Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Kimlik, Kültür ve Kıyafet: Fes, Sarık, Şapka

Yıl 2021, Sayı: 11 / Ömer Seyfettin Anı Sayısı, 117 - 134, 20.07.2021

Murat Gür

Öz

Bu çalışma Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde kurmaca kişilerin kıyafetlerinin kültür, kimlik ve ideoloji açısından taşıdıkları anlamların incelenmesiyle ilgilidir. Bu doğrultuda çalışmada erkek başlıklarına odaklanılmış ve Ömer Seyfettin’in yaşadığı çağın toplumsal sembollerinden olan fes, sarık ve şapkanın yazarın karakter kurgusundaki yeri tartışılmıştır. Çalışmadaki varsayım, yazarın bu başlıkları yalnızca erkek giyiminin bir parçası olarak değil, aynı zamanda kültürel ve ideolojik açıdan kimliğin bir göstergesi biçiminde kurguladığı düşüncesidir.
Bu doğrultuda çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilk olarak Türk modernleşmesi sürecinde erkek başlıklarının nasıl iktidarın kontrol mekanizmalarından biri hâline geldiği tartışılmıştır. Ardından fes, sarık ve şapkaya iktidar tarafından yüklenen anlamlar gösterilmiş ve bu anlamların toplum tarafından nasıl kabul edildiği ve çoğaltıldığı irdelenmiştir. Böylece Ömer Seyfettin’in hikâyelerinin tarihî zemindeki sembolik anlamların anlaşılması için bir arka plan oluşturulmuştur.
İkinci bölümde doğrudan yazarın hikâyelerine odaklanılmıştır. Hikâyelerde kullanılan erkek başlıkları sıralanmış ve bunların birçoğunun yalnızca erkek giyiminin bir parçası olarak görülebileceği tespit edilmiştir. Öncelikle kavuğun, özellikle yazarın tarihî hikâyelerinde Osmanlı Türklüğünün tarihine ait bir nesne özelliğinde diğer başlıklardan daha korunaklı bir alana konumlandırıldığı belirtilmiştir. Ardından fes, sarık ve şapkanın özellikle içinde bir tez barındıran hikâyelerde karakter kurgusunun temelini oluşturan sembolik nesneler biçiminde öne çıktığı ortaya konmuştur. Bu nesnelerin ideolojik ve kültürel anlamları sembolik değerlerinin en görünür olduğu hikâyelerden yola çıkarak incelenmiş ve bu başlıklar etrafında oluşan anlam evrenleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.
Sonuç olarak yazar-eser-toplum üçgeninde fes, sarık ve şapkanın yazarın dünyaya bakışını yansıtan ve çağının endişelerini taşıyan semboller olarak kurgulandığı gösterilmiştir. Her birinin taşıdığı olumlu ve olumsuz anlamlar üzerinde durulmuş, bu sembollerin neden ve nasıl kültürel ve ideolojik birer nesne hâline geldiği gün yüzüne çıkarılmıştır. Böylece Ömer Seyfettin’in hikâyelerinin barındırdığı yeni anlam katmanlarına dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erkek başlıkları, ideolojik sembolizm, kültür, kimlik

Identity, Culture and Clothing in Ömer Seyfettin’s Stories

Öz

This study is about investigation of meanings which fictional persons’ clothings bear in terms of culture, identity and ideology in Ömer Seyfettin’s stories. In line with this, in the study, we focused on men’s headgears and discussed the place of fez, turban and hat which are one of social symbols of era when Ömer Seyfettin lived, in the writter’s character fiction. Assumption in the study is that the writter fictioned these headgears not only as a part of men’s clothing but also as an a sign of identity culturally and ideologically.
Accordingly, the study consists of two chapters. In the first chapter, initially, we discussed how men’s headgears become one of control mechanisms of the the power during the Turkish modernization. Then, we showed meanings which the power attribute to fez, turban and hat, and we addressed how these meanings were accepted and reproduced by society. Therefore, we established a background for symbolic meanings of Ömer Seyfettin’s stories on historical base.
In the second chapter, we focused on directly the writter’s stories. We arranged men’s headgears, which were used in stories, and we determined that most of these would be able to be seen as a part of men’s clothing, only. First of all, we stated that the ‘quilted turban’ (kavuk) was positioned in a more safeguarding area than other headgears in the feature of an object belonging to history of Ottoman Turkishness in the writter’s historical stories, in particular. And then, we presented that fez, turban and hat came to the forefront as symbolic objects underlying character fiction in stories within which contain a thesis, in particular. We examined ideologic and cultural meanings of these objects based on stories which symbolic values became the most apparent and we tried to illuminate meaning populations which occur around these headgears.
In conclusion, we showed that fez, turban and hat were fictioned as symbols which reflect the writter’s view on world in the triangle of writer-work-society and which carry concerns of his age. We dwelt upon positive and negative meanings which each one bears and we brought out that why and how these symbols become a cultural and ideologic object. Therefore, we drew attention to new semantic strata which Ömer Seyfettin’s stories contain.

Anahtar Kelimeler

Men's headgears, ideological symbolism, culture, identity

Kaynakça

• Aktaş, Atilla. Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Türk Kimliği ve Milliyetçi Söylem, Ankara: Altınordu Yayınları, 2021. Alangu, Tahir. Ömer Seyfettin (Ülkücü Bir Yazarın Romanı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Argunşah, Hülya. “Ömer Seyfettin’e Dair”, Ömer Seyfettin Hikâyeler 1, yay. haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020. 30-46.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, yay. haz. Ahmet Kuyaş, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Crane, Diana. Moda ve Gündemleri (Giyimde Sınıf, Cinsiyet ve Kimlik), çev. Özge Çelik, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2003.
• Çalen, Mehmet Kaan. “Ömer Seyfettin’in İki Hikâyesi Üzerinden Bir Üç Tarz-ı Siyaset Değerlendirmesi”, IV. IBANESS Kongreler Serisi Bildiriler, (8-9 Nisan 2017). 2-10.
• Davis, Fred. Moda, Kültür ve Kimlik, çev. Özden Arıkan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Harvey, John. Siyah Giyen Adamlar, çev. Erhun Yücesoy, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Koç, Turhan. “Milletin Tarihinden Ferdin Geçmişine: Ömer Seyfettin’in Konusunu Çocukluk Hatıralarından Alan Hikâyeleri”, Sonsuza Uzanan Ses: Ömer Seyfettin, haz. H. Argunşah vd., İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020. 550-560.
• Koloğlu, Orhan. Bir Çağdaşlaşma Örneği Olarak Cumhuriyet’in İlk Onbeş Yılı (1923-1938), İstanbul: Boyut Yayınları, 1999.
• Köse, Hüseyin. “Kültürel/Siyasal Bir Kimlikleşme Aracı Olarak Giyim-Kuşam Modası”. 38. ICANASS Bildiriler (2011), 457-472.
• Ömer Seyfettin. Hikâyeler 1, yay. haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Ömer Seyfettin. Hikâyeler 2, yay. haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Ömer Seyfettin. Makaleler, yay. haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Özer, İlbeyi. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda, İstanbul: Truva Yayınları, 2009.
• Quataert, Donald. “Clothing Laws, State and Society in the Ottoman Empire, 1720-1829”, International Journal of Middle East Studies 3 (August 1997), 403-425.
• Şengül, Abdullah. Ömer Seyfettin ve Millî Kültür, Balıkesir: Gönen Belediyesi Yayınları, 2011.