The Place Of Tamerlane In The Nasreddin Hodja’s Jokes

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 167 - 180, 26.10.2019

Abdulselam Arvas

Öz

Nasreddin Hodja is
the most common joke type in the Turkic world. For this reason,
many studies have been done on Nasreddin Hodja type and his jokes both at home
and abroad. In the researches, besides Nasreddin Hodja’s
historical personality, other problems were discussed. However, it has not
been clearly established that he really lived and scientists have not reached
an agreement on this issue. Indeed, some researchers say it
might be Nasireddin Tusi; others claimed that he was a kadı (judge) who lived
in Anatolia. On the other hand, some researchers have stated
different ideas about the time when he lived from the anecdotes mentioned
between him and Timur. However, it is understood that
this has no historical basis.

The research
material of this article consists of four jokes. Nasreddin Hodja and Tamerlane
were examined in these jokes. For that reason, firstly general information
about humor was given and then it is expressed that it has many subgenres such
as joke, tale and philosophical phrases. Short information about the historical
personalities about Tamerlane and Nasreddin Hodja were given by emphasizing
that the humor has many functions on the basis of joke. Later, the emergence
time and the partaking in the written sources of Nasreddin Hodja jokes were
discussed. Moreover, how Tamerlane was reflected in the jokes was examined in
the texts of these four jokes. As a result, it was seen that the basis of some
jokes is the traveller theme and it was determined that Tamerlane was reflected
negatively in the jokes as a result of “Ankara War”. However, Tamerlane takes
place in the jokes as a folkloric type but not a historical personality. For
that reason, it is generally seen that there is an attitude against not only
Tamerlane but also the rulers. 

Anahtar Kelimeler

Anatolian, folk, humor, Tamerlane, Nasreddin Hodja

Timur’un Nasreddin Hoca Fıkralarındaki Yeri

Öz

Nasreddin Hoca Türk dünyasında bilinen en yaygın fıkra
tipidir. Onun için gerek yurtiçinde gerekse yurtdışında Nasreddin Hoca tipi ve
fıkraları üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Yapılan araştırmalarda Nasreddin
Hoca’nın tarihî kişiliği yanı sıra başka problemler de ele alınmıştır. Ancak
onun gerçekten yaşamış biri olduğu kesin olarak ortaya konulamamış ve bu konuda
bilim adamları bir mutabakata varamamışlardır. Nitekim bazı araştırmacılar onu
Nasıreddin Tusi olabileceğini söylerken bazıları ise Anadolu’da yaşamış bir
kadı olduğunu ileri sürmüştür. Bazı araştırmacılar ise Timur ile onun arasında
geçtiği söylenen fıkralardan hareketle yaşadığı zaman hakkında değişik fikirler
beyan etmiştir. Ancak bunun da tarihsel bir temeli olmadığı anlaşılmıştır.

Bu makalenin araştırma malzemesini ise dört fıkra
oluşturmaktadır. Bu fıkralarda Nasreddin Hoca ve Emir Timur incelenmektedir.
Onun için makalede öncelikle mizah hakkında genel bilgiler verilmiş ve mizahın;
fıkra, masal, hikmetli söz gibi birçok alt türünün bulunduğu ifade edilmiştir.
Fıkra temelinde mizahın pek çok işlevi olduğu vurgulanarak Emir Timur ve
Nasreddin Hoca’nın tarihsel kişilikleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Daha
sonra Nasreddin Hoca fıkralarının ne zaman ortaya çıktığı ve hangi tarihten
itibaren yazılı kaynaklarda yer aldığı tartışılmıştır. Ayrıca Emir Timur’un bu
fıkralarda nasıl yansıdığı dört fıkra metni üzerinden irdelenmiştir. Neticede
bazı fıkralara seyyah süjelerin temel oluşturduğu görülmüş ve Timur’un “Ankara
Savaşı” dolayısıyla fıkralara olumsuz yansıdığı tespit edilmiştir. Ancak
fıkralarda Timur tarihsel bir şahsiyet olarak değil bir folklor tipi olarak yer
almaktadır. Onun için fıkralarda sadece Timur değil genel olarak yöneticilere
karşı bir tavır alınmış görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, halk, mizah, Timur, Nasreddin Hoca

Kaynakça

• AKA, İsmail (1991). Timur ve Devleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ALAN, Hayrünnisa (2007). Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ALBAYRAK, Nurettin (2006). Nasreddin Hoca. İslam Ansiklopedisi. (c.32, s. 418-420). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• AYDIN, Bilgen (2002). Mizah Yaratma Eyleminde Nasreddin Hoca. Milli Folklor, S. 55, s. 25-30.
• BAŞGÖZ, İlhan (1999). Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• BAYRAKTAR, Zülfikar (2010). Mizah Teorileri Ve Mizah Teorilerine Göre Nasreddin Hoca Fıkralarının Tahlili. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• BİRAY, Nergis (1998). Türkmenler Arasında Ali Şir Nevai Hakkında Anlatılan Halk Destanları-I. Milli Folklor, S. 39, s. 57-73.
• BORATAV, P. Naili (1996). Nasreddin Hoca. Ankara: Edebiyatçılar Derneği Yayınları.
• CONSTANTİN, Gh. I. (1997). Nasreddin Hoca Üzerine 18 Kırgız Fıkrası (Çev.: Ali Osman ÖZTÜRK). Milli Folklor, S. 33, s. 70-73.
• DUMAN, Mustafa (2012). Halkın Kahramanı Nasreddin Hoca Timur’a Karşı. Folklor/Edebiyat, S. 69, s. 59-70.
• EKER, Gülin Öğüt (2014). İnsan Kültür Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Baskı.
• EKİNCİ, E. Buğra (2010). Namağlup Bir Hükümdar. Türkiye Gazetesi, 28 Temmuz 2010, s. 18.
• ERTOP, Konur (1991). Bütün Yönleriyle Nasreddin Hoca. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• FENOGLİO, Irene-François Georgeon (2000). Doğuda Mizah (Çev.: Ali BERKTAY). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÜLER, Turgut (2015). Fâtihnâme. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• HALICI, Feyzi (1994). Şair Burhaneddin’in Nasreddin Hoca’nın Fıkralarını Şerheden Eseri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KAFKASYALI, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• KILIÇBAY, Mehmet Ali (1996). Din, Devlet ve Halk Arasında Nasreddin Hoca. Güldiken, S. 11, s. 5-8.
• KILINÇ, Aziz (2007). Üstünlük Kuramı Bağlamında Harp ve Mizah. Milli Folklor, S. 73, s. 55-60.
• KOCATÜRK, V. Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004). Nasreddin Hoca. Ankara: Akçağ Yayınları, 3. Baskı.
• ÖNDER, Mehmet (1986). Nasreddin Hoca. İstanbul: Tercüman Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları.
• ÖZKAN, İsa (1983). Nasreddin Hoca’nın Tarihî Şahsiyeti ve Fıkraları Üzerine Bir İnceleme. Ankara: KTB Yayınları, Ayrıbasım.
• ÖZKAN, İsa (1999). Nasreddin Hoca Fıkraları. Ankara: TİKA.
• PALA, İskender (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 21. Baskı.
• SAKAOĞLU, Saim-Alptekin, A. Berat (2009). Nasreddin Hoca. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ŞİMŞİRGİL, Ahmet (2017). Otağ-II/Emir Timur. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TOKMAKÇIOĞLU, Erdoğan (1991). Bütün Yönleriyle Nasreddin Hoca. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• TÜRKMEN, Fikret (2013), Nasreddin Hoca Latifeleri (Burhaniye Tercümesi), İstanbul, Büyüyenay Yay.
• YAKIN, Salih (2017), Kütahya Efsaneleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı.
• YILDIRIM, Dursun (1999), Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Ankara, Akçağ Yayınları.