THE CONSTRUCTİON OF COLONİAL SCİENCE: HİSTORY AND ARCHAEOLOGY İN TURKİSTAN AFTER THE RUSSİAN OCCUPATİON

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 86, 634 - 652, 28.06.2025

Mesut Karakulak , Fatih Ünal

https://doi.org/10.56694/karadearas.1636024

Öz

This article provides a concise overview of the historical and archaeological research, excavations, and publication activities initiated by the Russians in Turkistan immediately following their occupation of the region. The Russian Archaeological Society, which was active between 1895 and 1917, included prominent Orientalists, archaeologists, historians, ethnographers, and geographers, most notably Ostroumov and Barthold. The studies conducted by these scholars, marking the initial phase of modern research on Central Asia, represent the first significant scientific endeavors in the field. Despite the disruptions caused by World War I, these research activities continued without losing momentum until they were ultimately halted by the Bolshevik Revolution. Nevertheless, they laid a substantial foundation for subsequent Turkistan studies conducted during the Soviet and post-Soviet periods, leaving behind a rich written and visual legacy for future scholarship. Although some of these studies remained superficial in nature, a significant portion continues to serve as primary sources. The first and most comprehensive study on the Turkistan Archaeological Society and its activities was undertaken during the Soviet period by Boris Vladimirovich Lunin. This article, drawing upon summaries from his work, aims to provide a general perspective on the historical and archaeological endeavors carried out by the Russians in Turkistan during the Tsarist period.

Anahtar Kelimeler

Turkistan Archaeological Society , Tashkent , Ostroumov , Barthold

TÜRKİSTAN’IN KEŞFİ: RUS İŞGALİ SONRASI TÜRKİSTAN’DA TARİH VE ARKEOLOJİ

Öz

Bu makalede Rusların Türkistan’ı işgalinden hemen sonra bölgede başlattıkları tarih ve arkeoloji alanındaki araştırmalar ile kazı ve yayın faaliyetleri hakkında kısa bilgiler verilmiştir. 1895-1917 tarihleri arasında faaliyet gösteren Rus Arkeoloji Cemiyeti içerisinde özellikle Ostroumov ve Barthold olmak üzere doğubilimciler, arkeologlar, tarihçiler, etnograflar ve coğrafyacılar yer almıştır. Bunlar tarafından Orta Asya üzerine yapılan ve modern anlamda başlangıç mahiyeti taşıyan söz konusu araştırmalar ilk ciddi bilimsel teşebbüsler olması bakımından önemlidir. Birinci Dünya Savaşı yıllarında da hız kesmeden devam eden araştırma faaliyetleri Bolşevik devrimiyle sona ermiştir. Bu faaliyetler Sovyet ve sonrası dönemde yapılan Türkistan çalışmalarına ciddi bir zemin hazırlamış, geleceğe yazılı ve görsel zengin bir miras aktarılmıştır. Araştırmaların ve sonuçlarının bir kısmı yüzeysel mahiyette kalmış olmakla birlikte büyük bir kısmı halen kaynak özelliği taşımaya devam etmektedir. Türkistan Arkeoloji Cemiyeti ve faaliyetleri üzerine ilk ve en kapsamlı çalışma Sovyet döneminde Boris Vladimiroviç Lunin tarafından yapılmıştır. Onun eserinden kısa özetler halinde sunduğumuz bu yazı Çarlık döneminde Rusların Türkistan’da tarih ve arkeoloji alanında yaptığı faaliyetler hakkında genel bir fikir vermeyi amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Türkistan Arkeoloji Cemiyeti , Taşkent , Ostroumov , Barthold

Kaynakça

• AHMEROV, P. N. (2024). “Ahmet Yesevi Camii’nin Yazıtları”, çev.Namiq Musalı, Edeb Erkan, S.5:189-200.
• AHMEROV, P. N. (2024). “Ahmet Yesevi Mührünün Tasviri”, çev. Vusala Musalı, Edeb Erkan, S.5: 179-187.
• ANİÇKOV I.V. (1898). “O nekotorıh mestnostyah Kazalinskogo uezda, interesnıh v arheologiçeskom otnoşenii” Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii (1897–1898), ІІІ. Taşkent: Tipolitogr. Torg. doma F. i G. Br. Kamenskie: 51-55.
• BAHTIBAYEV, M. (2020). “Arheologiya Aveskoyları Turkistan Uyirmesinin Avlieata Üezinde Atkargan Zerttevleri”, Al-Farabi Kazakh National University Journal of History, No 2 (97): 212-226.
• BARTHOLD, V. (1916). “393. Protokolı Zasedanіy i soobşenіya çlenov Turkestanskago Krujka lyubiteley arheologіi.” Turkestan Zapıskı Vostoçnago Otdelenіya Imperatorskago Russkogo Arheologiçeskogo Obşestva, Baronom` V. R. Rozenom. Tom Dvadtsat Tretіy: 218.
• BARTHOLD, V.V. (2004). Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm, Küre Yay., İstanbul: 354,351.
• BAYTANAEV B.A., UALTAEVA, A.S. BAYTANAEV, E.B. (2023). “İz İstorii Turkestanskogo Krujka LyubıteleyArheologii (A.A. Divayev – V.A. Kallaur I V.V. Bartold), İstoriya Arheologiçeskoy Nauki, UDK 94(574), No: 5: 293-303.
• BAYTANAYEV, E. B., “İzuçenie Gorodişa Otrar Çlenami Turkestanskogo Krujka Lyubiteley Arheologii”, Ahinjanovskie Çtenie, İnstitut Arheologii İm. A. H. Margulana, Almatı 2022, s.71-73.
• DERVİŞ, L. (2020). “Turkestanskiye Vedomosti Gazetesi’nin Türkistan Tarihi Kaynağı Olarak Önemi” SUTAD, (49): 359-379.
• DİVAYEV A.A. (1901b). Jalobnaya gramota, dannaya Timurom Turkestanskoy meçeti Azreta Yasevi // Turkestanskie vedomosti, №39.
• DİVAYEV A.A. (1909). “O znaçenii nazvaniya "Kokkesene": (istoriko- arheologiçeskaya zametka)” Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii.№13: 11–13.
• DİVAYEV, A.A. (1901a). Predanie o Hazryati-Ismail-ata // Turkestanskie vedomosti. 1901. №20; Divayev A.A. Jalovannaya gramota, dannaya Timurom Turkestanskoy meçeti Azreta-Yasavi: [Farsçadan Çeviri] // Turkestanskie vedomosti: № 39.
• DİVAYEV, A.A. (1905). “Mavzoley Kokkesene: (Istoriko-arheologiçeskaya zametka)” Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii, №10: 40–42.
• ESHENKULOVA, K. (2007) Modern Bilimlerin Türkistan’a Girişi 1800-1917, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• GEYER, I.I. (1901). Putevoditel po Turkestanu: s dvumya kartami i odnim portretom. Taşkent: Tipolitogr. V.M. Il`ina.
• GÖKALP, Y. EMİROĞLU, O. (2018). “Туркестанский Сборник (Türkistan Derlemesi) ve Orta Asya Dini Düşüncesi Açısından Kaynaklık Değeri” Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi 25. Sayı: 69-86.
• KALLAUR, V.A. (1897b). O Karahane i mazarah Auliyaata i Ayşa-bibi // Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii (1896–1897), ІІ. Taşkent: Tipolitogr. Torg. doma F. i G. Br. Kamenskie: 1-16.
• KALLAUR, V.A. (1900). Drevnie goroda Saganak (Sunak), Aşnas ili Yeşnas (Asanas) i drugie v Perovskom uezde, razruşennıe Çingishanom v 1219 godu / Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii. V. Taşkent: Tipolitogr. Torg. doma F. i G. Br. Kamenskie: 6-16.
• KARATAŞ, Ö. (2023). “Rusların Türkistan İşgallerini Meşrulaştırma Çabaları: Propaganda”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXVIII-2: 595-628.
• KASTANE I.A. (1910). Drevnosti Kirgizskoy stepi i Orenburgskogo kraya / Trudı Orenburgskoy uçenoy arhivnoy komissii. Orenburg: Tipolit. T-va Karimov, Husaynov i Ko, 332.
• KASTANE, I.A. (1909). Otçet za 1907 god // Izvestiya Orenburgsogo otdela Imperatorskogo Russkogo geografiçeskogo obşestva. Orenburg : 82-85.
• KERİMOV, H. (2018). “Ressam Vasiliy Vasilyeviç Vereşçagin'in Türkistan'daki Fırça İzleri-1”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S. 377, Mayıs: 50-54.
• KERİMOV, H. (2022). “Ressam Nikolay Nikolayeviç Karazin Türkistan'da”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, Sayı 420, Ocak:18-23.
• KOROVİÇENKO P. A. (1913). “Karazin, Nikolay Nikolayeviç” In P. Sıtin (Ed.), Voennaya Entsiklopediya, Vol. 12, S. Peterbug: 375-376.
• KÖK, E. (2022). “Ressam Vasili Vasilyeviç Vereşçagin’in (1842-1904) Çizgileriyle Timurlu Anıtları: Asya Kültürel Mirasının Belgelenmesi”, Art-Sanat, S.18: 263-294.
• LUNİN B. V. (1958). İz İstorii Russkogo Vostokovedeniya İ Arheologii v Turkestane; Turkestanskiy Krujok Lyubiteley Arheologii (1895-1917gg), Akademiya Nauk Uzbekskoy SSR, Taşkent.
• LUNİN, B. V., (2015). V. V. Bartold ve Rus Oryantalizminde Orta Asya, çev. ve haz. Cengiz Buyar, TTK, Ankara.
• MALLİTSKİY, N.G. (1906). Hazret Sultan (Hadji Ahmed Yassaui, Sultan Arefon, Turkestanskiy mistik i svyatoy XII stoletiya) // Turkestanskie vedomosti: No: 125.
• OSTRUMOV, N.P. (1887). “Pesnya o Hudoyar Hane” Turkestan Zapıskı Vostoçnago Otdelenіya Imperatorskago Russkogo Arheologiçeskogo Obşestva, Baronom` V. R. Rozenom`. Tom` Dvadtsat` C. III: 184-189.
• PANKOV, V.P. (1897a). O mazare Karahana // Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii (1896– 1897), ІІ. Taşkent: Tipolitogr. Torg. doma F. i G. Br. Kamenskie:1-16.
• PANTUSOV N.N. (1899). Drevnosti Lepsinskogo uezda Semireçenskoy oblasti / Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii (1898–1899), IV. Taşkent: Tipolitogr. Torg. doma F. i G. Br. Kamenskie: 16-17.
• PANTUSOV, N.N. (1901a). Mogila Aktam (Bliz goroda Djarkenta) / Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii (1900–1901), VІ. Taşkent: Tipolitogr. V.M. Il`ina: 6-9;
• PANTUSOV, N.N. (1901b) Legenda o mogile Aktam, postroennoy na solonçakovoy doline sredi peskov / Protokolı Turkestanskogo krujka lyubiteley arheologii (1900–1901). VІ. Taşkent: Tipolitogr. V.M. Il`ina: 9-11.
• SMİRNOV. E., (1887). Sır-Dar`inskaya oblast. Opisanie, sostavlennoe po ofitsial`nım istoçnikam. S. Petersburg.: Tip. M.M. Stasyuleviça.
• TERENTEV, M.A. (1906). Istoriya zavoevaniya Sredney Azii. T. 1. S. Petersburg.
• VESELOVSKY, (1887). “Zametka o Kurganah Turkestanskago Kraya” Turkestan Zapıskı Vostoçnago Otdelenіya Imperatorskago Russkogo Arheologiçeskogo Obşestva, Baronom` V. R. Rozenom`. Tom` Dvadtsat` C. III: 221- 227.
• VYATKİN, V.L. (1906). “Istoriçeskaya Spravka (O Mavzolee Yasavi)” Turkestanskie Vedomosti, No: 93