KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE KAHVEYE BAKIŞI YANSITAN BİRKAÇ ÖRNEK VE KAHVEYE DAİR MANZUM BİR FETVA

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 84 - 100, 30.04.2020

Esma Acar

Öz

Klasik Türk Edebiyatında sosyal hayata dair pek çok unsurun yer aldığı bilinmektedir. Bunlardan biri olan kahve topluma girmesiyle birlikte çeşitli tartışmalara konu olmuş; siyasî, dinî, toplumsal ve edebî yönlerden farklı alanlarda varlık göstermiştir. Gündelik yaşam içinde yaygınlaşmaya başlaması üzerine kahve gazellere konu olmuş, kimi şairler tarafından övülmüş ve memnuniyetle karşılanmış, kimileri ise kahveyi zararlı bulmuşlardır. Tıpkı edebî metinler gibi fetvâlar da dönemin sosyal hayatına ışık tutması bakımından önemli kaynaklardır. Klasik Türk şiirinde beyitlerde kendine yer bulan kahve, din adamlarına da sıkça sorulmuş ve fetvâlarda değinilen konulardan biri olmuştur. Bu çalışmada 16. yüzyılda Osmanlı toplumuna giren kahvenin sosyal hayata, dinî anlayışa, edebiyata ve metinlere nasıl yansıdığı örneklerle izah edilmeye çalışılmış, özellikle de edebî ve dinî olarak kahvenin ne şekilde ele alındığı üzerinde durulmuştur. Önce kahvenin divan şiirinde kendine hangi bakımdan yer bulduğunu gösteren örnekler verilmiş, ardından dînî otoritelerce kahveye karşı nasıl bir yaklaşım olduğu Şeyhülislam Bostanzâde Mehmed Efendi’nin meşhur fetvâsı merkeze alınarak değerlendirilmiştir. Kahve ile birlikte kendini gösteren kahvehâneler ve onlarla ilgili yasaklar özellikle 16. yüzyıl divanları ve fetvâları incelendiğinde ortaya çıkmaktadır. Çalışmada hem şiirlerde kahvenin ve kahvehânelerin hangi yönlerden yer aldığına, hem de yine şiir tarzında kaleme alınmış bir fetvâdaki kahveye ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Kahve, Fetva, Manzum Fetva, Bostanzade Mehmed Efendi, 16.yüzyıl

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (1999). Kahvenâme (Klasik Türk Edebiyatında Kahve). Ankara: Akçağ Yay.
• Ayvazoğlu, B. (2012). Kahveniz Nasıl Olsun? Türk Kahvesinin Kültür Tarihi. İstanbul: Kapı Yay.
• Bâkî. (2011). Bâkî Divanı, Haz: S. Küçük. Ankara: TDK Yay.
• Balcı, F. (2019). Cezveden Kültüre 40 Yıl: Türk Kahvesi Ve Geleneği, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 87, 315-328. Doi: http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.14688
• Eliaçık, M. (2012a). Osmanlıda Manzum Fetvâlar ve Edebî Değerleri, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(1), 41-56. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3088
• Eliaçık, M. (2012b). Şeyhülislâm Bostanzâde Mehmed Efendi ve Nazmen Verilmiş Fetvâları, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 35-50. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3539
• Erzurumlu Zihnî (2018). Erzurumlu Zihnî Divanı, Haz: M. Macit. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208572/erzurumlu-zihni-divani.html
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Divanı. Haz: İ. H. Aksoyak. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html
• İpşirli, M. (1992). Bostanzâde Mehmed Efendi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C:6, 311 İstanbul
• Kânî. (2017). Kânî Divanı. Haz: İ. Yazar. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194493/kani-divani.html
• Kaya Kol, M. (2018). Klâsik Türk Şiirinde Kahvenin Edebî Serüvenine Dair, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 13, 346-355. Erişim Adresi: http://www.turukdergisi.com/Makaleler/2107618520_32.%20M.K.Kol%20346-355.pdf.pdf
• Nâbî (1997). Nâbî Divanı, Haz: A.F. Bilkan. İstanbul: MEB Yayınları
• Nev’i. (1977). Nev’î Divanı. Haz: M. Tulum ve M. A. Tanyeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Odunkıran, F. ve Alpaydın, B. (2013). Klâsik Türk Şiirinde Mükeyyifât Unsuru Olarak Kahve ve “Hikâye-i Îcâd-ı Kahve-i Yemen” VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul. Erişim Adresi: https://www.academia.edu/16835070/
• Rûhî (2001). Bağdatlı Rûhî Divanı, Haz: C. Ak. Bursa: Uludağ Üni. Yay.
• Yalap, H. (2017). Klasik Türk Edebiyatı Işığında Edebiyat ve Kültür Tarihimizde Kahve ve Kahvehaneler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(3), 1907-1930. Erişim adresi: http://www.itobiad.com/tr/issue/30065/334975