11. DÖNEM TBMM’DEKİ YASAMA FAALİYETLERİ VE ETKİN ŞAHSİYETLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 83, 903 - 921, 30.09.2024

Cengiz Sunay , Bilal Tunç

https://doi.org/10.56694/karadearas.1519011

Öz

1946’dan 1960’a kadar on dört yıl boyunca varlık gösteren Demokrat Parti (DP), Türk siyasi tarihinde derin izler bırakmış bir siyasi kuruluştur.1946’da kurulan ve dört yıl boyunca muhalefette kalan DP, 14 Mayıs 1950 seçimleriyle iktidara gelmiş ve sırasıyla yapılan 1954 ve 1957 seçimlerini de kazanarak on yıl boyunca iktidarda kalmayı başarmıştır. Başta Celal Bayar olmak üzere Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü tarafından kurulan DP’nin tarihinde 1957 seçimleri son derece önemlidir. Zira bu seçimler, bahsi geçen partinin sonunun başlangıcını oluşturmuştur. Esasında DP, iktidara gelmesinin ardından 1950-1954 yılları arasında ülkeye ekonomik ve siyasal anlamda büyük katkılar sağlamış ve bundan dolayı da 1954 genel seçimlerini de bü-yük bir çoğunlukla kazanmıştır. Ancak 1955’ten sonra başta siyasi ve ekonomik sorunlar olmak üzere birçok et-ken, DP’ye karşı halktan ve muhalefet partilerinden büyük tepkilerin oluşmasına ortam hazırlamıştır. Bu süreçte söz konusu sorunlardan ötürü hem muhalefetten hem de halktan tepki alan DP, baskıcı mahiyette kanunlar çıka-rarak tepkilerin önüne geçmek istemiş ve bunun bir adımı olarak da 1958’de yapılması gereken genel seçimleri bir yıl erkene almıştır. Bu bağlamda 27 Ekim 1957’de yapılan seçimler neticesinde TBMM’de 11. Dönem yasama dönemi başlamış oluyordu. Yukarıda izah olunduğu üzere 1957 seçimleri DP’nin son derece zorlu bir döneminde yapılmıştır. Haliyle de böyle zorlu bir süreçte oluşturulan yeni Meclis’te iktidar ve muhalefet partileri arasında büyük tartışmalar yaşanmış ve bu zorlu süreç, Türkiye Cumhuriyeti’ni 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesini yaşama-sına ortam hazırlamıştır. Bu çalışmanın hazırlanmasındaki temel amaç ve hedef, DP’nin çok zor şartlar altında kazandığı ve yeniden iktidar geldiği 1957 seçimlerinden sonra TBMM’de nasıl bir ortamın oluştuğunu ve bu tar-tışma ortamlarında önemli kişilerin rollerini ve etkilerini ortaya çıkarmaktır. Bu amaç ve hedef doğrultusunda, tarafımızdan hazırlanan çalışma telif eserlerden istifade edilerek oluşturulmuştur. Son olarak, bu makale nitel bir çalışma olup; burada doküman analizi tekniği kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, 1957 Seçimleri, 11. Dönem TBMM.

Kaynakça

• AKIN, R. (2009). Gazi’den Günümüze Cumhurbaşkanlığı 1923-2007. İstanbul: İş Bankası Yayın-ları.
• AKSOY, M. (1960). Partizan Radyo ve D. P. Ankara: Forum Yayınları.
• ARCAYÜREK, C. (1985). Demokrasinin İlk Yılları 1947–1951 [Cüneyt Arcayürek Açıklıyor–1]. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• ARSLAN, Z. (2009). Türk Parlamento Tarihi [TBMM-XI. Dönem 1957-1960]. I. Cilt, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• BABAN, C. (1970). Politika Galerisi, [Büstler ve Portreler]. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• BİRGİT, O. (2005). Evvel Zaman İçinde. İstanbul: Doğan Kitap.
• 1962 Türkiye Yıllığı. (1963). İstanbul: Ercan Matbaası.
• BOZDAĞ, İ. (1997). Menderes… Menderes… İstanbul: Emre Yayınları.
• BURÇAK, R.S. (1976). Yassıada ve Öncesi. Ankara: Çam Matbaası.
• ÇEÇEN, A. (2005). Kıbrıs Çıkmazı. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• DEMİRER, M. A. (2012). 27 Mayıs [Masallar ve Gerçekler]. İstanbul: Toplumsal Yayıncılık.
• ERHAN, Ç. (2009). “Arap Olmayan Devletlerle İlişkiler”, ORAN, B. [Editör]. (2009). Türk Dış Politikası, Cilt I 1919- 1980. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ERİM, N. (1975). Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs. Ankara: Ajans Türk Matbaacılık Sanayi.
• EVREN, K. (1990). Kenan Evren’in Anıları–1. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• FERSOY, O.C. (1979). Fatin Rüştü Zorlu [Devlet ve Hizmet Adamı]. İstanbul: Hun Yayınları.
• GLASNECK, J. (tarihsiz). Türkiye’de Faşist Alman Propagandası, çev. Arif Gelen. Ankara: Onur Yayınları.
• GÖKTÜRK, İ., PARSADAN, S., HUNCA, C. (1955). Adnan Menderes: Siyasî Hayatı ve Nutukları. Ankara: Türk Basın Ajansı Neşriyatı.
• GÖZLER, K. (2018). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Kitabevi.
• GÜNVER, S. (1985). Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü [Z “Zorro” Gibi]. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• GÜRYAY, T. (1971). Bir İktidar Yargılanıyor. İstanbul: Cem Yayınevi.
• ILICAK, N. (1978). 15 Yıl Sonra 27 Mayıs Yargılanıyor, Cilt 2. İstanbul: Kervan Yayınları.
• İLERİ, R. N. (1996). Örtülü Ödenek [27 Mayıs Menderes’in Dramı]. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• KIRAY, K. (2006). Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KİRİŞÇİOĞLU, N. (1968). Kayseri Cezaevinde Bir Yıldönümü (Yassıada-İmralı-Kayseri Gerçek-leri–1). İstanbul: Baha Matbaası.
• KİRİŞÇİOĞLU, N. (1971). Yassıada Kumandanına Cevap (Yassıada-İmralı-Kayseri Gerçekleri–2). İstanbul: Baha Matbaası.
• KİRİŞÇİOĞLU, N. (1973). 12 Mart, İnönü-Ecevit ve Tahkikat Encümeni Raporum. İstanbul: Baha Matbaası.
• KOCAMEMİ, K. (1958). DP’nin Muhteşem Zaferi [Adnan Menderes’in 1957 Seçim Nutukları ile Paris NATO Konferansındaki Tarihi Hitabesi]. İstanbul: Beyoğlu Kalite Matbaası.
• KÜÇÜK, S. (2008). Rumeli’den 27 Mayıs’a [İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Harekâtı]. İstan-bul: Mikado Yayınları.
• MENDERES, A. (1990). Bir Devre Damgasını Vuran Nutuklar–1. İstanbul: Mesafe Yayıncılık.
• NEZİROĞLU, İ. ve YILMAZ, T. (2014). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları [Cumhuri-yet Hükümetleri Dönemi/Adnan Menderes]. Ankara: TBMM Basımevi.
• ORHAN, M. C. (2019). Celal Bayar’ın Siyasi Hayatı: Cumhuriyet Sağının İlk Lideri. Yayınlan-mamış YL Tezi: İstanbul: Gelişim Üniversitesi SBE.
• ÖZBUDUN, E. (2012). 1924 Anayasası. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ÖZDAĞ, Ü. (1997). Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali. İstanbul: Boyut Yayınları.
• PERİN, M. (1990). Yassıada Faciası (27 Mayıs Darbesinden İdamlara Kadar İşkence Altında Ezilenlerin Dramı). I. Cilt. İstanbul: Dem Yayınları.
• PERİN, M. (1970). Yassıada ve İnfazların İçyüzü. İstanbul: M. Çevik Matbaası.
• SİMAV, A. (1975). Turan Güneş’in Siyasal Kavgaları. İzmir: İstiklal Matbaası.
• SUNAY, C. & TUNÇ, B. (2021). “Elli Yıl Sonra 12 Mart Muhtırasına Yeniden Bakmak”. Tarih Okulu Dergisi. 14 (57): 3904-3936.
• SUNAY, C. (2017). “27 Mayıs’tan 13 Kasım’a Milli Birlik Komitesi”. Second Mediterranean In-ternational Social Sciences Congress (MECAS II, 2017). International Vision University, Ohrid. 155-167.
• SUNAY, C. (2022). Türk Siyasal Hayatı [Tanzimat’tan Bugüne]. Ankara: Orion Kitabevi.
• ŞAHİN, E. & TUNÇ, B. (2015). “Demokrat Parti’nin Kuruluş Süreci ve DP – CHP Siyasî Mücade-lesi (1945-1947)”. Sosyal Ve Kültürel Araştırmalar Dergisi.1(2): 31-69.
• TAYANÇ, T. (1973). Sanayileşme Sürecinde 50 Yıl. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu. (1993). İsmet İnönü’nün TBMM’deki Konuşmaları 1920–1973 (1939–1960). II. Cilt. TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• TOPÇU, İ. (2019). “Demokrat Parti’li Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Faaliyetleri (1950–1960)”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 19: 143–162.
• TOPUZ, H. (1996). Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• TUNÇ, B. & AKARÇAY, E. (2022). 12 Mart Muhtırası Sonrası 1961 Anayasası’nda Yapılan Deği-şiklikler Üzerine Bir Değerlendirme. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(3): 1543-1571.
• TUNÇ, B. (2020) (a). “Demokrat Parti Kocaeli Milletvekili Nüzhet Unat’ın Siyasi Hayatı ve Yas-sıada Mahkemelerindeki Yargılanma Süreci (1954-1961)”. Karadeniz Araştırmaları, 17(66): 365-384.
• TUNÇ, B. (2020) (b). “Türk Anayasa Tarihinde 1961 Anayasası’nın Yeri ve Önemi”. Karadeniz Araştırmaları, 17(67): 657-692.
• TUNÇ, B. (2020). (c). Demokrat Parti Döneminde Kocaeli (1950-1960). Konya: Eğitim Yayı-nevi.
• TURGUT, H. (1995). Türkeş’in Anıları [Şahinlerin Dansı]: İstanbul: ABC Basın Ajansı Yayınları.
• ÜNSALDI, L. (2008). Türkiye’de Asker ve Siyaset, çev. Orçun Türkay. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• YÜKSEK ADALET DİVANI KARARLARI (2007). [İstanbul–Yassıada 14 Ekim 1960–15 Eylül 1961], (TSK Foto Film Merkezi Eski Komutanı Emekli Muhabere Kıdemli Albay Nusret Eraslan’a duruşmalar sonunda teslim edilen kopyadan aynen basılmıştır), (İstanbul: Ka-balcı Yayınevi.
• YETKİN, Ç. (2014). Karşı Devrim 1945-1950. Ankara: Kilit Yayınları.
• YILDIRIM, Ö. (2017). Bir Siyaset Adamı Portresi: Refik Koraltan, (Danışman: Prof. Dr. Necdet Hayta. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Anka-ra.
• YILMAZ, H. (Editör). (2012). Yabancı Devlet Adamlarının Genel Kurul Konuşmaları [Tarihe Düşülen Notlar–2]. Ankara: TBMM Başkanlığı Yayınları.