“Manas Destanı” Üzerine Araştırma Yapan Türkiyeli İlk Bilim Adamları

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 137 - 152, 26.10.2017

Abdulselam Arvas

Öz

Bu makalede, “Manas Destanı” üzerine
çalışan ilk Türk bilim adamları ele alınmıştır. Bu bilim adamları, “demir
perde” rejimine rağmen, “Manas Destanı” hakkında bilgi edinmiş ve bunu
Türkiye’de yaymıştır. Bu bilim adamlarından Abdülkadir İnan, Sovyetler Birliği
döneminde Türkiye’ye gelen ve burada çalışan önemli Türkologlardan biridir.
“Manas Destanı”, ilk olarak onun sayesinde Türkiye’de tanınmaya başlamıştır. A.
İnan’ın konu hakkındaki araştırmaları Türkiye’de bir katalizör görevi görmüş,
başka bilim adamlarının bu konuya ilgi duymasına sebep olmuş ve onların
araştırma yapmasına öncülük etmiştir. Konuya ilişkin çalışmalara, hem Batı hem
de Doğu’daki literatür vasıtasıyla ulaşmaya çalışan bir âlim de Fuat Köprülü’dür.
Bu bilim adamı, “Manas Destanı”na olan ilgisini öğrencilerine yaptırdığı
tezlerle de ortaya koymuştur. P. N. Boratav ve H. N. Atsız ise F. Köprülü’den
etkilenmiş ve “Manas Destanı” hakkında bazı çalışmalar ortaya koymuştur.
Tarihçi olmasına karşın B. Ögel, Kırgızların bu muazzam destanına kayıtsız
kalmamış ve “Türk Mitolojisi” adlı mühim eserinde destana yer vermiştir. Öncülerin
kısıtlı imkânlarla “Manas Destanı” hakkında araştırma yapması Türkiye’de bir
birikim oluşturmuştur. Böylelikle A. Öztürk, T. Gülensoy ve D. Yıldırım gibi
takipçiler bu mirası devralarak çalışmaları ilerletmek için çaba sarf etmişler.
Mesela Yıldırım ve Gülensoy destanın asıllarına ulaşarak bunları Türkiye’de
yayımlamıştır. Neticede, bu araştırmacılar sayesinde, Türkiye’de “Manas
Destanı” üzerine bir birikim oluşmuş ve sonraki araştırmacılar için önemli bir
kapı aralanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk araştırmacılar, Manas destanı, öncüler

Kaynakça

• Alçıoğlu, E. (2012). Türk halk edebiyatının ve halk biliminin koca çınarı Pertev Naili Boratav. Akademik Bakış Dergisi, S. 32, s. 1-12.
• Atsız, H. N. (1997a). Türk edebiyatı tarihi. İrfan Yayıncılık, İstanbul.
• Atsız, H. N. (1997b). Türk tarihinde meseleler. İrfan Yayıncılık, İstanbul.
• Baykara, T. (1995). Türkiye’deki ilk manas araştırıcıları-M. Fuat Köprülü, Zeki Velidi Togan, Abdülkadir İnan. Manas 1000 Bişkek Bildirileri (Yayına Hazırlayan: Ogün Atilla Budak). 26-31 Ağustos 1995. Ankara: AKM Yayınları, s. 45-48.
• Berin, Ş. (1934). Halk edebiyatı numuneleri: manas destanı (Radloff’tan tercüme). Yayımlanmamış Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Boratav, P. N. (1991). Folklor ve edebiyat-ıı. Adam Yayınları, İstanbul.
• Gülensoy, T. (1996). Radloff varyantı manas destanı’nın yeni bir yorumu. Millî Kültür Araştırmaları-50. Kültür Ve Sanat Yılında Dr. Mehmet Önder’e Armağan (Haz. Mehmet Yardımcı). Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Gülensoy, T. (1997). Manas adı üzerine. İçel Kültürü, C. 10, S. 54, s. 37-38.
• Gülensoy, T. (2002). Manas destanı (Türkiye Türkçesi ile). Akçağ Yayınları, Ankara.
• Gündoğdu, A. (1995). Prof. Dr. Bahaeddin Ögel. A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 28, s. 221-230.
• İnan, A. (1908). Kırgız dalasından (Aus den kirgisisehen steppen). Vakit, Orenburg.
• İnan, A. (1910). Kırgız sahralarından. Taarif’ul Müslimin. S. 12.
• İnan, A. (1972). Manas destanı. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Türk Kültürü Kaynak Eserleri. MEB Yayınları, İstanbul.
• İnan, A. (1985). Manas Destanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İnan, A. (1992). Manas destanı. MEB Yayınları, İstanbul.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler-ı. TTK Yayınları, Ankara.
• Köprülü, M. F. (2002). Millî Türk destanı. İslamiyet Öncesi Türk Destanları (Haz. S. Sakaoğlu-A. Duymaz). Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Köprülü, M. F. (2004). Türk edebiyatı tarihi. Akçağ Yayınları, Ankara.
• Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi-ı. TTK Yayınları, Ankara.
• Öğreten, A. (2014). Türkiye’de manas destanı üzerine yapılan ilmi araştırmalar üzerine bir değerlendirme. Kırgız Tili cana Adabiyatı, S. 27.
• Özarslan, M.-Çobanoğlu Ö. (1998). Prof. Dr. Dursun Yıldırım armağanı. Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, Ankara.
• Öztürk, A. (2000). Çağlar içinde türk destanları. Alioğlu Yayınevi, İstanbul.
• Rahmi, M. (1935). Dede korkut ve manas’ta bazı benzeyişler. Yayımlanmamış Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Tamir, F. (1995). Prof. Abdülkadir İnan’ın manas destanı üzerine tahlilleri. Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 233-239.
• Yıldırım, D. (1979). Köketay hanıng ertegüsi. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Ankara.
• Yıldırım, D. (1998). Türk kahramanlık destanları. Türk Bitiği. Akçağ Yayınları, Ankara.