MİLLÎ MÜCADELENİN SATIR ARALARINDA KALMIŞ BİR BAŞKA BOYUTU: İŞGAL ORDULARINDAKİ MÜSLÜMAN ASKERLERİN TÜRK TARAFINA İLTİCALARI

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 84, 1095 - 1124, 26.12.2024

Ferhat Berber

https://doi.org/10.56694/karadearas.1562709

Öz

I. Dünya Harbi’nde İtilaf Devletleri ordularında çok sayıda Müslüman asker bulunmaktaydı. Almanya kampı bu askerleri manipüle etmeye çalıştı. Kısmen de başarılı oldu. Savaşın mağluplarından Osmanlı Devleti’nin toprakları Ekim 1918’den itibaren İtilaf Devletleri tarafından işgal edildi. Yine bu işgal kuvvetleri içinde de Müslüman askerler mevcuttu. İngiliz birliklerinde Hintli, Fransız birliklerinde ise Kuzey Afrikalı Müslüman askerler vardı. İşgale karşı organize olan Ankara yönetimi, bu askerlerden istifade etmek istiyordu. Bu amaçla işgal güçlerinin Müslüman askerleri üzerinde çeşitli propagandalar yapıldı. Kimisi bu propagandanın etkisiyle kimisi de kendi iradesi ile, bağlı oldukları birliklerden firar ederek Türk tarafına geçtiler. En çok firar hadisesi Zonguldak ve çevresi, Güney Cephesi ve Elcezire Cephesi bölgelerinde yaşandı. Bu mülteci askerler hem güvenlik hem de bilgi edinmek amacıyla öncelikle sorgulanıyordu. Buradan elde edilen askeri bilgiler çok kıymetliydi. Söz konusu askerler genellikle geri hizmetlerde ve propaganda faaliyetlerinde kullanılmaktaydı. Çalışmanın amacı, literatürde yer almayan bu konuyu ilgili alanda tanıtmaktır. Dolayısıyla öncelikle meselenin ana hatları belirlenmiş ve bir çerçeve çizilmiştir. Çalışma doğal olarak İtilaf Devletlerinin Türkiye’yi işgali süreci ile sınırlıdır. Mekânsal olarak ise hem bugünkü Türkiye toprakları hem de Millî Mücadele’nin faaliyet alanının hemen ötesindeki Türkiye’nin güneyi ve özellikle Kuzey Irak bölgeleri ile sınırlandırılmıştır. Yukarıda özetlenen sürecin bu çalışmada sunulan detayları, ağırlıklı olarak askerî belgelere dayanarak hazırlanmıştır. Ayrıca dönemin tanıklarının çeşitli araştırmalarda yer alan gözlemleri ile, belgelerin sunduğu bilgiler takviye edilmiştir. Meseleye dair henüz ulaşılamamış çok fazla belge olma ihtimali bulunmaktadır. Bu yüzden çalışmada nicel hesaplama veya tahminlere yer verilmemiştir. Yöntem olarak daha çok belge analizi usulü ile konuya farklı açılardan bakılabileceği gösterilmeye çalışılmıştır. Bu araştırmanın, işgal ordularındaki Müslüman askerlerin firar ve ilticalarını genel olarak ve ana kaynaklara göre ele alan ilk çalışma olması sebebiyle literatüre katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Firar, Hintli, İltica, İtilaf Devletleri, Kuvayımilliye, Kuzey Afrikalı, Milli Mücadele

Kaynakça

• AKBIYIK, Y. (1999). Millî Mücadelede Güney Cephesi Maraş. Ankara: Atatürk Araştırma Merke-zi Yayını.
• ATİLHAN, C. R. (1967). İstiklal Harbinde Sarıklı Kahramanlar. İstanbul: Uğur Yayınları.
• AVŞAR, S. (2010). Millî Mücadelede Propaganda Faaliyetleri (1918-1923). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. (Yayımlanmamış Doktora Te-zi)
• BALCI, M. Y. (2013). “Yüzbaşı Cevat Rifat Bey’in Zonguldak Müdafaası ve Türk Saflarına İltica Eden Müslüman Askerler”. Türk Yurdu. XXXIII/309: 37-42.
• BIYIKLIOĞLU, T. (1992). Trakya’da Millî Mücadele, I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• BİLGİN, T. (2023). “Millî Mücadele’de Osmaneli”. Sakarya Nehrinin İncisi (Osmaneli) Lefke, (ed. İlhami Yurdakul- Ali Okumuş). İstanbul: İdeal Yayınları: 145-168.
• Bilgin, T. (2015). Millî Mücadele Döneminde Bilecik. Bilecik: Bilecik Üniversitesi Yayınları.
• BİLGİN, T. (2012). “İstanbul’un İşgali Sonrası Eskişehir’in ve Bilecik’in İngiliz İşgalinden Kurta-rılması”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 201: 89-99.
• BOZKURT, B. (2015). “Yılmaz Müfrezesi Kumandanı Şeref Genç’e Göre Mersin’in İşgali”. Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013/ Gaziantep Bildiriler. Yay. Haz.: Erdem Ünlen, Orhan Neçare, vd. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını: 403-427.
• BOZKURT, C. (2018). “Millî Mücadele’de Bartın ve Havalisi Komutanlığı (Zonguldak Müfreze-si)”, Atatürk Yolu Dergisi. S. 63: 115-132.
• BOZKURT, C. (2015). Bartın ve Havalisi Komutanı Yüzbaşı Cevat Rifat Bey’in Millî Mücadele Hatıraları. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• BOZKURT, C. (2011). Eserleri ve Fikirleri ile Cevat Rifat Atilhan, İstanbul: Marmara Üniversite-si, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• ÇAY, M. M. (2013). “Millî Mücadele Döneminde Cevat Rifat Atilhan”, Tarihin Peşinde, S. 10: 255-288.
• ÇELİK, K. (2015). “Millî Mücadele’de Adana (Güney) Havalisi Komutanları”, Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013/ Gaziantep Bildiriler. Yay. Haz.: Erdem Ünlen, Orhan Neçare, vd. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını: 623-669
• ERDAŞ, S. (2018). “Nihad (Anılmış) Paşa’nın Elcezire Cephe Komutanlığı ve Yargılanması Mese-lesi”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 14/28: 3-36.
• GOLOĞLU, M. (1970). Üçüncü Meşrutiyet Millî Mücadele Tarihi Üçüncü Kitap 1920, Ankara: Başnur Matbaası.
• GÖRGÜLÜ, İ. (2014). On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• GÜZTOKLUSU, M. (2009). Kurtuluş Savaşımızın Kapanmayan Cephesi Musul Özdemir Hareka-tı. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• HATİPOĞLU, S. (2001). Türk Fransız Mücadelesi Orta Toros Geçitleri 1915-1921. Ankara: Ata-türk Araştırma Merkezi Yayını.
• İÇEN, E. (2020). Prisoners of War In Turkey During WWI: The Story of Indians Captured At Kut Al’-Amara, Istanbul: Istanbul Bilgi University Instıtute Of Graduate Programs Cultural Studies Master’s Degree Program.
• KALYONCUOĞLU, Z. (2015). “Antep’te Kuva-yı Millîye’nin Oluşumu”, Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013/ Gaziantep Bildiriler. Yay. Haz.: Erdem Ünlen, Orhan Neçare, vd. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını: 761-794.
• KARABEKİR, K. (1960). İstiklal Harbimiz, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• KELEŞYILMAZ, V. (2000). “Enver Paşa’ya Sunulan Önemli Bir Rapor ve Bunun Işığında Bir De-ğerlendirme”, Tarih Araştırmaları Dergisi. XX/31: 185-191.
• KELEŞYILMAZ, V. (1998). “Teşkilat-ı Mahsusa ve Cermen Esir Kamplarındaki Tatarlar”, Atatürk Yolu Dergisi. VI/21: 65-80.
• KOLLER, C. (2008). “The Recruitment of Colonial Troops in Africa and Asia and Their Deploy-ment in Europe During the First World War”. Immigrants & Minorities Historical Stu-dies in Ethnicity, Migration and Diaspora. XXVI/1-2: 111-133.
• KOLOĞLU, O. (1981). Mustafa Kemal’in Yanında İki Libyalı Lider, Ahmet Şerif-Süleyman Baru-ni. Ankara.
• KOLTUK, N. (2010). Batı Anadolu’da Kuva-yı Millîye’nin Askeri ve Mali Kaynakları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. (Yayımlanmamış Yüksek Li-sans Tezi)
• KON, K. (2011). Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’daki Müslüman Esir Kampları (1914-1918). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayınlanma-mış Yüksek Lisans Tezi)
• KON, K. (2013). Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın İslam Stratejisi. İstanbul: Küre Yayınları.
• ÖZÇELİK, M. (2013). I. Dünya Harbi’nde Türkiye’deki Esirler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayı-nı.
• PEKER, N. (Tarihsiz). 1918-1923 İstiklal Savaşı’nın Vesika ve Resimleri. İstanbul: Gün Basıme-vi. PEKER, N. (1966). Öl, Esir Olma. İstanbul: Okat Yayınevi.
• POLAT, Ü. G. (2012). “Hint Askerlerinin Singapur’daki İsyanı (1915)”, Tarih İncelemeleri Dergi-si. XXVII/2: 483-498.
• SAADALLAH, B. (1967). “The Rise of The Algerian Elite, 1900-14”, The Journal of Modern Afri-can Studies. V/1: 69- 77.
• SARIKOYUNCU, A. (1992). Millî Mücadele’de Zonguldak ve Havalisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ŞAPOLYO, E. B. (1957). Kuvayı Millîye Tarihi, Ankara: Yıldız Matbaası.
• ŞIVGIN, H. (2015). “Antep’e Suriye Yönünden 86 Yıl Arayla Gelen İki İşgalin Mukayeseli Analizi”. Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013/ Gaziantep Bildiriler. Yay. Haz.: Erdem Ünlen, Orhan Neçare, vd. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını: 213-236.
• TAŞ, F. (2004). “I. Dünya Harbi Sonrası Fransızların Trakya’yı İşgali”, Atatürk Araştırma Merke-zi Dergisi. XX/60: 659-674.
• TOROS, T. (2001). Millî Mücadele Yıllarında Çukurova. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Türk İstiklal Harbi IV. Cilt Güney Cephesi. (2009). Ankara: Genel Kurmay Başkanlığı ATASE Ya-yını.
• TÜRKMEN, Z. (2001). “Özdemir Bey’in Musul Harekâtı ve İngilizlerin Karşı Tedbirleri (1921-1923)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. XVII/49: 49-79.
• TÜRKÖZÜ, F. (2020). Millî Mücadele’de Mağrip’in Yeri (1929-1922). İzmir: Duvar Yayınları.
• URAL, S. (2007). “I. Dünya Harbi Sonrası İtilaf Esirlerinin Teslimi”, Cumhuriyet Tarihi Araştır-maları Dergisi. S. 5: 35-52
• ÜNALP, R. (2010). I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’ya Yönelik Faaliyetleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.