TAŞRA ESTETİĞİNDE OSMANLI İZLERİ: DUVAR RESİMLERİ VE ETNOGRAFİK DETAYLARIYLA NEVŞEHİR İBRAHİMPAŞA KÖYÜ CAMİSİ

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 87, 1389 - 1411, 26.09.2025

Ayşe Budak

https://doi.org/10.56694/karadearas.1701335

Öz

Bu çalışma, Nevşehir’in Ürgüp ilçesine bağlı İbrahimpaşa Köyü’nde yer alan ve daha önce akademik olarak belgelenmemiş bir taşra camisinin mimari ve süsleme özelliklerini konu edinmektedir. 1796-1797 tarihlerinde inşa edildiği kabul edilen İbrahimpaşa Köyü Eski Cami, yakın dönemde yapılan tadilatlarla duvar resimlerinin gün yüzüne çıkmasıyla, taşra estetiğinde Osmanlı etkilerinin izlenebileceği nadir örneklerden biri hâline gelmiştir. Harim duvarlarında yer alan kalemişi bezemeler; kent tasvirleri, saat motifi, stilize bitkisel süslemeler, Arapça kitabeler ve hat levhalarıyla zengin bir görsel repertuar sunmaktadır. Bunun yanında camide bulunan keçe ve floş dokuma seccadeler ile hat levhaları, 19. ve 20. yüzyıl halk estetiği ile dini ifadenin bir araya geldiği etnografik örneklerdir. Yapıda görülen bereket boynuzu, girland, fiyonk gibi batılılaşma dönemi süsleme ögeleri; İstanbul merkezli ampir üslubun taşraya nasıl taşındığını göstermektedir. Bölge bağlamında, cami duvar resimlerinin genellikle konut yapılarında karşımıza çıktığı Kapadokya coğrafyasında, bu cami örneği hem nadirliği hem de özgünlüğü bakımından önem arz etmektedir. Çalışma, hem cami mimarisine dair ayrıntılı bir belgelemeyi sunmakta hem de sanat tarihi açısından taşra süsleme kültürünün başkent etkisiyle nasıl biçimlendiğine ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Duvar Resmi , Batılılaşma Dönemi , Etnoğrafik Unsurlar , Bezeme , Kapadokya

Kaynakça

• ALTIER, S. (2021). “Osmanlı Süsleme Sanatlarında Girland”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (2), 371-406.
• ARIK, R. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AYDINLI, A.- ÇAKAN, İ. L. (1991). “Aşere-i Mübeşşere”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope-disi, 3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 547.
• BAĞCI, S. “Osmanlı Mimarisinde Boyalı Nakışlar”, Osmanlı Uygarlığı, 2, Ankara: Kültür ve Tu-rizm Bakanlığı Yayınları: 736-759.
• BALTA, E. (2005). Sinasos Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası, İstanbul: Birzamanlar Ya-yıncılık.
• BAYRAKTAROĞLU, S. (2022). “Tekkelerde Bulunan Keçe Seccadeler”, Ariş, 20/21, 115-131.
• BAYRAKTAROĞLU, S. (2010). “Türk Halılarında Görülen Mimari Tasvirler”, Vakıflar Dergisi, 32, 21-36.
• BOZKURT, N.- BÜYÜKAÇCI, M. (2004), “Mescid-i Nebevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo-pedisi, 29, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 281-290.
• BUDAK, A. (2024). “Kapadokya Bölgesi Geleneksel Konut Mimarlığının Temel Karakteristikle-ri: Malzeme, Plan ve İç Mekân Detayları”, Tüba-Ked, 30,127-164.
• BUDAK, A. (2022). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçişte Duvar Resimli Bir Cami: Kayseri Alay-beyli Camisi”, Bir Ömür Urfa: Cihat Kürkçüoğlu Armağanı, (Ed. S. Eroğlu, S. Çokoğullu vd.), Ankara: Gece Yayınları: 112-135.
• ÇETİNASLAN, M.-YAVUZYILMAZ, A. (2015), “Türk Süsleme Sanatlarında Saat Motifleri”, Ulus-lararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu Bildirileri, 2, Konya: 321-337.
• DIRIK, A. (2025). Kültür Katmanları Üzerinden Kırsalı Okumak: Kapadokya Bölgesi Ürgüp Köyleri Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• ESMER, M. A. (1992). Avanos’un Eski Türk Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÜL, S. (2019), “Sur İçi Osmanlı Mezar Taşları Bezemelerinde Batı Etkileri ve Kaynakları Üze-rine Bir Değerlendirme (18. ve 19. Yüzyıl)”, Osmanlı Sanatında Değişim ve Dönüşüm (Ed. A. Budak, M. Yılmaz), Konya: Literatürk Yayınları: 201-239.
• KARAKUL, Ö. (2011). A Holistic Approach To Historic Environments Integrating Tangible And Intangible Values Case Study: İbrahimpaşa Village In Ürgüp, Ortadoğu Teknik Üniver-sitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• NEGİR, E. Y. (2019). “Cornucopia Miti ve Çağdaş Yorumları”, Journal of Awareness, 4 (1), 19-30.
• OKÇUOĞLU, T. (2020). Hayal ve Gerçek Arasında Osmanlı Resminde İstanbul İmgesi, 18. ve 19. Yüzyıllar, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• ÖZBEK, Y. (2011). “Kayseri Evlerinde Duvar Resimleri”, Gelenek, Kimlik, Bireşim, Kültürel Ke-sişmeler ve Sanat, Günsel Renda’ya Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 209-219.
• ÖZBEK, Y. (2014). “Kapadokya’da Osmanlı Dönemi Duvar Resimlerinde Kent Tasvirleri”, Ak-deniz İnsani Bilimler Dergisi, 4/1, 215-230.
• ÖZBEK, Y. (2022). Kapadokya’da Osmanlı Duvar Resimleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ÖZSOY, D.Ö.-ERSOY, İ.K. (2024). “Osmanlı Duvar Resimlerinde Perde Motifi”, Sanat Tarihi Dergisi, 33/1, 471-503.
• PINAR, M. (2011). Nevşehir Mihrapları, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üni-versitesi.
• RENDA, G. (1985). “19. Yy’da Kalemişi, Nakış-Duvar Resmi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tür-kiye Ansiklopedisi, 6, 1530-1534, İstanbul.
• SANER, T. -YILDIRIM, Z. Ö. (2006). “Sinasos Konutlarında Kentli Özellikler”, Sanat Tarihi Defterleri Dergisi, 10, İstanbul: Ege Yayınları:165-179.
• TAY, L. (2018). “Gülşehir-Gümüşkent Köy Odası”, III. Uluslararası Akdeniz Sanat Sempozyumu Bildirileri, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yayınları: 244-252,
• TEKİNALP, P. Ş., (2002), Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi”, Türkler Ansiklopedisi, 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları: 440-448.
• TONGAL, P. B. (2014). Construction Techniques of Traditional Uçhisar Houses, [Yayım-lanmamış yüksek lisans tezi]. Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• TOPUZ, S. A. (2022).”18-19. Yüzyıl Osmanlı Resim Sanatında Kandil Tasvirleri”, Bir Ömür Ur-fa: Cihat Kürkçüoğlu Armağanı, (Ed. S. Eroğlu, S. Çokoğullu vd.) Ankara: Gece Yayınla-rı: 376-397.
• UZUN, T. (2017), “19. Yüzyıl Osmanlı Duvar Resimlerinde Yeniliğin ve Değişimin Sembolü Tasvirler”, XX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempoz-yumu Bildirileri: 852-862.
• YAVUZYILMAZ, A. (2023). “Sivas’ın Zara İlçesinde İki Köy Camii: Tuzlagözü ve Yayıközü Cami-leri”, Taç: Mimarlık, Arkeoloji, Kültür Sanat Dergisi, 15, 4-13