19. YÜZYILDA TÜRKİSTAN’DA RAMAZAN KÜLTÜRÜ VE ÇAĞATAYCA ANONİM ŞİİRLERE YANSIMASI

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 82, 438 - 452, 27.06.2024

Lira Mairambek Kyzy

https://doi.org/10.56694/karadearas.1464541

Öz

Ramazan ayı, coğrafya ve tarihî devir fark etmeksizin Müslüman Türkler için diğer aylara nazaran daha fazla önem taşıyan bir ay olmuştur. Aynı zamanda bu tarihî süreçte ramazan ayının Türk devletlerinde nasıl geçirildiği de merak konusudur. Osmanlı toplumundaki ramazan kültürüne dair bilgilere Türkiye’de yapılan araştırmalar ışığında ulaşılabilirken Türkistan’da ramazan ayının nasıl yaşandığı konusu ise bu araştırmanın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ancak bu konuda 19. yüzyıl öncesine ait kaynakların az olması ve Türkistan’daki ramazan kültürü ile ilgili bilgi veren eserlerin pek çoğunun Rus İmparatorluğu dönemine denk gelmesi hesaba katılarak araştırma 19. yüzyıl ile sınırlı tutulmuştur. Bu çalışmada 19. yüzyılda Türkistan’a gelen Meakin, Geyer, Khanikoff, Nalivkin, Nalivkina, Ostroumov, Pantusov, Şişov gibi İngiliz ve Rus araştırmacıların kayıtlarındaki bilgiler doğrultusunda Türkistan’daki ramazan kültürü genel hatlarıyla ele alınmıştır. Bununla birlikte dönemin Doğu bilimcileri Ostroumov ile Pantusov’un dikkatini çeken ve derleme yapmalarına neden olan Çağatayca anonim ramazan şiirleri de çalışmaya dâhil edilmiş, şiirlerin bünyesinde barındırdığı kültür irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Doğu Türkistan, Kültür, Ramazan, Çağatayca Anonim Şiirler.

Kaynakça

• ALÎ ŞÎR NEVÂYÎ. (2015). Vakfiye, (hzl. Vahit Türk). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitü-sü Yayınları.
• ECKMANN, J. (2017). Çağatayca El Kitabı, (çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GEYER, İ. İ. (1909). Turkestan, Taşkent.
• HOLDSWORTH, M. (1959). Turkistan in the Nineteenth Century: A Brief History of the Khana-tes of Bukhara, Kokand and Khiva, Central Asian Research Centre in Association with St. Antony's College (Oxford) Soviet Affairs Study Group.
• KHANİKOFF, N. V. (1845). Bokhara: Its Amir and Its People, Translated From The Russian of Khanikoff by Baron Clement A. de Bode, London: James Madden.
• MEAKİN, A. M. B. (1903). In Russian Turkestan: a Garden of Asia and Its People, London.
• NALİVKİN, V., NALİVKİNA, M. (1886). Oçerk Bıta Jenşinı Osedlogo Tuzemnogo Naseleniya Ferganı, Kazan: Tipografiya İmperatorskago Universiteta.
• NECİP, E. N. (1968). Uygursko-Russkiy Slovar’, Moskova: İzdatel’stvo Sovetskaya Entsiklope-diya,
• OSTROUMOV, N. P. (1899). Materialy k İzucheniyu Narechiya Sartov Russkogo Turkestana: Stikhi v Chest' Mesyatsa Ramazana (Sartskiy Tekst i Russkiy Perevod), Kazan: Tipo-Litografiya İmperatorskogo Universiteta.
• OSTROUMOV, N. P. (1908). Sartı: Etnografiçeskiye Materialı, Taşkent: İzdaniye Tret’ye Do-polnennoye.
• PANTUSOV, N. N. (1890). Tarançinskiye Pesni, Sanktpeterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
• SAİFİ, S. (2002). The Khanate of Bukhara from C.1800 to Russian Revolution. India: Centre of Advanced Study Department of History Aligarh Muslim University.
• ŞİŞOV, A. P. (1904). Sartı: Etnografiçeskoye i Antropologiçeskoye İssledovaniye, Chast' I. Et-nografiya, Tashkent: Sbornik Materialov Dlya Statistiki Syr-Dar'inskoy Oblasti Tom XI.