ATATÜRK’ÜN DIŞ TÜRKLER POLİTİKASI VE KIBRISLI TÜRK KİMLİĞİNİN İNŞASI

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 87, 1119 - 1138, 26.09.2025

Kutlu Kayıran

https://doi.org/10.56694/karadearas.1698961

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren dikkat ettiği siyaset alanlarından birisi, Türk kültür dairesi içerisinde yer alan topluluklarla teması korumak olmuştur. Bu bağlamda Ankara Atatürk’ün cumhurbaşkanlığı süreci içerisinde, Türkiye’deki Türkler ile “Dış Türkler” arasında sosyal ve kültürel temasların kalıcılaşmasını amaçlayan, özgün bir politika geliştirmeye çabalamıştır. Lozan Antlaşması ile egemenlik hakkı Büyük Britanya’ya bırakılan Kıbrıs adasında yaşayan Türk soyluların durumu da bu kontekst içerisinde ele alınmıştır. Bu çalışmanın konusu, Atatürk’ün uygulamaya çaba gösterdiği Türkiye’de yapılan reformların Türk kültür dairesi içerisinde yer alan topluluklara ulaşmasına dair siyasi hamlelerin, benzer bir şekilde Kıbrıs’ta da uygulandığını belirtmektir. Kıbrıs’ta uygulanan bu politika, Enosis’e karşı güç durumda olan Kıbrıslı Türklerin milli kimliklerinin oluşmasında ve bu harekete karşı koymalarında hayati bir rol oynamıştır. Bu çalışmanın en önemli iddiası Atatürk dönemindeki siyasetin bir ürünü olarak şekillenen bu kimliklenme sürecinin, daha sonra ortaya çıkacak Kıbrıs Sorunu esnasında Ankara ile Kıbrıslı Türkler arasında ortak anlayış ve hedeflerin belirlenmesinde temel teşkil edeceğidir.

Anahtar Kelimeler

Atatürk , diaspora , Kıbrıs , Enosis , kimlik

Kaynakça

• AKAR, R. (1981). Atatürk’çü Kıbrıs Türkleri. İstanbul: Veb Ofset İleri Matbaacılık A.Ş.
• AKGÜN, S. (2006). “Atatürk İlke ve İnkılâplarının Kıbrıs’a ve Kıbrıs Türk Kadınlarına Yansıma-ları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. XXII/64-65-66: 415-436.
• ALPARSLAN G. R. (2019). Atatürk Döneminde Türkiye ve Kıbrıs Türkleri. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üni. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ALTAN, M. H. (1997). Atatürk Devrimlerinin Kıbrıs Türk Toplumuna Yansıması. Ankara: KKTC Milli Eğitim ve Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• AN A. (1997). Kıbrıs Türk Liderliğinin Oluşması-Dinsel Toplumdan Ulusal Topluma Geçiş Süreci (1900-1942). Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları.
• ANZERLİOĞLU, Y. (2006). “Bükreş Büyükelçisi Hamdullah Suphi ve Gagauz Türkleri”. Bilig. 39: 31–51.
• ATEŞİN, H. M. (1996). Kıbrıs'ta İslami Kimlik Davası. İstanbul: Marifet Yayınları.
• BALABAN, N. (2006). Millî Mücadelede Türk Basını, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• BALYEMEZ, M. (2024). “Kıbrıs Türk Halkının Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile Milli Gün ve Sembollere Dair Hassasiyetleri (1919’dan Günümüze)”. Atatürk Yolu Dergisi. 74: 45-70.
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlişkileri (1913-1938) (2002). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• BERATLI, N. (2020). Kıbrıslı Türk Siyasi Tarihi 1878-1983 Başlangıcından KKTC’ye. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• BERKES, N. (ed.). (1959). Turkish nationalism and western civilization: Selected essays of Ziya Gökalp. Columbia University Press.
• BOYAR, E. – FLEET, K. (2005). "Making turkey and the Turkish revolution known to foreign nations without any expense: Propaganda films in the early Turkish Republic”. Oriente moderno. XXIV/ 1: 117-132.
• BRYANT, R. (2004). Imagining The Modern The Cultures Of Natıonalısm In Cyprus. Londra: I.B. Tauris.
• ÇAĞLAYAN, P. (2013). Kıbrıs’taki Milliyetçiliklerin Düşünsel Kökenleri ve Tarihsel Gelişimi (1878-2004). Ankara: A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÇAKMAK, Z. (2008). “Kıbrıs’tan Anadolu’ya Türk Göçü (1878-1938)”. A.Ü. Türkiyat Araştırma-ları Enstitüsü Dergisi. XIV/36: 201-223.
• DAĞISTAN, A. (2002). “Hamdullah Suphi’nin Romanya Büyükelçiliği ve Gagavuz Türkleri”. Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi. XVIII/54: 815-828.
• DAĞLIOĞLU, B. (2019). 1923-1960 Yılları Arasında Türkiye’nin Kıbrıs Politikası. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• DEMİRYÜREK, M. (2006). “Sait Molla’nın Nice’te Yayımladığı Risale ve Tahlili”. Atatürk Araş-tırma Merkezi Dergisi. XXII/64-65-66: 161-208.
• DENKTAŞ, R. (1997). Koloni İdaresinde Kıbrıs Türkleri. İstanbul: Akdeniz Haber Ajansı Yayın-ları.
• DENKTAŞ, R. (2005). Korkot Deresi: Anılar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EMGİLİ, F. (2013). “Kıbrıs’tan Türkiye’ye Yapılan Göçlerin Kıbrıs Türk Basınına Yansımaları (1923-1938)”. Karadeniz Araştırmaları. XXXIV/39: 111-36.
• GAZİOĞLU, A. C. (2000). Enosis Çemberinde Türkler. Lefkoşa: CYREP.
• GÖNLÜBOL, M. – SAR, C. (1963). Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• HABLEMİTOĞLU, N. (1999). “Kemal’in Öğretmenleri”. Yeni Hayat. İstanbul: Kurtiş Matbaa.
• HALICI, Ş. (1998). Yüzellilikler. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü-Tarih Bölümü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• HILL, G. F. (1952). A History of Cyprus: The Ottoman Province the British Colony I57I-I948 The Ottoman Province. The British Colony, 1571-1948. C. 4. (ed. Sir Harry Luke). Cambridge University Press.
• İNAN, A. (1963). “Atatürk ve Dış Türkler”. Türk Kültürü. II/13: 114-115.
• İSMAİL, S. – BİRİNCİ, E. (1989). Atatürk döneminde Türkiye Kıbrıs ilişkileri: [1919-1938]. KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KARAKOÇ, E. (2004). Atatürk’ün Dış Türkler Politikası. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• KAYIRAN, K. (2024). “Yurtta Sulh’tan Cihanda Sulh’a: Atatürk Türkiyesi’nin Milletler Cemiyeti Tecrübesi (1932- 1938)”. Cumhuriyet’in İnşasi Atatürk Dönemi 1923-1938 Kuruluş İnşa Modernleşme. (ed. Ahmet Oğuz-Alev Duran). Ankara: Sonçağ Akademi.
• KAYMAK, F. (1968). Kıbrıs Türkleri Bu Duruma Nasıl Düştü?. (hzl. Müfide Zehra Erkin). İstan-bul: Alpay Basımevi. KESER, U. (2008). “Hamidiye Zırhlısı: 1924 Karadeniz ve 1938 Kıbrıs Gezileri”. Sakarya Üni. Fen Edebiyat Dergisi. X/1: 301-357.
• KIZILYÜREK, N. (2002). Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs. İstanbul: İletişim Yayınları.
• KODAZ, Y. (2019). Hatay Sorunu, Atatürk ve Türk Kamuoyu (1936-1939). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• KÜÇÜK C. (2005). “Mîsâk-ı Millî”. DİA. C. 30. s. 173-175.
• LANDAU, J. M. (1995). Pan-Turkism: From irredentism to cooperation. Indiana University Press.
• MANİZADE, D. (1975). Kıbrıs Dün Bugün Yarın. İstanbul: Kıbrıs Türk Kültür Derneği İstanbul Bölgesi Yayınları.
• MERAY, S. L. – OLCAY, O. (2023). Montrö Boğazlar Konferansı: Tutanaklar, Belgeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• NESİM, A. (1989). “Kıbrıs Türklerinde Atatürk İlke ve İnkılapları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. V/ 14: 309-341.
• NESİM, A. (1990). Kıbrıslı Türklerin Kimliği. Ankara: KKTC Milli Eğitim ve Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• ÖZ, K. (2016) “Kıbrıs Türk Kimliğinin İnşasında Atatürk İlke ve İnkılâplarının Etkisi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. V/5: 1262-1291.
• PANTELI, S. (1984) A New History of Cyprus: From the Earliest Times to the Present Day. Lond-ra: East-West Publications.
• SARAY, M. (1995). Atatürk ve Türk Dünyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SAYGILI, R. (2022). “Türk Vatandaşlık Siyasetini Yarım Kalan Bir Göç Hikâyesinden Değerlen-dirmek: Gagauzlar ve Türk Kimliği”. Akademik Hassasiyetler. IX/18: 131-54.
• SONYEL, S. R. (1995). “İngiliz yönetiminde Kıbrıs Türklerinin varlık savaşımı (1878-1960)”. Belleten. LIX/224: 133- 188.
• ŞENER, B. (2014) “Türk Boğazları’nın Geçiş Rejiminin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Statüsü”. Ta-rih Okulu Dergisi. 17: 467-493.
• TEKE, C. – AYDOĞAN, E. (2021). “Memduh Şevket Bey’in Tahran Büyükelçiliği Dönemi Türki-ye- İran İlişkileri (1925-1930)”. Journal of Turkish Research Institute. 72: 347-370.
• TABAK, H. (2017). The Kosovar Turks And Post-Kemalıst Turkey: Foreign Policy, Socialisation and Resistance. Londra: I.B. Tauris.
• TUKİN, C. (1947). Boğazlar Meselesi. İstanbul: Üniversite Matbaacılık.
• UYAR, H. (2012). Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• UZER, U. (2010). Identity and Turkish foreign policy: The Kemalist influence in Cyprus and the Caucasus. Bloomsbury Publishing.
• YAMAÇ, M. (2023). “Atatürk Döneminin Son Kazanımı İskenderun Sancağı-Hatay”. Gazi Aka-demik Bakış. XVII/33: 21-44.
• YILMAZ, H. (2024). “Napolyon Savaşları ve Osmanlı-Rus Harbi Sırasında Diplomasi: Sir Robert Adair’in İstanbul Büyükelçiliği (1808-1810)”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. VI/12: 565-584.
• YUCA, İ. S. (2023). “Erken Cumhuriyet Yıllarında Milli Vatandaşlığın Pekiştirilmesi: Vatandaş-lıktan Çıkarılmalar (1923-1938)”. İçtimaiyat, VII/1: 216-229.
• YURDAKUL, E. (2002). Kıbrıs Türkleri ve Atatürk İnkılaplarının Kıbrıs’ta Uygulanması. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• YÜKSEL, D. Y. (2009). “Kıbrıs Türk Millî Mücadelesi (1914-1958)”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. VIII/18: 161-184