BİR İNGİLİZ ASKERİ YETKİLİNİN 1814 SENESİ İLKBAHARINDA İSTANBUL’DAN SAMSUN’A UZANAN YOLCULUĞUNA DAİR NOTLARI

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 80, 1208 - 1229, 05.01.2024

Ali Emre İşlek Nazlı Murzioğlu

https://doi.org/10.56694/karadearas.1378960

Öz

Doğu Hindistan Şirketi’ (East Indian Company)’nin yürüttüğü etkili faaliyetler neticesinde Hindistan’da büyük bir iktisadi güce ve nüfuza ulaşan İngiltere, burada ulaştığı nüfuzu İran’da ve Kafkaslarda da devam ettirmek adına Rusya ile 19. yüzyıl başında yoğun bir mücadele içerisine girmiştir. Bu mücadelesini yürütürken iktisadi nüfuzunu diplomasi ile kullanması kendisine geniş bir hareket alanı açmış ve bilhassa İran’da, Doğu Hindistan Şirketi bünye-sinde görevli askeri uzmanlar önemli başarılar elde etmiştir. İranlı üst düzey yetkililer üzerinde büyük bir etkiye ve nüfuza ulaşmayı başaran askeri uzmanlar ve diplomatlar içerisinde, bu çalışmada konu edindiğimiz John Mac Donald Kinneir de bulunmuştur. Kinneir, Doğu Hindistan Şirketi bünyesinde Birmanya’da ve Hindistan’da teğmenlik, yüz-başılık gibi alt düzeydeki askeri görevlerde bulunduktan sonra John Malcolm’un başkanlığında İran’da faaliyet yürü-ten bir heyet içerisinde yer almıştır. Bu görevi sırasında İran coğrafyasının geniş bir kısmına seyahatler gerçekleş-tirmiş ve bu seyahatler esnasında aldığı notları 1813 senesinde kitaplaşmıştır. Hayatının geri kalan senelerinde dip-lomat kimliğiyle bu ülkede çalışmalar yürütecek olan Kinneir, istirahat etmek için gittiği memleketi İngiltere’den İran’daki vazifesine tekrar dönerken Osmanlı Devleti egemenliğindeki yerlere de uğramıştır. Anadolu’da ve Kıbrıs’ta 1813 ve 1814 senelerinde uzun seyahatler gerçekleştirmiş ve bu esnada tuttuğu notlar 1818’de yayınlanmıştır. Bu çalışmada Kinneir’in 1814 senesi ilkbaharında Anadolu’nun kuzeybatı ve kuzey kesimlerine doğru gerçekleştirdiği seyahatinde aldığı notlar, Osmanlı Devleti’nin bu dönemde siyasi-iktisadi ve idari açılardan içerisinde bulunduğu vaziyet perspektifinde değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

İngiltere, Doğu Hindistan Şirketi, John Mac Donald Kinneir, Istanbul, Samsun.

Kaynakça

• BARDAKOĞLU, A. (1995). “Eşkıya”. TDV İslam Ansiklopedisi. 466-468.
• BELGE, H. Ve HANİLÇE, M. ‘‘19. Yüzyıl İngiliz Seyyahlarının Notlarında Osmanlı İmparator-luğu’nda Tatarlarca Yürütülen Rehberlik Hizmetleri’’. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bi-limler Dergisi. XIII/3: 1198-1212.
• ÇADIRCI, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. An-kara: Türk Tarih Kurumu.
• ÇELİK, Y. (2013). Şeyhü’l Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa: II. Mahmud Devrinin Perde Arkası. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• FOLKNER, J. (2004). ‘‘John Mac Donald Kinneir’’. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford: Oxford University Press. XXXI: 744.
• HALAÇOĞLU, Y. (1991). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı. An-kara: Türk Tarih Kurumu
• HANİLÇE, . (2019). ‘‘1826 Sonbaharında Erzurum’dan İstanbul’a Seyahat -Britanyalı Asker James Edward Alexander: Hayatı Ve Erzurum’dan İstanbul’a Yolculuğu’’. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 6: 67-108.
• HANİLÇE, M. (2020). ‘‘James Morier’le 1809 Yazında Erzurum’dan Amasya’ya Seyahat’’. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi. CXXVI/249: 409-448.
• KINNEIR, J. (1813). A Geographical Memoir of the Persian Empire. Londra: John Murray Yayınevi.
• KINNEIR, J. (1818). Journey Through Asia Minor, Armenia and Koordistan, in the Year 1813 and 1814 - With Remarkes on the Marches of Alexander and Retreat of the Ten Thousand. Londra: John Murray Yayınevi.
• KÖSEOĞLU, M. (2018). ‘‘Kinneir’s Narratives About Amisos and His Historical Resources’’. Black Sea Archaeology Studies: Recent Developments. (ed. Davut Yiğitpaşa vd.) İstanbul: Ar-keoloji ve Sanat Yayınları: 202-207.
• KUŞ, A. (2019). ‘‘John Mac Donald Kinneir’e Göre Kıbrıs: Mağusa, Larnaka, Lefkoşa’’. Fırat Üni-versitesi Sosyal Bilimler Dergisi. XXIX/1: 381-398.
• KUŞ, A. (2022). ‘‘Kinneir’ın Samsun-Tirebolu Yol Güzergâhındaki İzlenimleri’’. Yabancı Seyahat-namelerde Türkiye. (ed. Murat Hanilçe). Ankara: Türk Yurdu Yayınları: 231-253.
• LÜLECİ, A. (2018). ‘‘Yük Taşımacılığından Devlete İsyana: Ermeni Hamallar’’. Vakanüvis-Ulusla-rarası Tarih Araştırmacılığı Dergisi. III: 230-248.
• MELVILLE, F. (2018). ‘‘‘‘Alexander Sergeevich Griboedov: Russian Imperial James Bond Malgré lui. In Memory of the 225th Anniversary of his Birth’’. Russians in Iran (Diplomacy and Power in the Qajar Era and Beyond). (ed. Rudi Mathee ve Elena Andreeva). Londra: I.B. Tauris: 59-84.
• LENNEP, H. (1870). Travels in Little Known Parts of Asia Minor. Londra: John Murray Yayınevi.
• SAYLAN, K. (2018). “Osmanlı Döneminde Kelkit ve Şiran Çevresinde Yaşanan Eşkıyalık Olayları (1760-1916)”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. (24): 63-84.
• SPENCER, E. (1851). Travels in European Turkey in 1850. Londra: Colburn ve Ortakları Yayıncı-lık.
• STEBBINS, H. Lyman (2017). British Imperialism in Qajar Iran: Consuls, Agents and Influence in the Middle East, Londra: IB Tauris.
• ŞAHİN, G. (2016). ‘‘İngiliz Gezgin Edwin John Davis’in Seyahatnamesine Göre XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Adana ve Çevresi’’, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, II/2: 60-77.
• TURNA, N. (2013) 19. YY’den 20. Yy’ye Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri Mürûr Tezkireleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• ÜÇEL AYBET, G. (2010). Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınları.
• YILMAZ, Ö. (2013) ‘‘Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Önemi’’, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2: 587-614.
• YILMAZ, Ö. (2019). ‘‘Kraliyet Coğrafya Derneği ve Anadolu’ya Yönelik Faaliyetleri (1835-1845)’’, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), XVII/33: 319-348.