CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE SAĞLIK MÜCADELESİNİN BULAŞICI HASTALIKLARA VE TOPLUM SAĞLIĞINA YANSIMASI: KARS İLİ ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 85, 28 - 41, 27.03.2025

Harun Aydın

https://doi.org/10.56694/karadearas.1596096

Öz

Bu çalışmanın amacı, Cumhuriyet dönemi boyunca Kars ilinde meydana gelen bulaşıcı hastalıkları incelemektir. Çalışma, özellikle frengi, sıtma, tifüs ve çiçek hastalıklarının yayılma dinamiklerini ele almakta ve bu hastalıkların bölgedeki sağlık durumuna olan etkilerini kronolojik olarak değerlendirmektedir. Ayrıca, bu hastalıkların seyrine bağlı olarak gerçekleştirilen kamu harcamaları ve sağlık yatırımları da analiz edilmektedir. Kars’ta bu hastalıkların artış ve azalış gösterdiği yılları belirleyerek, ilgili sağlık politikalarının etkilerini irdelemeyi amaçlamaktadır. Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde, özellikle sağlık politikalarının yerel düzeyde nasıl uygulandığına dair önemli çıkarımlar yapmayı sağlamaktadır. Kars örneği üzerinden yapılan bu inceleme, hem bölgesel sağlık yönetimi hem de ülke çapındaki sağlık reformları açısından anlamlı bir kaynak oluşturabilir. Tarih araştırma yöntemlerinden biri olan belge analizi yöntemi kullanılan bu çalışmada Cumhuriyet Arşivi, süreli yayınlar, telif ve tetkik eserlerden yararlanılmıştır. Arşivlerde daha çok resmî yazışmalar yer alırken gazetelerde bulaşıcı hastalıklara dair haberlere ve köşe yazılarına yer verilmiştir. Gazeteler resmî belgelerin dışında kalan bazı bilgiler ihtiva etmesinden dolayı dönem itibariyle önemli bir kaynak grubunu oluşturmuştur. Ayrıca, elde edilen veriler doğrultusunda, bu hastalıkların Kars’ta özellikle hangi yıllarda daha yoğun, hangi yıllarda ise daha düşük bir oranla görüldüğü ve bu değişimlerin sebepleri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Dönemi, Kars, Bulaşıcı Hastalıklar, Sağlık Yatırımları, Kamu Harcamaları

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• ALTAY, S. (2016). Bulaşıcı ve müzmin bir sosyal afet: Cumhuriyet’in ilk yıllarında trahom has-talığı ve mücadele çalışmaları (1924-1938). CTAD, 23, 167-211.
• ATLI, C. (2013). Kars halkevi ve faaliyetleri. Salkımsöğüt.
• ATLI, C. (2014). Kars’ta siyasi hayat. Atatürk Araştırma Merkezi.
• AYDIN, H. (2023). Cumhuriyet dönemi'nde Kars, Erzurum ve Erzincan'a yapılan kamu harca-maları ve yatırımları (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Atatürk İlke-leri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü.
• AYDIN, H. (2024). İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’de bir tehdit unsuru olarak frengi, sıtma, tifüs ve trahom. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 16(1), 150-168.
• CHP. (1937). 1936 İl kongreleri. Ulus Basımevi.
• CHP.(1938). On Beşinci Yıl Kitabı. Cumhuriyet Matbaası.
• ÇAKIR, G. K. (2021). Cumhuriyet dönemi toplum sağlığı politikalarında bulaşıcı hastalıklar 1920-1940. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 53, 202-228.
• GÖNÜLLÜ, A. R. (2008). Antalya’da salgın hastalıklar (1894-1922). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24(71), 445-486.
• HOT, İ. (2003). Ülkemizde trahom ile mücadele. Tıp Etiği, Hukuku, Tarihi, 2(1),
• HOT, İ. (2003). Ülkemizde trahom ile mücadele. Tıp Etiği, Hukuku, Tarihi, 2(1), 22-29.
• KARDAŞ, A. (2019). Cumhuriyetin ilk yıllarında bitlis'te sağlık hareketleri. Bingöl Araştırmala-rı Dergisi, 6(1), 145- 156.
• Kars İl Yıllığı. (1967). Kars il yıllığı 1967. Tisa Matbaacılık Sanayi.
• KOPAR, Metin.(2021). Türkiye’de sağlık sistemi ve salgın hastalıklarla mücadele (1920-1938). İksad Yayınları.
• ORAL, S., & Oran Arslan, N. (2015). Cumhuriyet devri Kars tarihi 1923-1950. Kars.
• ÖZER, S. (2014). Türkiye’de trahomla mücadele (1925-1945). Atatürk Yolu Dergisi, 14(54).
• PINAR, M. (2020). Fuhuş ve zührevi hastalıkların (frengi) TBMM’de tartışılması ve resmi ra-porlara yansımaları (1920-1932). YYU Sosyal Bilimler Dergisi, 3(3), 15-42.
• SADET, A. (2016). Bulaşıcı ve müzmin bir sosyal afet: Cumhuriyet’in ilk yıllarında trahom has-talığı ve mücadele çalışmaları (1924-1938). CTAD, 12(23), 167-211.
• Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. (1973). Sağlık Hizmetlerinde 50 yıl. Ayyıldız Matbaası.
• TEMEL, M. (2008). Atatürk döneminde bulaşıcı ve salgın hastalıklarla mücadele. Nehir Yayın-ları.
• TOPÇU, İ. (2023). Demokrat Parti dönemi Kars’ta sağlık hizmetlerinde yaşanan gelişmeler. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 2555-2578.
• TUNÇ, B., & Aydın, H. (2017). Cumhuriyet döneminde Doğubayazıt ilçesinin idarî yapısı ve nüfusu (1923-1970). Current Research in Social Sciences, 3(3), 132-142.
• Doğu Üniversitesi Tetkik Komisyonu Üyeleri. (1952). Doğu Üniversitesi hakkında rapor. Milli Eğitim Basımevi.