THE ROLE OF CALIPHATE AL-NASIR LI-DIN ALLAH IN COLLAPSE OF IRAQ SELJUQS

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 6, 75 - 92, 01.12.2015

Fatih Güzel

Öz

Anahtar Kelimeler

-

IRAK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMASINDA HALİFE NÂSIR Lİ-DİNİLLÂH’IN ROLÜ

Öz

AbbasîDevleti kuruluşundan kısa bir süre sonra önce Türk komutanlarının sonra da ŞiîBüveyhîlerin baskısı altına girmiştir. Bu süreç esnasında Abbasîhalifeleri siyasî otoritelerini kaybederek, devlet başkanı olmaktan öte dinî bir lider haline dönüşmüşlerdir. Sünnî İslâm dünyasının lideri olan Abbasî halifelerini Şiî Büveyhîlerin baskısından 447/1055 yılında Bağdat’ı ele geçiren Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey kurtarmıştır. Tuğrul Bey’in yardımıyla Şiîlerin baskısından kurtulan Abbasîler çok geçmeden Selçukluların içine düştüğü zafiyeti fırsat bilerek dünyevî iktidarlarını yeniden tesis etmek için harekete geçmişlerdir. Selçuklu melik ve beyleri arasındaki iktidar mücadelelerine dâhil olan Abbasî halifeleri uzun bir mücadelenin sonunda Bağdat ve çevresinde Selçuklu hâkimiyetini zayıflatmışlardır. 575/1180 yılında halife olan Nâsır li-Dinillâh’ın temel hedefi Abbasîhilâfetini dış güçlerin baskısından uzak tutarak tamamen bağımsız hale getirmekti. Bu hedefin önündeki en büyük engel de Irak ve İran bölgelerine hâkim olan Irak Selçuklu Devleti’ydi. Siyasîbir deha olan Halife Nâsır li-Dinillâh, devlet adamları arasındaki iktidar mücadelelerini körükleyerek Irak Selçuklularının hâkimiyetinden kurtulmak istemiştir. Bu amaçla Halife Nâsır li-Dinillâh, Irak Selçuklu sultanı II. Tuğrul’a* karşı iktidar mücadelesi veren Atabek Kızıl Arslan’a asker ve para yardımında bulunmuştur. Halifeden aldığı destekle Sultan II. Tuğrul’a karşı zafer kazanan Atabek Kızıl Arslan, Selçuklu hanedanından olmadığı halde yine halifeden aldığı destekle kendisini Irak Selçuklu sultanı ilan etmiştir. Halife vefatından sonra tek başına yönetimi ele geçiren sultan II. Tuğrul’a karşı bu defa HarezmşahTekiş’i kışkırtmıştır. Halifenin kışkırtması sonucu 24 Rebiülevvel 590 /19 Mart 1194 tarihinde vuku bulan savaşta Sultan II. Tuğrul mağlup olarak hayatını kaybetmiş, böylece Irak Selçuklu Devleti tarih sahnesinden silinmiştir. 1044 yılında bir Tuğrul’la başlayan Selçuklu hâkimiyeti yine bir Tuğrul’la 150 yıl sonra sona ermiştir. Irak Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla bağımsız hale gelen Abbasî Devleti Irak’a ve İran’ın batı bölümlerine hâkim olmuştur

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• BartholdVasilijViladimiroviç (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan,
• (Haz.). Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: TTK. Bündârî, Ebu İbrahim Kıvamuddin Fethb. Ali b. Muhammed (1993), Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, (Çev.). Kıvameddin Burslan, Ankara: TTK Yay.
• Cüveynî, Alâeddin Ata Melik b. Muhammed (1988), Tarih-i Cihangüşa,
• (Çev.). Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. Kenan Seyithanoğlu,(Ed.), (1989), Doğuştan Günümüze Büyük İslam
• Tarihi, (Red.). Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul: Çağ Yayınları. EbûŞâme, Şihabüddin Ebû Muhammed Abdurrahman b. İsmâil (2002),
• Kitâbü Ravzateyn fî Ahbâri Devleteyn en-Nûriyyeve’s-Selâhiyye,thk. İbrahim Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. EbûŞâme, Şihabüddin Ebû Muhammed Abdurrahman b. İsmâil (1947),
• Terâcimu Ricâli’l-Karni’s-Sâdisve’s-Sâbi’,thk. Muhammed Zahid Hasen el-Kevserî, Beyrut: DâruKütübi’l-Melekiyye. Faruk Ömer Fevzi (1998), el-Hilâfetü’l-Abbâsiyye: es-Sukûtve’l-İnhiyâr, Amman: Dârü’ş-Şurûk,
• Güzel, Fatih, “AbbasîlerdeEmîrü’l-Ümerâlık Müessesesi”, (Dan). Ahmet Önkal, Selçuk Ünv. Sos. Bil. Ens., (Yüksek Lisans Tezi), Konya: 2005.
• Hüseyin Ali Kays Muhammed el-Kaysî (2007), Tabîatü’l-Müctemai’l
• Irakîfi’l-Asri’l-Abbasî el-Müteehhira, Bağdat: Daru’ş-Şuûni’s-Sekâfe. Hüseynî,Ebû'l-Hasan Sadreddin Ali b. Nasır b. Ali (1943), Ahbârü'd
• Devleti's-Selcûkiyye,Çev: Necati Lugal, Ankara: TTK Yay. İbnHaldûn, Abdurrahman b. Muhammed (1992), TârîhuİbnHaldûn,
• Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbnü’l-Cevzî, Ebû'l-FerecCemaleddin Abdurrahman b. Ali (1985), el
• Muntazam fî Tarihi'l-Mülukve'l-Ümem, thk. Süheyl Zekkar, Beyrut: Dâru’l-Kütüb, İbnü’l-Esîr, İzzüddin b. Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed (1987), el-Kâmil fi’t-Târîh, thk. Ebü’l-Fida’ Abdullah el-Kâdî, Beyrut: Dârü'l-İlmiyye.
• İbnü’l-Verdî, EbûHafsZeynüddin Ömer b. Muzaffer b. Ömer (1996),
• Târîhuİbni’l-Verdî = Tetimmetü'l-Muhtasar fî Ahbâri'l-Beşer, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbnü'l-İbrî, Ebü'l-FerecBarhebracusYuhanna (1945), Abû'l-Farac Tarihi,
• (Çev.) Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK Yay. Kayhan, Hüseyin (2000), Irak Selçukluları, Konya: Çizgi Kitabevi,
• Köymen, Mehmet Altay (1975), “II. Tuğrul”, İA, İstanbul: c. XII/2, ss. 19
• Mustafa Şakir (1993), Mevsuatu Düveli'l-Alemi'l-İslâmî ve Ricâlihâ,
• Beyrut: Dârü'l-İlmli'l-Melâyin, Müneccimbaşı Derviş Dede Ahmed Efendi (2000), Camiu’d-Düvel:
• Selçuklular Tarihi I: Horasan- Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, (Çev.). Ali Öngül, İzmir: Akademi Kitabevi. Ravendî, Ebu Bekr Necmeddin Muhammed b. Ali b. Süleyman (1957),
• Rahatü's-Sudûr ve Ayetü's-Sürûr, (Çev.). Ahmet Ateş, Ankara: TTK. Yay. Salih Ahmed Ali (1983), el-Irak fi’t-Târih, Bağdat: Dâru’l-Hurriyye.
• Sıbtİbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu (1370/1951),
• Mir'âtü'z-Zamân fî Târîhi'l-A'yân, Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l- Osmaniyye. Süyûtî, Ebü'l-FazlCelalüddin Abdurrahman b. EbîBekr (2003), Târîhu’l
• Hulefâ, Beyrut: Dâru’s-Sekâfe. Sümer, Faruk (2011), “II. Tuğrul”, DİA, XL, Ankara, 342-344.
• Turan, Osman (1980), “Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti”, İstanbul: Dergâh Yay.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (1424/2003), “Târîhü'l-İslâm ve Vefeyâtü'l-Meşâhirve'l-A'lâm”,thk.
• BeşarAvad Maruf, Beyrut: Müessesetü’r-Risale.