Eski Hitit Kralı Telipinu, Dönemi ve Fermanı

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 83 - 98, 27.04.2022

İlker Koç

Öz

MÖ II. binde Anadolu’da büyük bir uygarlık kurmuş olan Hititler’den geriye binlerce çivi yazılı kil tablet kalmıştır. Çeşitli merkezlerde yapılan kazılar sonucu ortaya çıkarılan bu tabletlerin büyük çoğunluğu başkent Boğazköy’de bulunmuştur. Bu tablet arşivi hemen hemen tüm yazın türlerini kapsamaktadır. Bu tabletler arasında bulunan “Telipinu Fermanı” Eski Hitit döneminin en önemli kaynaklarından biridir. Akadca ve Hititçe olarak iki dilde kaleme alınmış olan bu belgede kral Telipinu, kendisi tahta geçmeden evvel meydana gelen olayları bizlere nakletmiş ve tahta geçiş sırasını belirli bir düzene koymuştur. Bazı araştırmacıların Kargaşa Dönemi ya da Gâsıp Krallar Devri olarak adlandırdığı I.Muršili’nin ölümü (±MÖ 1595) ile başlayıp Telipinu’nun tahta geçişine (±MÖ 1525) kadar geçen bu sürede, Hitit Devleti’nin sınırları küçülmüş ve yaşanan istikrarsızlık sonucu Hitit Devleti yıkılmanın eşiğine gelmiştir. Kendisinden önce Hitit tahtına çıkan kral Huzziya’nın kız kardeşi Ištapariya ile evli olan Telipinu’nun kraliyet soyundan gelip gelmediği tam olarak bilinmemektedir; bu nedenle fermanda yer alan tahta geçiş kurallarıyla bir bakıma kendi durumunu da yasallaştırmıştır. Fermanda aynı zamanda; bu kralın askeri seferleri, suç işleyen prenslerin cezaya çarptırılması ve onların aileleri ve mallarına zarar gelmemesi, devletin yöneticilerine uyarılarda bulunulması, panku-’nun (asiller meclisi) görev ve yetkileri, iç ve dış tehlikelere karşı tahıl, su tedariki ve tahkimli kentlerin güvenliği üzerine hükümler bulunmaktadır. Ayrıca dolandırıcılık, miras, cinayet ve büyücülük ile ilgili düzenlemeler de bu belgede yer almaktadır. Bu çalışmada; Hitit kralı Telipinu dönemi ele alınmış ve Eski Hitit döneminin en önemli kaynaklarından biri olan “Telipinu Fermanı” incelenerek fermanın anayasal niteliğinin ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Telipinu, Hitit, Ferman, Anayasa, Çiviyazılı Kil Tablet, Panku, Išputahšu

King Telipinu of the Old Hittite Kingdom, His Reign and Edict

Öz

Kaynakça

• Alp, S. (2000). Hitit Çağında Anadolu. Ankara: TÜBİTAK Yayınları.
• Arıkan, Y. (2017). Hitit Dininin Tarihi Gelişimi ve Hitit Panteonu. A. Semih Güneri (Yay. Haz.). Yaşar Coşkun’a Saygı Yazıları içinde (ss. 41-72). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Kafkasya&Orta Asya Arkeoloji Araştırmaları Merkezi (KAM).
• Aslantürk, N.-Odabaş, Y. (2021). Hititler’de Evlilik ve Evlenme Geleneklerinin Günümüz Anadolusu’na Etkileri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 353-370.
• Balkan, K. (1948). Eti Hukukunda İçgüveylik. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Dergisi, 6 (3), 147-152.
• Beckman, G. (1982). The Hittite Assembly. Journal of the American Oriental Society, 102 (3), 435-442.
• Beckman, G. (1986a). Der Erlass Telipinus. by Inge Hoffmann (Rev.). Journal of the American Oriental Society, 106 (3), 570-572.
• Beckman, G. (1986b). Inheritance and Royal Succession among the Hittites. H. A. Hoffner and G. Beckman (Ed.). in Kaniššuwar: A Tribute to Hans. G. Güterbock on his Seventy-fifth Birthday, May 27, 1983 (AS 23) (pp. 13-31). Chicago: The Oriental Institute.
• Bin-Nun, S. R. (1975). The Tawananna in the Hittite Kingdom (Texte der Hethiter 5). Heidelberg: Carl Winter-Universitäts Verlag.
• Bryce, T. (2003). Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum (Müfit Günay, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Bryce, T. (2005). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press.
• Cancik, H. (1976). Grundzüge der hethitischen und alttestamentlichen Geschichtsschreibung. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Cohen, Y. (2002). Taboos and Prohibitions in Hittite Society (Texte der Hethiter 24). Heidelberg: Carl Winter-Universitäts Verlag.
• Cornelius, F. (1973). Geschichte der Hethiter. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• de Martino, S. (2006). Hititler (Erendiz Özbayoğlu, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• del Monte, G. F. (1981). Note Sui Trattati Fra Hattuša e Kizzuwatna. Oriens Antiquus, 20, 203-221.
• Desideri, P. & Jasink. A. M. (1990). Cilicia. Dall’età di Kizzuwatna alla conquista macedone. Torino: Casa Editrice Le Lettre.
• Devecchi, E. (2015). Trattati internazionali ittiti. Brescia: Paideia Editrice.
• Dinçol, A. M. (1982). Hititler. Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi 1 içinde (ss. 17-120). İstanbul: Görsel Yayınlar.
• Dinçol, B. (2013). Hitit Yasaları (Hittite Laws). Meltem Doğan-Alparslan ve Metin Alparslan (Yay. Haz.). Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu (Hittites: An Anatolian Empire) içinde (ss. 520-529). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eisele, W. (1970). Der Telipinu-Erlass. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ludwig-Maximilians-Universität, München.
• Gurney, O. R. (1973a). Anatolia c. 1750-1600 B.C. in The Cambridge Ancient History, II (1) (pp. 228-255). Cambridge: Cambridge University Press.
• Gurney, O. R. (1973b). Anatolia c. 1600-1380 B.C. in The Cambridge Ancient History, II (1) (pp. 659-683). Cambridge: Cambridge University Press.
• Gurney, O. R. (1990). The Hittites. London: Penguin Books.
• Haase, R. (2002). Anmerkungen zur Verfassung des Königs Telipinu. Altorientalische Forschungen, 29 (1), 68-72.
• Hardy, R. S. (1941). The Old Hittite Kingdom: A Political History. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 58 (2), 177-216.
• Hoffmann, I. (1984). Der Erlaß Telipinus (Texte der Hethiter 11). Heidelberg: carl Winter Universitätsverlag.
• Hoffner, H. A. (1997). The Laws of the Hittites: A Critical Edition (Documenta et Monumenta Orientis Antiqui 23). Leiden-New York-Köln: Brill.
• Imparati, F. (1964). Le Leggi Ittite. Roma: Edizioni Dell’Ateneo.
• Karasu, C. (2006). Hititler Devri (M.Ö. 1650-1190) ve Hitit Bilimi’nin Kuruluşu. İlker Koç (Yay. Haz.) Hititler içinde (ss. 1-15). Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Klengel, H., Imparati, F., Haas, V., van den Hout, T. P. J. (1999). Geschichte des Hethitischen Reiches (Handbuch der Orientalistik I/34). Leiden-Boston Köln: Brill.
• Klengel, H. (2002). Hitit Tarihi. Die Hethiter und Ihr Reich. Das Volk der 1000 Götter (Hititler ve Hitit İmparatorluğu. 1000 Tanrılı Halk) içinde (ss. 413-420). Bonn: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland GmbH.
• Koç, İ. (2007). Telipinu ve Dönemi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Laroche, E. (1966). Les Noms des Hittites. Paris: Librairie C. Klincksieck.
• Singer, I. (1984). The AGRIG in the Hittite Texts. Anatolian Studies, 34, 97-127.
• Sturtevant, E. H.-Bechtel, G. (1935). A Hittite Chrestomathy. Philadelphia: Linguistic Society of America University of Pennsylvania.
• Torri, G.-Barsacchi, F. G. (2018). Hethitische Texte in Transkription KBo 12. Dresdner Beiträge zur Hethitologie, 50. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Ünal, A. (2016). Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Ünal, A. (2018). Eski Anadolu Siyasi Tarihi 1. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• van den Hout,T. P. J. (1997). The Proclamation of Telipinu. The Context of Scripture, I, 194-198.
• Zehnder, T. (2010). Die hethitischen Frauennamen. Dresdner Beiträge zur Hethitologie, 29. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• BoTU E. Forrer, Die Boghazköi-Texte in Umschrift (WVDOG 41/42)-Leipzig 1922, 1926.
• CAD The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago-Chicago 1956vd.
• CHD The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago-Chicago 1980vd.
• CTH E. Laroche, Catalogue des Textes Hittites-Paris 1971.
• EDHIL A.Kloekhorst, Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon-Leiden 2008.
• HED J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary-Berlin 1984vd.
• HEG J.Tischler, Hethitisches Etymological Glossar-Innsbruck 1977vd.
• HHw J.Tischler, Hethitisches Handwörterbuch, Mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen, (IBS 102)-Innsbruck 2001.
• HW J.Friedrich, Hethitisches Wörterbuch-Heidelberg 1952 (1954).
• HW2 J. Friedrich and A. Kammenhuber, Hethitisches Wörterbuch, 2nd ed., Heidelberg 1975 vd.
• HZL C.Rüster-E.Neu, Hethitisches Zeichenlexikon (StBoT Beiheft 2)-Wiesbaden 1989.
• IBoT İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Boğazköy Tabletleri(nden Seçme Metinler)-İstanbul 1944, 1947, 1954, Ankara 1988.
• JNES Journal of Near Eastern Studies-Chicago 1980 vd.
• KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi-Leipzig, Berlin 1916 vd.
• KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi, Berlin 1921 vd.
• MDOG Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft zu Berlin.
• TDK Türk Dil Kurumu (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu). Türkçe Sözlük-Ankara 2005.
• VBoT Verstreute Boghazköi-Texte, ed. A. Götze-Marburg 1930.