MUSTAFA HAŞİM PAŞA'NIN HÜDAVENDİGAR VİLAYETİ ADLİYE MÜFETTİŞLİĞİ (1886)

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 86, 728 - 748, 28.06.2025

Berke Şanlı , Ali Okumuş

https://doi.org/10.56694/karadearas.1603847

Öz

II. Abdülhamid’in son Maarif Nazırı Mustafa Haşim Paşa’nın (1852-1920),1886 yılında Hüdavendigâr vilayetinde adliye müfettişi olarak bulunduğu beş buçuk aylık bir dönemi konu alan bu araştırma, doğrudan Paşa’nın kaleme aldığı ve adını “seyahatname” olarak koyduğu kısa bir günlüğe dayanmaktadır. Maarif nazırı olmadan yaklaşık yirmi yıl önce yazdığı bu defter, kendi talebiyle Hüdavendigâr vilayeti adliye müfettişliğine atandığı Ocak 1886 tarihinden başlamakta ve memuriyetin ilga edildiği Mayıs 1886 tarihine kadar geçen süreyi kapsamaktadır. Mustafa Haşim Paşa, Hüdavendigâr vilayetine gelip görevine başladıktan kısa bir süre Çanakkale’ye gitmek üzere İstanbul’a döndü ancak hava muhalefeti nedeniyle bu seyahatini ertelemek durumunda kaldı. Bu sırada Adliye Nazırı Abdurrahman Paşa ile görüşen Haşim Paşa, Ankara vilayetinden gelen şikâyetlerden dolayı orayı teftiş etmekle görevlendirildiğini öğrendi. Hazırlıklarını tamamlayan Haşim Paşa önce Hüdavendigâr vilayetine geldi ve oradan yolu üzerinde bulunan şehir ve kasabaları teftiş ederek Ankara’ya vardı. Buradaki işini tamamlayıp Bursa’ya döndükten kısa bir süre sonra da memuriyet görevi olan adliye müfettişliğinin ilga edildiğini öğrenip aynı gün İstanbul’a gitti. Adliye müfettişi olduğu bu dönemi bütünüyle kapsayan seyahat defterinde Haşim Paşa, gördüğü ve gezdiği yerleri kaydederken aynı zamanda görüştüğü kişiler hakkında bilgi vermekte ve ziyaret ettiği şehirlerle ilgili kısa da olsa gözlemlerini aktarmaktadır. Bu araştırmada, Mustafa Haşim Paşa’nın günlüğünde anlattıkları arşiv belgeleri ve devrin gazeteleri ışığında incelenecek böylece Paşa’nın adeta kişisel bir anlatısı olan metni resmî belgelerle karşılaştırılacak ve yazmadığı detaylar da ortaya konulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Haşim Paşa , Bursa , Hüdavendigâr , Adliye Müfettişi

Kaynakça

• ACIDUMAN, A., vd. (2021). “Cancer in Ottoman Surgical Books – Part I:Classical Period (1450–1730)” Erciyes Medical Journal, XXXXIII/4: 513-518.
• AKYÜZ, Y. (1981). “Maarif Nazırı Haşim Paşa ile İlgili Orijinal Bir Belge ve Bazı Eğitimsel Görüşler, Sorunlar” Belleten, XXXXV/179: 205-214.
• CLEVELAND, W. L (1971). The Making of an Arab Nationalist: Ottomanism and Arabism in the life and thought of Sati' al-Husri. Princeton: Princeton University Press.
• ÇANKAYA, A. (1968). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler. III. Cilt, Ankara: Mars Matbaası.
• ÇİL, F. (2004). Satı Bey'in Hayatı, Eserleri ve Türk Eğitimine Katkıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• DEMİREL, F. (2003), Adliye Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), İstanbul İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• HAŞİM, (1295). İzahu'l-Kavaid. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• HAŞİM, (1299). Tuhfetü'l-Müluk ve Zeyli, Nuhbetü'l-Müluk. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• HAŞİM, (1303). Mustalahat. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• HAŞİM, (1328). Tezkir-i İnkılab. İstanbul: Ranin Matbaası.
• Hüdavendigâr Salnamesi, (1303). Bursa: Matbaa-yı Vilayet.
• IŞIN, E. (1994). “Haşim Efendi Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt: 4, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• İPŞİRLİ, M. (1989), “Ahmed Muhtar Beyefendi, Molla Bey (1807-1882)” TDV İslâm Ansiklopedisi, 2. Cilt, İstanbul:
• Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KARACA, A. (1993), Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• KIRMIZI, A. (2012). “1880’de Diyarbekir Vilayetine Gelen İlk Adliye Müfettişinin Sergüzeşti”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 7: 73-90.
• KUNERALP, S. (2003). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prodopografik Rehber. İstanbul: İSİS.
• MANAV, H. (2013). Bedîi Nuri Bey'in Hayatı, Görüşleri ve Şahsiyeti: 1872-1913. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• PAKALIN, M. Z. (2008). Sicil-i Osmani Zeyli. IX. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Süreli Yayınlar
• Saadet Gazetesi, 09 Şubat 1886
• Tarik Gazetesi, 03 Şubat 1886; 05 Mart 1886; 11 Ocak 1886
• Tercüman-ı Hakikat Gazetesi, 04 Şubat 1886; 12 Ocak 1886; 13 Şubat 1886; 20 Ocak 1886