahasını daha da genişletir. Ayrıca Altın Orda’nın ilk Müslüman hanı olan Berke, İslam’ın ışığıyla Deşt-i Kıpçak’ı aydınlatır. Canibek Han yüce gönlü ve kudreti sayesinde Tebriz halkını Melik Eşref’in zulmünden kurtararak burada sükûneti sağlar. Toktamış Han’ın şanssızlığı ise Timur ile karşı karşıya gelmesidir. Toktamış ve Timur arasında uzun yıllar süren savaşlar Toktamış’ın aldığı mağlubiyetlerle sonlanır. Timur, Altın Orda topraklarını yakıp yıkar. Böylece Altın Orda’nın yıkılış süreci başlar. Timur’un gazabından kurtulmayı başaran Tatarlar, Osmanlı sultanı Yıldırım Bayezid’in himayesinde Filibe’ye yerleşir. Bir dönem Altın Orda hanları, Türkiye Selçuklu sultanlarını himaye ederken şimdi süreç tersine döner. Bir tarafta çöküş sürecine giren Altın Orda, öte yanda büyüyerek güçlenen Osmanlı Devleti var-dır. Ne yazık ki, iki devlet arasında siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel ilişkiler tam olarak kurulamaz. Bu yüzden erken dönem Osmanlı tarih yazıcılarının eserlerinde Altın Orda Devleti’ni anlatan bilgiler sınırlı kalır.

Anahtar Kelimeler

ın Orda, Berke Han, Canibek Han, Kemalpaşazâde

Kaynakça

• ABDÜLGAFFAR KIRIMÎ . (2014). Umdetul-Ahbar. (hzl. Derya Derin Paşaoğlu). Kazan.
• AĞAT, N. (1976). Altınordu (Cuçi Oğulları) Paraları Kataloğu 1250-1502, Ek Olarak Şecere ve Ta-rih Düzeltmeleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• AHMEDÎ (1983). İskender-nâme, İnceleme-Tıpkıbasım. (hzl. İsmail Ünver). Ankara: Türk Dil Ku-rumu Yayınları.
• AKA, İ. (2012). Timur ve Devleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ATİK, K. (2001). Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. (çev. Mürsel Öztürk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• EBÜLGAZİ BAHADIR HAN. (2020). Şeçere-i Terâkime-Türkmenlerin Soyağacı. (çev. Arif Aca-loğlu). İstanbul: Selenge Yayınları. ERİNKARLI, A. – ERCAN, A. B. (2022). “Altın Orda Devleti Siyasetinde Emir Nogay”. Asya Studies- Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar. VI/22: 263-272.
• GROUSSET, R. (2011). Stepler İmparatorluğu Attilâ, Cengiz Han, Timur. (terc. Halil İnalcık). (yay. hzl. Ertuğrul Tokdemir-Mustafa Dönmez). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. GÜLENSOY, T. – KÜÇÜKER, P. (2015). Eski Türk- Moğol Kişi Adları Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• İBN KEMÂL, (2000). Tevârih-i Âl-i Osman IV. Defter. (hzl. Koji Imazawa). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İDRİS-İ BİTLİSÎ, (2008). Heşt Bihişt, I.ve II. Cilt.(hzl. Mehmet Karataş vd.). Ankara: BETAV Yayın-ları.
• İNAN, G. (2011). Rüstem Paşa Tarihi (H.699-968/M.1299-1561) (İnceleme-Metin vr.120b-vr.293b). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanma-mış Yüksek Lisans Tezi).
• KAFALI, M. (1976). Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri. İstanbul: Edebiyat Fakül-tesi Matbaası.
• KAFALI, M. (1979). “Toktamış”. Milli Eğitim İslam Ansiklopedisi. XII/1: 412-420.
• KAMALOV, İ.-MİRGALİYEV, İ. (2008). “Altın Orda-Osmanlı Münasebetleri”. Akademik Bakış. II/III: 187-198.
• KAMALOV, İ. (2009). Altın Orda ve Rusya (Rusya Üzerindeki Türk Tatar Etkisi), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KEMALOĞLU, İ. (2016). “Altın Orda Devleti”. Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları. (hzl. Hayrun-nisa Alan-İlyas Kemaloğlu). İstanbul: Ötüken Neşriyat. 98-149.
• KEMALOĞLU (KAMALOV), İ. (2018). “Altın Orda Devleti”. Doğu Avrupa Türk Tarihi, (ed. Osman Karatay-Serkan Acar). İstanbul: Kitabevi Yayınları. 577-624.
• KEMAL PAŞA-OĞLU ŞEMSÜDDİN AHMED İBN-İ KEMAL (1991). Tevârih-i Âli Osman II. Defter. (hzl. Şerafettin Turan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KEMAL PAŞA-ZÂDE (1996). Tevarih-i Âl-i Osman X. Defter. (hzl. Şefaettin Severcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KONUKÇU, E. (1992).“Berke Han”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. V: 506-507.
• KURAT, A.N. (2019). IV-XVIII Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KUTLU, F. (2021). “Berke Han Döneminde İslam Dininin Altın Orda Devleti’ne Etkisi”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. III/V: 37-47.
• ÖTEMİŞ HACI (2009). Çengiz-Name. (hzl. İlyas Kamalov). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• MEVLANA MEHMED NEŞRİ (2013). Cihânnümâ [Osmanlı Tarihi (1288-1485], (hzl. Necdet Öz-türk). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• MİNHÂC-I SİRÂC EL-CÛZCÂNÎ. (2016). Tabakât-ı Nâsırî-Moğol İstilasına Dair Kayıtlar.(çev. Mustafa Uyar). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Manghol-un Niuça Tobça’an (Yüan-ch’ao Pi-shi) Moğolların Gizli Tarihi. (2010). (çev. Ahmet Te-mir). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• NÜVEYRİ. (1941). “Nihayetül İreb”. Altın Ordu Devleti Tarihine Ait Metinler. (hzl. W. De. Tiesen-hausen). (çev. İsmail Hakkı İzmirli). İstanbul: Maarif Matbaası. 243-313.
• NİZMÜDDİN ŞÂMİ. (1987). Zafernâme. (çev. Necati Lugal). Ankara: Türk Tarih Kurumu Bası-mevi.
• ÖZKUZUGÜDENLİ, B. (2005). Ta‘lîkî-zâde Mehmed Subhî Tebrîziyye, (Metin Transkripsiyonu, Eser ve Bilgilerin Değerlendirmesi, Yazar Hakkında İnceleme). İstanbul: Marmara Üniver-sitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• RİZAEDDİN FAHREDDİN. (2003). Altın Ordu ve Kazan Hanları. (çev. İlyas Kamalov). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• ROUX, J. J. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. (çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SARAY, M. (1989). “Altın Orda Hanlığı”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. II: 538-540.
• SPULER, B. (2011). İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350.(çev. Ce-mal Köprülü). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ŞİHABEDDİN B. FAZLULLAH EL-ÖMERÎ. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l Ebsâr. (çev. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
• TÜYSÜZ, Ş. C. (2021). “Muzafferîler Tarihinde Şah Şüca (1358-1384)”. Atatürk Üniversitesi Ede-biyat Fakültesi Dergisi. 67: 419-441.
• VASARY, I. (2008). Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365). (çev. Ali Cevat Akkoyunlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.