SAZ YOLU ÜSLUBUNDA KULLANILAN DOĞAÜSTÜ MİTOLOJİK MOTİFLERİN İKONOGRAFİK İNCELEMESİ

Yıl 2024, Sayı: 13, 1 - 30, 31.10.2024

Yunus Şafak Kahraman

https://doi.org/10.54557/karataysad.1550848

Öz

Bu çalışmada, XVI. yüzyılda Osmanlı sarayında ortaya çıkan, saz yolu üslubuna ait bazı eserlerdeki mitolojik doğaüstü yaratık motifleri incelenmiştir. Mitoloji, tarihin başlangıcından beri sanat yaşamının ve beraberinde gelen tasarım sürecinin üzerinde derin bir etkiye sahip olmuştur ve sanatçılar için zengin bir ilham kaynağı olarak varlığını devam ettirmektedir. Mitlerin algılanışlarında insanlığın geçirdiği dönemlerle ilgili olarak farklılıklar olsa da mitler bir yandan mistik ve ruhani olmaya diğer yandan bilinmeyeni somutlaştırmaya devam ederek çağdaş yaşamda da varlığını sürdürmektedir. Geçmişi çağlar öncesine dayanan Türk mitolojisi, çok derin ve zengin semboller ve arketipler içermektedir. Orta Asya’daki anayurtlarından çok uzakta Anadolu’da devlet kuran Türkler, birçok kültürle etkileşime girmelerine rağmen dışardan gelen unsurları bir şekilde kendi bünyelerinde sentezleyerek köklerine bağlı bir sanat anlayışı oluşturmuşlardır. Saz yolu üslubuna ait motifler, kendi döneminde kitap sanatlarından, mimariye, dokumadan çini ve maden işlerine kadar hemen her alanda kullanılmıştır. Ortaya çıktığı devirde son derece ilgiyle ve takdirle karşılanan bu süsleme tarzındaki eserler, bugün de büyüleyici bir şekilde ilgi ve hayranlık uyandırmaya devam etmektedir. Zengin kültürel mirasımızın ürünleri olan bu sanat eserlerinin araştırılması ve incelenmesi, kültürel birikimimiz hakkında daha fazla bilgi sahibi olmamızı sağlayacaktır. Bu araştırmada, motiflerin incelenmesinde Erwin Panofsky’nin ikonografik analiz yönteminden yararlanılmıştır. Sonuç olarak Türk mitolojisine ait mitler, sanatçılar için önemli bir ilham kaynağıdır. Sanatçıların yaratıcılıklarını zenginleştirmeye, sanat aracılığıyla kültürel değerleri korumaya ve aktarmaya yardımcı olabilecek unsurlardır.

Anahtar Kelimeler

Grafik Tasarım, Saz yolu, Mitoloji, Ejderha, Zümrüdüanka

Iconographic Examination of Supernatural Mythological Motifs Used in the Saz Style

Öz

In this study, the mythological supernatural creature motifs in some works belonging to the Saz Style, which emerged in the Ottoman palace during the 16th century, have been examined. Mythology has had a profound impact on the artistic life and the accompanying design process since the dawn of history, continuing to serve as a rich source of inspiration for artists. Although there are variations in the perception of myths depending on different periods of humanity, myths persist in contemporary life by remaining both mystical and spiritual while also embodying the unknown. Turkish mythology, which has roots going back to ancient times, contains deep and rich symbols and archetypes. Despite establishing a state in Anatolia, far from their ancestral homeland in Central Asia, the Turks, while interacting with many cultures, synthesized external elements into their own traditions, creating an art understanding that remains true to their roots. The motifs of the Saz Style were used across various fields during their time, from book arts to architecture, textiles, ceramics, and metalwork. This decorative style, which was highly appreciated and admired in its own era, continues to evoke fascination and admiration today. Researching and examining these artistic works, which are products of our rich cultural heritage, will provide more insight into our cultural accumulation. In this study, Erwin Panofsky's iconographic analysis method was used to examine the motifs. As a result, the myths of Turkish mythology are a significant source of inspiration for artists. They are elements that can enrich artists' creativity and help preserve and transmit cultural values through art.

Anahtar Kelimeler

Graphic Design, Saz Style, Mythology, Dragon, Phoenix

Kaynakça

• Aksoy, E. ve Bülent, E. (2018). Anadolu halılarında yer alan Zümrüd-ü Anka ve ejder motifleri. 2. Uluslararası İpek Yolu Akademik Çalışmalar Sempozyumu Tam Metin Kitabı, 111-125.
• Akengin, G. ve Arslan, A. A. (2017). Türk resim sanatı ve gelenek. Uluslararası Disiplinlerarası ve Kültürlerarası Sanat, 3(3).
• Aydın, Ö. (2013). Çin ve Türk işlemelerindeki ejderha motifi. Akdeniz Sanat Dergisi, 6(12), 1-16.
• Bilici, K. (1983). Anadolu taş tezyinatında hayvan üslubu. Sanat Tarihi Dergisi, 2(2), 19-27.
• Boratav, P. N. (2020). Türk mitolojisi (2. baskı). Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2011). Türk edebiyatının mitolojik kaynakları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Çokay, M. Ö. (2003). Osmanlı saray sanatı ekolünde sanatçılar ve halı üretimi. İSTEM, (2), 147-154.
• Çolak, A. (2012). Melek inancının Kur’ân ve hadis temelleri. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 35-71.
• Dieji, A. (2007). İran minyatüründe savaş sahneleri. (Yayımlanmamış doktora tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Erişti, B. (2019) Görsel Araştırma Yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Ertürk, N., Varol, E., ve Özgül, D. D. (2012). Tasarımda geleneksel süsleme ögelerinin kullanımına yönelik bir araştırma: Hatai motifi ve yüzey tasarım önerileri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 7(13), 107-124.
• Ersan, M., ve Kahraman, Y. Ş. (2024). European Recovery Programı kapsamında hazırlanan propaganda afişlerinin ikonolojik ve ikonografik yöntemle incelenmesi. RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(39), 652-669.
• Esin, E. (1970). Evren (Selçuklu sanatı evren tasvirinin Türk ikonografisinde menşeileri). Selçuklu Araştırmaları Dergisi 1, 161-182.
• Fındık, O. ve Çizer, S. (2018) Çin seramik sanatında kültür, sembolizm ve zanaatkâr. 4. Uluslararası Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Kongresi Tam Metin Kitabı, 677-692
• Günay Türkeş, U. (2009). Türk masallarında geleneksel ve efsanevi yaratıklar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2(3-4), 84-115.
• Göner, G. (2020). Türk destanlarında kuş figürü. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(4), 213-286.
• Kartal, S. ve Alp, K. Ö. (2021). Mitolojik kuşlardan Simurg’un minyatürler üzerinden sembolik anlam kodları, Folklor Akademi Dergisi, 4(3), 439-451.
• Küpeli, G. (2020). Osmanlı sarayında bir emanet: Uluğ Bey sandığı. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26(44), 59-60.
• Mahir, B. (2022). Osmanlı resim sanatında saz üslubu (1. Baskı) İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Nemlioğlu, C. (2011). Selçuklu ve Osmanlı bezeme sanatının anlatımında kullanılan terim karmaşası. Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Birimi, 575-578.
• Ögel, B. (2023). Türk mitolojisi kaynakları ve açıklamaları ile destanlar II (9. baskı). Ankara: Altınordu Yayınları.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuk sanatında ejder figürleri. Belleten, 33(130), 171-192.
• Özhancı, E. (2022). Mitolojik-kültürel ve sanatsal bağlamda toplumsal belleğin inşası. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 512-526.
• Özkeçeci, İ. (2004). Zamanı aşanlar IX. yüzyıla kadar Türk sanatı (1. baskı). İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası.
• Özkeçeci, İ. ve Özkeçeci, Ş. B. (2014). Türk sanatında tezhip (1. baskı). İstanbul: Ezgi Matbacılık.
• Panofsky, E. (2012). İkonoloji Araştırmaları (4.Baskı). İstanbul: Pinhan Yayıncılık
• Roux J. P. (2022). Eski Türk mitolojisi (4. baskı). Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Talas, M., ve Aksoy, N. D. (2006). Osmanlı süsleme sanatlarının Türk kültür tarihi ekseninde değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (19), 457-470.
• Yoltar, Yıldırım, A. (2009). Ottoman decorative arts (Vol. 8). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.