Kur’ân’ın Edebî Anlatım Üslubundaki Çeşitlilik

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 68 - 87, 30.04.2018

İsa Kanik , İsa Kanik

Öz

Kur’ân, kendisine farklı açılardan bakılabilen, muhtelif yaklaşımlarla değerlendirilmeye imkân veren bir kitaptır. Onun en bariz özelliği hiçbir şüphe bulunmayan, apaçık deliller içeren bir “kitap” olmasıdır. Bütün özelliklerini bildiği insanı ve her şeyi var eden Allah’ın mesajıdır. Kur’ân’ın muhatabı en güzel biçimde yaratılan edebî zevk, sanat ve estetik yönü de bulunan insanlardır. Muhataplarının insan olması sebebiyle de beşerî diyebileceğimiz bir takım edebî özellikleri ihtiva etmektedir. İlk emrinin “Yaratan Rabbinin adıyla oku!” (Alâk 96/1) olması bir yönüyle onun edebiyatla irtibatını da ifade etmektedir. Çünkü sözlü veya yazılı lafızlar edebiyatın malzemesini oluşturmaktadır. Bu ilâhî emirde de düşünülebilen, anlaşılabilen ve okunabilen muhtevadaki dini veya dünyevi her tür nesnenin okunmasına yönelik açık bir emir söz konusudur.


Kur’ân’ın kadın, erkek, mümin, münafık, kâfir, mütereddit, bedevi veya medeni çok farklı muhatap kitlesi bulunmaktadır. Çağları ve bölgeleri aşan evrensel ilkeleriyle Kur’ân’ın indiriliş maksadı insanların hidayeti ve doğru yolda olmalarını sağlamaktır. Bu sebeple farklı ırk, renk, inanç ve kültürel seviyedeki hitap alanının ilgi ve dikkatlerini iletilen mesaja çekmek için zaman zaman va‘d, vaîd, istifham, kasem, icmal, temsil, kıssa ve tasvir gibi muhtelif metotlar kullanmaktadır. Bu özelliklerinden dolayı Kur’ân’a asla salt bir edebî eser gözüyle de bakılmamalıdır. Çünkü Kur’ân bu tür edebî unsurları ilahi mesajın anlaşılmasına aracı olması amacıyla kullanmaktadır. Ayrıca mesajını iletmek maksadıyla Kur’ân’ın kullandığı edebî anlatım üslupları burada değinilenlerden de ibaret değildir. Belki bir edebiyatçı gözüyle bakıldığında daha pek çok edebî özellikler keşfedilebilir. Kur’ân’ın edebî yönü ve anlatım üslubundaki çeşitlilik(tenvî‘) bağlamında gerek edebiyatla ilişkisi gerekse Kur’ân’ın doğru anlaşılması açısından bu yönlerinden bir kısmının örneklenmesi oldukça önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, Âyet, İnsan, Edebî anlatım, Üslûp

Kaynakça

• KaynakçaAhmet C. Paşa, (1998) Mi’yâr-ı Sedât (Klasik Mantık), (Hasan T. Feyizli, sad.), Ankara: Fecr yayınları.Beydâvî, Nâsıruddîn Ebu Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed (ö. 685/ 1286), (h. 1418), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Tevîl. Beyrut: (M. Abdurrahman, thk.), I-V, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî.Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, (h. 1422), el-Câmu’s-Sahîh, (Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, thk.), I-IX, Dâru Tavkı’n-Necât.Cârim, A., Mustafa E., (2006), el-Belâgatu’l-Vâdıha, Beyrut: Dâru’l-FikrCerrahoğlu, İ., (1997), Tefsir Usûlü, Ankara: TDV. Yayınları.Curcânî, Ebû’l Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî, (ö. 816/1413), (2007), et-Ta‘rîfât, Beyrut, (Muhammed Abdurrahman el-Mar‘aşlî, thk.), II. Baskı, Dâr en-Nefâs. Çağrıcı, M., (2002), “Kur’ân” md. DİA, XXVI, 390-393, Ankara: TDV. yayınları.Çetişli, İ., (2011), Edebiyat Sanatı ve Bilimi, Ankara: Akçağ yayınları.Çetin, A. ve Tevfik R. Topuzoğlu, (1995) “Fâsıla” md. DİA, XII, 209-210, İstanbul: TDV. yayınları.Devellioğlu, F., (1982), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitapevi.Ebû Hayyan Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelûsî, (ö. h. 745), (h. 1420), el-Bahru’l-Muhît fî’t-Tefsîr, (Sıtkı M. Cemil, thk.), I-X, Beyrut: Dâru’l-Fikr. Elnûre, A., (2012) “Zûlmecâz”, md. DİA, XLIV, 570-571, İstanbul: TDV. yayınları.Emiroğlu, İ., (2009), Klasik Mantığa Giriş, Ankara: Elis yayınları.Ersöz, M., (2014). “Kur’ân’ın Dil Yapısı ve Kur’ân Kelimelerinin Terimleşmesi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.İbn Hişâm, Abdulmelik, İbn Eyyub el-Hımyerî, (ö. 213-218/…), (2009), es-Sîretu’n-Nebeviyyetu,. (Mustafa es-Saka, v.dğr., thk.), I-II, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukrim b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Ruveyfî (ö. 711/1311), (h. 1414), Lisânü’l-‘Arab, I-XV, Beyrut: Dâru Sâdır.İzutsu, T., (1975), Kur’ân’da Allah ve İnsan, (Süleyman A., çev.), Ankara: Kevser yayınları.İzzetbegoviç, A (ö. 2003), (2010), Doğu ve Batı Arasında İslâm, (Salih Ş., çev.), İstanbul: Nehir yayınları.Kanik, İ., (2006), Kur’ân-ı Kerîm’de Ni’met Kavramı ve İnsana Yüklenen Sorumluluk. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.---------, İsa, (2017), “Kur’ân-ı Kerîm’i Tefsir Etmenin Kuralları Bağlamında Meydânî ve Tefsir Metodu”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.Karaman, H., v.dğr., (2007), Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, I-V, Ankara: DİB. yayınları. Karslı, İ. Hilmi, (2012), “Kur’ân’ı Anlamaya Giriş”, Ankara: DİB. yayınları.----------- İ. Hilmi, (2013), “Kur’ân’ı Kutsarken Ona Yabancılaşmak”, Diyanet Aylık Dergi, sy. 276, Aralık, 54-57.Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh (ö. 671/1273), (h. 1384/ m. 1964), el-Câmi‘u li ‘Ahkâmi’l-Kur’ân, (Ahmet el-Berdûnî ve İbrahim Etfîş, thk.), I-XX, Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrî. Mâverdî, Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî (ö. 450/1058), (ts.) en-Nüket ve’l-’Uyûn, (Abdulmaksûd b. Abdurrahîm, thk.), I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-I‘lmiyye.Meydânî, A. H. Habenneke, (2009), Kavâ‘idu’t-Tedebbburi’l-Emsel li Kitâbilllâhi Azze ve Celle, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.------------------- (2000), Me‘âricu’t-Tefekkur ve Dekâiku’t-Tedebbur Tefsîrun Tedebburiyyun li’l-Kur’âni’l-Kerîm bi Hasebi Tertîbi’n-NuzûliVifka Menheci Kitabi Kavâ‘idi’t-Tedebburi’l-emsel li Kitâbillâhi Azze ve Celle, I-XV, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.---------------- (1996), el-Belâgatu’l-Arabiyyetu Ususuhâ Ve U‘lûmuhâ Ve Funûnuhâ Ve Suverun Min Tatbîkâtihâ, I-II, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.------------------- (1996), Emsâlu’l-Kur’âni ve Suverun min Edebihi’r-Refi’, II. Baskı, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.------------------- (1993) Davâbıtu'l-Ma’rife ve Usûlu'l-Istidlâli ve'l-Munâzara Sıyâğatun li'l-Mantıkı ve Usûli'l-Bahsi Mutemeşşiyetun Maa'l-Fikri'l-İslâmî, Dımeşk: Dâru'l-Kalem.Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. Haccâc, el-Kuşeyrî en-Neysabûrî (ö. 261/875), (1954), Sahîhu Müslim, I-V, (M. Fuâd Abdulbâkî, thk.), Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmet b. Şuayb b. Ali, (ö. h. 303), (1986), (Abdulfettah Ebû Ğudde thk.), Halep: Mektebu’l-Matbûâtu’l-İslamî. Okay, M. Orhan, 1994, “Edebiyat”, md. DİA, X, 395-397, İstanbul: TDV. yayınları.Polat, F. Ahmet, (2010), Tefsir Usûlü ve Tarihi, Karatay- Konya: Ünlem Ofset.Râf‘î, M. Sâdık (ö.1356/1937), (ts.), Târîhu Âdâbi’l-A‘rab, Mansûra- Kâhire: Mektebetü’l-Îman.Râğıb el-İsfahânî, Hüseyn b. Muhammed, (502/1108), (1997), Mufredâtu Elfâzıl’l-Kur’ân, Dımeşk: Dâru’l-Kalem.Sâbûnî, M. Ali (ö. 2015), (ts.), et-Tibyân fî Ulûmi’l-Kur’ân, İstanbul: Dersaâdet.------------ (ts.), Safvetu’t-Tefâsîr, I-III, İstanbul: Dersaâdet.Suyûtî, Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, (h. 1427- m. 2007), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.Taberî, Ebû Câ’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Gâlib el-Âmulî (ö. 310/923), (1420/2001), Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, (Ahmet Muhammet Şâkir, thk.), I-XXIV, Dımeşk: Müessesetu'r-Risâle.Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre b. Musa b. ed-Dahhâk (ö. 278), (1998), Sunen(el-Câmiu’l-Kebîr), (Beşşâr Avvâd Ma’ruf, thk.), I-VI, Beyrut, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.Tülücü, S., (2005), “Muallakât” md., DİA, XXX, 310-312, İstanbul, TDV. yayınları.Yazır, E. M. Hamdi, (ö. 1944), (ts.), Hak Dini Kur’ân Dili, I-X, İstanbul: Azim Dağıtım.Yavuz, Y. Şevki ve Çetin, A., 1991, “Âyet” md., DİA, IV, 242-244, İstanbul, TDV. yayınları.Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdillah, (1957), el-Burhân fi Ulûmi’l-Kur’ân, (Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, thk.), I-IV, Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî.Zurkânî, M. b. Abdulazîm, (ö. 1367/1948), (h. 1426/ m. 2005), Menâhilu’l-Irfân fî Ulumi’l-Kur’ân, I-II, Beyrut- Lübnan: Dâru’l-Ma’rife.