GÜNEY SLAVLARINDA AĞIT, AĞIT RİTÜELLERİ VE TÜRK KÜLTÜRÜ İLE OLAN MÜNASEBETLERİ

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 85, 268 - 285, 27.03.2025

Ömer Aksoy

https://doi.org/10.56694/karadearas.1605962

Öz

Ağıt ve ağıt ritüelleri ölüm hadisesi karşısında insanların taşıdığı yoğun duyguların bir tür ifade ediliş biçimi olarak dünyanın birçok toplumunda karşımıza çıkar. Gerek Türk gerekse de Güney Slav halklarının kültüründe ağıt ve ağıt ritüelleri geçmişten günümüze değin var olan bir fenomen olmuştur. Güney Slavlarının tarihsel açıdan uzun yıllar Türk kültürü ile münasebet içerisinde oluşu, kültürel ve dinî etkileşimin ağıt ve ağıt ritüellerini de içine alacak biçimde gelişmesine imkan tanımıştır. Bölgede özellikle Müslüman Boşnaklar özelinde tasavvur edilen Türk kültürü etkisi ağıtlar üzerinden ele alındığında esasında Türk kültürünün Ortodoks ve Katolik Slav gruplar üzerinde de önemli derece etkili olduğunu gözlemlemek mümkündür. Bu bağlamda çalışmada bir yandan Güney Slav ağıtlarının tarihçesi hakkında bilgiler verilip icra edildiği sahanın çerçevesi çizilmeye çalışılırken diğer yandan Güney Slav ağıtlarının ve ağıt yakma geleneklerinin genel karakteristiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra eş zamanlı olarak Türk ağıtları ve ağıt yakma gelenekleri ile olan benzerlikler, ayrışmalar ve ortak hususlar belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ağıt, ağıt pratikleri, Güney Slavları, Türkler.

Kaynakça

• AHMETBEYOĞLU, Ali (1995). “Avrupa Hunlarının ‘Sihirli Geyik’ Efsanesi”. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı. İstanbul: MÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• BALİ, Muhan (1997). Ağıtlar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BANJEVİĆ, Branko vd. (1971). Polje Jadikovo: Antologija crnogorskih narodnih tužbalica. Podgorica: Grafički zavod.
• BAŞGÖZ, İlhan (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli (2011). “Türk Folklorunda Ağıt”, Ağıt Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali), İs-tanbul: Kitabevi Yayınları.
• BEŠLAGIĆ, Šefik (1954). Kupres: srednjevjekovni nadgrobni spomenici Bosne i Hercegovine, Sarajevo: Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prirodnih vrijednosti BiH.
• BEŠLAGIĆ, Šefik (1971). Stećci: kataloško-topografski pregled. Sarajevo: Veselin Masleša, .
• BLOCKLEY, R. C. (1985). The History of Menander the Guardsman. Liverpool: Great Britain: F. Cairns.
• BOTICA, Stipe (2013). Povijest hrvatske usmene književnosti. Zagreb: Školska knjiga.
• BUŠETIĆ, Todor M. – MOKRANJAC, Stevan S. (2012). “Srpske narodne pesme i igre: s melodi-jama iz levca”, Srpski etnografski zbornik Knjiga 3. Beograd.
• BUTORAC, Martina (2015). Naricaljke u tradicijskoj kulturi. Osijek: Sveučilište Josipa Jurja Strossmayera, Filozofski fakultet. (yayımlanmamış lisans tezi).
• BUTUROVIĆ, Đenana (1973). “Monografija Epska narodna tradicija muslimana BiH od početka 16. vijeka do pojave zbirke Koste Hörmanna”. GZM. Sarajevo.
• ČIRGIĆ, Adnan (2016a). Crnogorska Usmena Tužbalica. Cetinje: Fakultet za crnogorski jezik i književnost.
• ČIRGIĆ, Adnan (2016b). “Melodija i stih Crnogorskih tužbalica”. MATICA. br. 67. jesen: 305-316.
• CROSS, Samuel Hazard - O. P. SHERBOWİTZ (1953). The Russian Primary Chronicle. Cambrid-ge- Massachusetts: The Mediaeval Academy of America.
• ČUBELIĆ, Tvrtko (1988). Povijest i historija usmene narodne književnosti. Zagreb.
• DİLEK, İbrahim (2014). Resimli Türk Mitolojisi Sözlüğü. Ankara: Grafiker.
• ĐURİĆ, Vojislav (1940). Tužbalica u svetskoj književnosti. Beograd: Štamparija “Privrednik”.
• DŽAKOVIĆ, Vukoman (1962). Antologija narodnih tužbalica. Beograd: Narodna knjiga.
• EKE, Metin (2011). “Kırık ve Uzun Hava Ezgileriyle Ağıt”. Ağıt Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TTK Basımevi.
• ESEN, Ahmet Şükrü (1997). Anadolu Ağıtları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ESİN, Emel (1978). İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• FORTİS, Alberto (1984). Put po Dalmaciji. (Prir. Josip Bratulić). Zagreb: Globus.
• GÖRKEM, İsmail (2001). Türk Edebiyatında Ağıtlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• HALMAN, Talat S. (1994). Eski Mısır’dan Şiirler. İstanbul: YKY Yayınları.
• HALMAN, Talat S. (2010), Eski Uygarlıkların Şiirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayın-ları.
• HOPPAL, Mihaly (2012). Avrasya’da Şamanlar. İstanbul: YKY Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: TTK Yayınları.
• İNAN, Abdülkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler (I. Cilt). Ankara: TDK Yayınları.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1997). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KARADŽIĆ, Vuk S. (1957). Život i običaji naroda srpskoga. Beograd: SKZ.
• KARADŽIĆ, Vuk S. (1985). Srpske narodne pesme III. Beograd: Prosveta.
• Kaşgarlı Mahmut (1939). Divan-ı Lügat-it Türk (Çev. Besim Atalay). C. 3, Ankara: TDK Yayın-ları.
• KILIBARDA, Novak (2012). Studije i ogledi o crnogorskoj usmenoj književnosti. Podgorica: Institut za crnogorski jezik i književnost.
• LILEK, Emilian (1894). “Vjerske starine iz Bosne i Hercegovine”, GZM, Sarajevo.
• MAKAL, Tahir Kutsi (1986). “Anadolu’da Ağıtçı Kadınlar”, 3. Milletlerarası Türk Folklor Kon-gresi, İzmir. Erişim Tarihi: 11. 06. 2024. http://www.gulceedebiyat.net/konu-tahir-kutsi-makal-anadolu-8217-da-agitci-kadinlar- 11846.html.
• MILIĆEVIĆ, Josip (1967). “Narodni običaji i vjerovanja u Sinjskoj krajini”. Narodna umjetnost. Vol. 5-6 No. 1: 433- 511.
• MURKO, Matija (1951). Tragom srpsko-hrvatske narodne epike. I knjiga. Zagreb.
• NAMETAK, Alija (1962). “Neki narodni obiâaji i lokalne tradicije muslimana u Podgorici”. Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju II. Cetinje.
• Несказочная проза алтайцев / сост. Н. Р. Ойноткинова, И. Б. Шинжин, К. В. Яданова, Е. Е. Ямаева. Новосибирск: Наука, 2011.
• ÖGEL, Bahaddin (1993). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK Yayınları.
• ÖNDER, Nabey (1972). “Avşar Ağıtları”. Folklor 27.
• ORKUN, Hüseyin Namık (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• RADLOFF, Wilhelm (1954). Sibiryadan I. (Çev. Ahmet Temir). İstanbul: Maarif Basımevi.
• RAJKOVIĆ, Zorica (1974). “Narodni običaji okolice Donje Stubice”. Narodna umjetnost. Vol. 10 No. 1: 152-214.
• RİHTMAN, Cvjetko (1951). “Čičak Janja - narodni pjevač s Kupresa”. Bilten Instituta za proučavanje folklora. Sarajevo: Vol. 1: 33-40.
• SOKOLOV, Yuri M. (1966). Russian Folklore. (Trans. Catherine Ruth Smith). Pennsylvania: Folklore associates.
• STOJANOVIĆ, Petar D. (1980). “Obidaji narodnog zaljenja i njihovi druitveni korijeni u Crnoj Gori i sjevernoj Albaniji (stanje u XIX. i prvoj polovini XX. Vijeka)”. Zbornik za narodni zivot i obicaje Juznih Slavena 48. Zagreb.
• TOLSTOJ, Svetlana M. Tolstoj - RADENKOVIĆ, Ljubinko (2001). Slovenska mitologija: enciklo-pedijski rečnik. Beograd: Zepter Book World.
• TOPBAŞ, Şükufe (1958) Topbaş, “Düğün Türküleri ve Türk Ailesi”, Folklor Araştırmaları, S. 102, Ocak 1958: 1621- 1624.
• TROJANOVIĆ, Sima (1901). “Stari slovenski pogreb”. Srpski knjizevni glasnik III. Beograd.
• VİDAKOVIĆ-PETROV, Krinka (1990). Ogledi o usmenoj knjizevnosti. Beograd: Institut za knjizevnost i umetnost.
• VRČEVIĆ, Vuk (2011). Tužbalica. (prir. Dr Danilo Radojević). Podgorica: Institut za crnogorski jezik i književnost.
• VUKANOVIĆ, Tatomir (1972a). “Studije iz balkanskog folklora IV. Profesionalno naricanje u balkanskih naroda”. Vranjski glasnik VIII. Vranje: Narodni muzej u Vranju.
• YILDIZ, Naciye (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Değer-lendirmeler. Ankara: TDK Yayınları.
• ZORE, Luko (1881). “Bosanski grobovi”. Program c. k. Velikog gimnazija u Dubrovniku za šk. god. 1880—1881. Dubrovnik.
• ВЉAXOВИЋ, Влајко (1971). “Неколико народних обичаја”. Гласник, етнографских музеја у Београду, Книга 10: 118-123.
• ЂOPЂEВИЋ, Тих Р. (1928). “Лечење умоболних у манастирима; Шишање у жалости и Конопац са стрељаног човека”. Гласник Скопског научног друштва (III): 341-346.
• ШAУЉИЋ, Новица (1929). Српске народне тужбалице. Београд: Графички институт „Народна мисао“.
• YAVUZ, Cemalettin (2021). “Türk Kültüründe Gelin Ağlatma Ritüeli ve Çuvaş Örneği”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. Cilt: 14, Sayı: 35: 909-925.