Ahmet Mecbur Efendi ve “Hilâfetnâme-i Osmânî ve İttihatnâme-i İslâmî” Adlı Eseri

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 1, 64 - 74, 16.04.2017

Burhan Çonkor

Öz

Çankırı’nın ileri gelen âlim ve mutasavvıflarından olan Ahmet Mecbur Efendi, medrese âlimi olmasının yanında aynı zamanda şiire yoğun ilgi duyulduğu bir dönemde yetiştiği için kendisi de şiirle ilgilenmiş, Vefdî ve Mecbûr mahlasları ile şiirler yazmıştır. Hayatta iken aile fertlerinden birçoğunun değişik sebeplerle vefat etmesi, onu derin bir üzüntüye sevk etmiş ve altmış altı yıllık ömrünün son yıllarını insanlardan kopuk olarak kendi başına geçirmeyi tercih etmiştir. Onun hayatının anlaşılmasının, yaşadığı dönemin daha iyi anlaşılmasına katkı sunacağı muhakkaktır. Dini ve sosyal konularla ilgili yazmış olduğu eserleri ile farklı birçok konuya dair kaleme aldığı şiirlerinin anlaşılması ise daha büyük önem arz etmektedir. Mecbur Efendi’nin öne çıkan diğer bir yönü de kitaplara olan merakıdır. Yıllarını vererek edindiği ilmî birikimin yanında, hüsn-ü hatta olan merakı, onu yazmaya sevk etmiştir. Ancak gerek kendi telif ettiği eserlerin gerekse ilmi hayatı boyunca sahip olduğu kitapların akıbeti, şiirlerinin yer aldığı Divân’ı hariç, günümüze kadar belirsizliğini korumuştur. Hayatını anlatan bazı kaynaklarda onun telif ettiği eserlerin isimleri zikredilmiştir. Adı geçen bu eserlere ulaşma gayretiyle yaptığımız çalışma sonunda; m. 1909 tarihinde yazıldığı veya istinsah edildiği anlaşılan “Hilâfetnâme-i Osmânî ve İttihatnâme-i İslâmî” adlı eserine ulaştık. Osmanlı Devleti’nin, Meşrutiyet dönemiyle birlikte geldiği nokta ve bu noktada İslam ümmetine düşen sorumlulukların neler olduğu başta olmak üzere benzer birçok konuda bilgi ve değerlendirmelerin yer aldığı bu eser, onun yaşadığı döneme tanıklık etmesinin yanında, Osmanlı Devleti’nin son yüzyılını, dönemin şahidi olan bir âlimin kaleminden anlatması bakımından da önem arz etmektedir. Bu makalede, müellifin hayatı ve eserleri ile ilgili kısa bilgilerin ardından, ilgili eserin özelliklerine ve içeriğine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mecbur Efendi, Hilâfetnâme, Osmanlı, İttihad, İslâm, Çankırı

Kaynakça

• Aktaş, Cahit, “Belgeler Işığında Kengırı (Çankırı) Kütüphanelerine Genel Bakış”, Çankırı Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2, sayı: 2, Çankırı 2007, s. 135-145.
• Aşkar, Mustafa, Çankırılı Astarlızade Mehmed Hilmi Efendi, Sistem Matbaacılık, İstanbul 2005.
• Ata, Ferudun, Çankırı Mevlevihanesi, (Yüksek Lisans), Selçuk üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Konya 1995.
• Dündar, Abdülkadir, “Çankırı’daki Türk İslam Yapıları”, Çankırı Valiliği III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri Geçmişten Geleceğe Çankırı, 28-29 Eylül 2005 Atatürk Kültür ve Sanat Merkezi, Çankırı 2007, s. 245-271.
• Haksever, Ahmet Cahit, Çankırı’da Mevlevîler ve Mesnevîhanlar, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012/2, c. 11, sayı: 22, s. 29-46.
• Kastamonu Vilayet Salnameleri, Kastamonu Vilayeti Matbaası, 1869-1903.
• Nahit, Tahsin, “Ahmet Mecbûr Efendi”, Halk Yolu Mecmuası, sayı, 7, Çankırı 1339, s. 101-102.
• Onay, Ahmet Talat, Çankırı Şairleri II, Çankırı Matbaası, Çankırı 1932, II, 206-393.
• Öngören, Reşat, “Hatm-i Hâcegân”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 476-477.
• Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye, Matbaayı Amire, 1898-1903.
• Tarhan, Murat, Osmanlı Medrese Sistemi İçerisinde Çankırı Medreseleri ve Müderrisleri, (Yüksek Lisans), Abant İzzet Baysal üniversitesi, Bolu 2012.
• Türkoğlu, Ömer, Salnamelerde Çankırı, Çankırı Valiliği yay, Çankırı 1999.
• T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ve Çankırı Belediyesi Dr. Rıfkı Kamil Urga Çankırı Araştırmaları Merkezi, Osmanlı Belgelerinde Çankırı, Ankara 2008.
• Zaîmzâde, Ahmet Mecbur Efendi, Hilâfetnâme-i Osmânî ve İttihatnâme-i İslâmî, (Mahtût), Çankırı 1327/1909. ________, Dîvân-ı Mecbur, (Mahtût), Çankırı, ths.