ROMA DÖNEMİ’NDEN GÜNÜMÜZE SAFRANBOLU VE ÇEVRESİNDE BAĞCILIK, ÜZÜM VE ŞARAP ÜRETİMİ

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 83, 737 - 762, 30.09.2024

Nuray Türker , Durmus Gur

https://doi.org/10.56694/karadearas.1489050

Öz

Öz
Bu çalışmanın amacı, Safranbolu'nun bağcılık, üzüm ve şarap kültürünün tarihsel, arkeolojik ve tarımsal üretim bağlamında incelenmesi ve Roma Döneminden günümüze gelişim ve değişiminin ortaya konulmasıdır. Kalitatif araştırma deseninin benimsendiği araştırmada doküman analizi ile yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca gözlem ve arazi çalışmalarından da yararlanılmıştır. Üzüm üretiminin tarihsel süreci, ilgili alanyazındaki dokümanlardan ve araştırmacıların alan araştırmalarından elde ettikleri verilerden yararlanılarak hazırlanmış, bölgedeki üzüm üretiminin günümüzdeki durumunu ortaya koymak için ise Ocak-Mayıs 2024 tarihleri arasında 12 kişi ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Tarihsel ve arkeolojik bağlamda özellikle Roma ve Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenen kaya mezarlarının ön cephelerinde, khamosorion mezar taşları ve steller üzerinde tasvir edilen iri taneli üzüm salkımları, asmalar ve tarım aletleri (asma bıçağı, çapa, vb.) ile eski yerleşimlerde şarap işliklerinin bulunması bölgede üzüm ve şarap üretiminin çok eski tarihlerden beri yapıldığını göstermektedir. Sonuçlar bölgede yüzyıllardır tarımı yapılan üzümün, bölge ekonomisi, yerel mutfak ve teolojik ritüeller açısından da büyük öneme sahip olduğunu göstermektedir. Safranbolu’da Bağlar, Çerçen, Düzce, İncekaya, Konarı, Üçbölük (Ilbarıt), Aşağı Çiftlik, Yukarı Çiftlik, Aşağı Danaköy, Yukarı Danaköy, Sırçalı köyleri ile Yazıköy’de hala geleneksel yöntemlerle üzüm üretilmekte, Osmanlı döneminde Yazıköy gibi köylerde şarap üretiminde de kullanılan üzüm günümüzde genellikle sofralık olarak tüketilmekte ve sirke ve pekmez yapımında

Anahtar Kelimeler

Bağcılık, Üzüm, Şarap, Safranbolu, Paphlagonia, Rome dönemi, Erken Bizans

Kaynakça

• AINSWORTH, W. F. (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia, Vol. I. London: John W. Parker, West Strand.
• AKALIN, K. H. (2014). “Yunan-Roma Uygarlığında İnsan-Tanrılara Tapınma Töreni Olarak: Kili-se Ekmek-Şarap Ayini”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41: 129-160.
• AKTAŞ, E. (2022). “Orta Karadeniz Bölgesi Pres Ağırlık Taşları -Litus’lar-”. Karadeniz Araştır-maları Enstitüsü Dergisi, 8/16: 467-483.
• AKTÜRE, S. ve ŞENYAPILI, T. (1976). “Safranbolu’da Mekânsal Yapının Gösterdiği Nitelikler ve Koruma Önerilerinin Düşündürdükleri”. O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2/1: 61-96.
• ANDERSON, W. (2009). “Late Byzantine Occupation of the Castle at Tios”. Anatolia Antiqua, XVII: 265- 277.
• ARSLAN, M. (2010). İstanbul’un Antikçağ Tarihi Klasik ve Hellenistik Dönemler. İstanbul: Odin Yayıncılık.
• AYGÜN, T. (1960). Karadeniz Ereğlisi Tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• AYVALIK, Ç. (2014). Safranbolu’da Pratik Bağcılık. Safranbolu: Safranbolu Gıda Tarım ve Hay-vancılık İlçe Müdürlüğü.
• BELKE, K. and RESTLE, M. (1984). Galatien und Lykaonien, Tabula Imperii Byzantini, Band 4. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• BELKE, K. (1996). Paphlagonien und Honorias, Tabula Imperii Byzantini Band 9. Wien: Öster-reichische Akademie der Wissenschaften.
• BİÇİCİ, K. (2003). “Yörük Köyünde Bulunan İki Evdeki Kalem İşi Süslemeler”. 60. Yılında Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman’a Armağan (Hazırlayan: E. Semih Yalçın). Ankara: Berikan Yayınları. 164-173.
• BÖLÜKBAŞI-ERTÜRK, E. ve ARSLAN, B. (2019). “Safranbolu’da Sinemanın Gelişim Sü-reci: Özer Sineması”. History Studies, 11/5: 1539-1554.
• BRAND, C. M. (2008). “XI ve XII. Yüzyıllarda Bizans’ta Türk Varlığı”. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi (Çev. Melek Öksüz), 4/4: 115-157.
• CRAMER, J. A. (1832). A Geographical and Historical Description of Asia Minor with a Map, Oxford: Oxford University Press.
• CREMER, M. L. (1992). Hellenistisch-Römische Grabstelen im Nordwestlichen Kleinasien. Asia Minor Studien 4/2. Bonn.
• DECKER, M. (2007). “Frontier Settlement and Economy in the Byzantine East”. Dumbarton Oaks Papers, 61: 217- 267.
• de CLAVIJO, R. G. (1993). Anadolu Orta Asya ve Timur, Timur Nezdine Gönderilen İspanyol Sefiri Clavijo’nun Seyahat ve Sefaret İzlenimleri (Çeviren Ömer Rıza Doğrul). İstanbul: Ses Yayınları.
• DİLER, A. (1994). “Akdeniz Bölgesi Antik Çağ Zeytinyağı ve Şarap İşlikleri”. 11. Araştırma So-nuçları Toplantısı (24-28 Mayıs 1993, Ankara). Ankara. 505-520.
• DİLER, A. (1995). “The Most Common Wine-Press Type Found in the Vicinity of Cilicia and Lycia”. LYKIA, II: 83-98.
• DODD, E. (2019/2020). “Wine and Olive Oil Across the Ancient Cyclades”. Mediterranean Arc-haeology, 32/33: 123-138.
• FİNLAY, G. (1851). The History of Greece: From Its Conquest by the Crusaders to Its Conquest by the Turks, and of the Empire of Trebizond: 1204-1461. Edinburgh: William Blackwood and Sons.
• FRANKEL, R. (1997). “Presses for Oil and Wine in the Southern Levant in the Byzantine Period”. Dumbarton Oaks Papers, 51: 73-84.
• FRANKOPAN, P. (2009). “Land and Power in the Middle and Later Period”. A Social History of Byzantium, (Edit. John Haldon). West Sussex: Blackwell Publishing Ltd. 112-142.
• FREKE, T. ve GANDY, P. (2005). İsa’nın Gizemleri. İstanbul: Ayna Yayınları.
• GÖKOĞLU, A. (1952). Paphlagonia. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası.
• GÜR, D. (2019). Kuzeybatı Karadeniz’de Bizans Dönemi Dini Eserler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Te-zi). Ankara.
• HALDON, J. (2007). Bizans Tarih Atlası (Çev. Ali Özdamar). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• HERSEK, C. M. (1999). Safranbolu Yörük Köyü Geleneksel Yaşam Biçimleri ve Evleri, C. I. Anka-ra: Kuban Matbaacılık ve Yayıncılık.
• KALKAN, S., vd. (2021). “Viticulture and Vineyard Houses in Turkey”. Gazi University Journal of Science, 9/2: 141- 154.
• KARABÜK VALİLİĞİ (t.y.). Safranbolu. http://www.karabuk.gov.tr/safranbolu
• KARACA, H. C. (2023). “Köylüleri ve Güçlüleri (Dynatoi) ile Bizans Kırsalı: Kappadokia-Soğanlı Vadisi Örneği”. Belleten, 87/309: 385-413.
• KARAKAYA, N. (2008). “Erdemli’de Ekmek ve Şarap”. Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 2 (Edit. Mine Kadiroğlu). Ankara: Anadolu Kültür Varlıkları Araştırmaları Derneği. 33-53.
• KARAKUZULU, Z. (2002). Karadeniz Ereğli İlçesinin Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Ata-türk Üniversitesi.
• KILIÇ, S. (2013). “Örnekleme Yöntemleri”. Journal of Mood Disorders. 3/1: 44-46.
• KİNGSLEY, S. (2001). “The Economic Impact of Palestinian Wine Trade in Late Antiquity”. (Edit. S. Kingsley and M. Decker), Economy and Exchange in the East Mediterranean Du-ring Late Antiquity, Proceedings of a Conference at Somerville College Oxford. 44-68.
• KÜÇÜKHASKUL, A. (1996). Safranbolu Bağcılığı ve Yörede Yetişen Üzüm Çeşitlerinin Ampelog-rafik Özelliklerinin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitki-leri Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• LAFLI, E. (2007). “A Roman Rock-Cut Cult Niche At Paphlagonian Hadrianoupolis”. 24. Araştır-ma Sonuçları Toplantısı (29 Mayıs-2 Haziran 2006, Çanakkale). Cilt: 2. Ankara. 43-66.
• LAFLI, E. (2008). “Hadrianopolis-Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i Arkeolojik Kazıları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 2008 Ankara), Cilt 3, Ankara. 399-410.
• LAFLI, E. (2009). “Paphlagonia Hadrianoupolis’i Arkeolojik Kazıları ve Onarım Çalışmaları 2008 Yılı Çalışma Raporu”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi. 131: 39-62.
• LAFLI, E. ve ZÄH, A. (2009). Archäologische Forschungen im Byzantinischen Hadrianoúpolis in Paphlagonien, Byzantinische Zeitschrift 101, Heft 2: 681-714 ve Taf. XIII-XXVI.
• LAFLI, E. ve CHRISTOF, E. (2012). Hadrianopolis I Inschriften aus Paphlagonia. Oxford.
• LAFLI, E. (2017). “Antik Helen ve Roma Dönemlerinde Anadolu’da Bağcılık ve Şarapçılık”. Üzü-mün Akdeniz’deki Yolculuğu Konferans Bildirileri (Edit.: Ertekin Akpınar Ekrem Tüken-mez). İzmir: Dinç Ofset Matbaa. 19-56.
• LAURENT, V. (1984). Georges Pachymeres Relations Historiques (Ed. Albert Failler, Çev. Vita-lien Laurent). 4. Paris.
• LEONHARD, R. (1915). Paphlagonia: Reisen und Forschungen im Nördlichen Kleinasien. Ber-lin: D. Reimer.
• LEQUENNE, F. (1991). Galat’lar (Çeviren: Suzan Albek). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• MAREK, C. (2003). Pontus et Bithynia. Die Römischen Provinzen im Norden Kleinasiens. Mainz am Rhein: Philipp von Zabern Verlag.
• MATTHEWS, R. v.d. (2009). “Landscapes with Figures: Paphlagonia through the Hellenistic, Roman and Byzantine Periods, 330 BC-AD 1453”. At Empires’ Edge: Project Paphlagonia: Regional Survey in North-Central Turkey (Edit.: Matthews, Roger ve Glatz, Claudia), BIAA Monograph Series, Volume 44. Ankara: British Institute at Ankara. 173-226.
• MCGEER, E. (2000). The Land Legislation of the Macedonian Emperors. Canada: Pontifical Institute of Mediaeval Studies
• ORTAÇ, M. (2011). “Bolu İli Yüzey Araştırması 2009”. 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, (24- 28 Mayıs 2010, İstanbul). Ankara. 329- 348.
• ORTAÇ, M. (2012). “Bolu İli Yüzey Araştırması 2010”. 29. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, (23 Mayıs- 28 Mayıs 2011, Malatya). Ankara. 129-154.
• ÖZDEMİR, Ü., GÜNER, İ. ve KOPAR, İ. (2011). “Safranbolu Platosunda Geçici Kır Yerleşmeleri”. Doğu Coğrafya Dergisi, 7/7: 135-142.
• PATON, W. R. and MYRES, J. L. (1898). “On Some Karian and Hellenic Oil-Presses”. The Society for the Promotion of Hellenic Studies, 18: 209-217.
• PEKER, N. (2023). “Bizans Kapadokyası’nda Zirai Faaliyetler: Yazılı Kaynaklar Işığında Arkeo-lojik Kanıtların Okunması”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13/1: 734-754.
• TALBOT, A. (1991). “Byzantium, History of”. The Oxford Dictionary of Byzantium, Volume I. (Edit. A. P. Kazhdan ve A.-M. Talbot). New York: Oxford University Press. 345-362.
• TAŞ, K. Z. (1996). “16. yüzyılda Safranbolu İdari Yapısı ve Vakıfları”. Ankara Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi,18/29: 199-206.
• TÜRKER, N. (2023). “Safranbolu: Tarihin Merkezine Yolculuk”. Miras Dergisi. Dünya Mirası Safranbolu, 1.
• TÜRK PATENT. (2024). https://ci.turkpatent.gov.tr/veri-tabani
• YEŞİL, S. (2020). “Kültür Ekonomisi Bağlamında Nevşehir’de Şırahaneler”. Kültürel Miras Araş-tırmaları Dergisi, 1/1: 24-29.
• YILDIRIM, Ş. (2017). “Tios-Tieion: Söylenecek Çok Önemli Birşeyi Olmayan Kent”. Trakya Üni-versitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7/14 (Edit.: İlker Alp). Edirne: Trakya Üniversitesi. 206-242.
• YILDIRIM, Ş., vd. (2018). “Tios-Tieion 2017 Yılı Kazı Çalışmaları”. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt. 3. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür-lüğü. 437-448.
• YILDIRIM, Y. S. (2018). “2017 Yılı Karabük İli ve İlçeleri Roma ve Bizans Dönemi Yüzey Araş-tırması”. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı (07-11 Mayıs 2018 Çanakkale). Cilt 3. Anka-ra. 513-528.
• YILDIRIM, Y. S. ve GÜR, D. (2019). “Güney Paphlagonia’da Roma ve Erken Bizans Dönemine Ait Bazı Arkeolojik Bulgular: Üçbölük Köyü”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi. 8/4: 550-569.
• YILDIRIM, F. (2021). “Mühimme Defterleri’ne Göre Osmanlı Devleti’nde Şarap”. Fırat Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31/1: 495-514.