SAMSUN MÜZESİ’NDEN EL, BOYUN, BAŞ VE SÜS TAKILARINA ÇEŞİTLİ ÖRNEKLER

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 223 - 254, 31.10.2025

Orhan Alper Şirin

https://doi.org/10.57115/karefad.1731112

Öz

Samsun Müzesi altın koleksiyonunda yer alan ve daha önceden bilimsel literatüre eklenmemiş Antik Dönem’e ait el, boyun, baş ve süs takıları bu çalışmanın asıl konusunu oluşturmaktadır. Kontekst konumları belli olmayan satın alma ve müsadere yoluyla müze envanterine eklenen bu takılar, malzeme özellikleri, işçilik detayları, form çeşitlilikleri ve bezemeleri açısından Anadolu’da karşımıza çıkan çeşitli örnekleri içermektedir. Çalışmanın ilk bölümünde el takıları kategorisinde yer alan altı adet taşlı altın yüzük incelenmiştir. Antik Dönem’deki kullanımları ve sembolik anlamları vurgulanarak analojik odaklı karşılaştırmaları yapılan yüzükler MS 1.-3. yüzyıl aralığına tarihlendirilmiştir. İkinci bölümde ise boyun takıları grubundan üç adet altın kolye MÖ 3. - MS 3. yüzyıl aralığına ve dört adet altın pandantifte MÖ 2. - MS 1. yüzyıl aralığına tarihlendirilerek malzeme yapısı, form ve işçilik özellikleri detaylıca incelenmiştir. Üçüncü bölümde MÖ 5.-4. yüzyıllara yerleştirilen baş takıları grubundan beş adet bronz üzeri altın kaplamalı saç süsleri analiz edilmiş ve olası fonksiyonları üzerinde durulmuştur. Son bölümde de MÖ 3.-2. yüzyıla tarihlendirilen süs takıları grubundan üç adet altın düğme formlu apliğin kumaş süslemesindeki fonksiyonları üzerinde durulmuştur. Bu çalışmadaki altın takılar, Antik Dönem kuyumculuğunu yansıtan arkeolojik birer kanıtken, ait oldukları dönemin kültürel ve inançsal etkileşimlerini, kullanılan malzemeleri, işçilik tekniklerini ve estetik anlayışını gösteren özgün örneklerdir. Ayrıca bu takılar, günlük kullanımdan ziyade mezar buluntuları olarak işlev görmüş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Samsun Müzesi , Altın Takılar , Yüzük , Pandantif , Saç Süsü.

Varıous Examples of Hand, Neck, Head and Ornamental Jewelry from Samsun Museum

Öz

The main subject of this study is the antique period hand, neck, head and ornamental jewelry in the Samsun Museum gold collection that has not been previously added to the scientific literature. These jewelry, which were added to the museum inventory through purchases and confiscations with unknown contextual locations, include various examples encountered in Anatolia in terms of material properties, workmanship details, form diversity and ornaments. In the first part of the study, six stone gold rings in the hand jewelry category were examined. The rings, whose analogous comparisons were made by emphasizing their use and symbolic meanings in the Ancient Period, were dated between the 1st and 3rd centuries AD. In the second section, three gold necklaces from the group of neck ornaments were dated between the 3rd century BC and the 3rd century AD, and four gold pendants were dated between the 2nd century BC and the 1st century AD, and their material structure, form and workmanship features were examined in detail. In the third section, five bronze gold-plated hair ornaments from the group of head ornaments placed in the 5th-4th centuries BC were analyzed and their possible functions were emphasized. In the last section, the functions of three gold button-shaped appliques from the ornamental jewelry group dated to the 3rd-2nd century BC in fabric decoration were emphasized. While the gold jewelry in this study is archaeological evidence reflecting the jewelry of the Ancient Period, they are also original examples that show the cultural and religious interactions, materials used, workmanship techniques and aesthetic understanding of the period they belong to. In addition, these jewelry must have functioned as grave findings rather than daily use.

Anahtar Kelimeler

Samsun Museum , Gold Jewelry , Ring , Pendant , Hair Ornament.

Kaynakça

• Andrasi, J. (2008). The Berthier-Delagarde collection of Crimean jewellery in the British Museum and related material. In K. Dafydd & A. Barry (Eds.), British Museum Research Publication.
• Atakuru, Ö. (2020). Adana Arkeoloji Müzesi Roma-Bizans altın takıları (Tez No. 613381) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Atik, Ş. (2007). Boncuk: İnanç, güç ve güzellik. Rezan Has Müzesi Yayınları.
• Avli, A., & Aydın Tavukçu, Z. (2024). Funeral jewelry and gold artifacts from the Yüksel Erimtan collection: Examination of ritual and artistic values. Anadolu Araştırmaları, 31, 335-356. https://doi.org/10.26650/anar.2024.31.1447619
• Berge, P. (2019). Collection Carl Kempe: Bijoux antiques, islamiques et antiquisants, https://www.gazette-drouot.com/telechargement/catalogue?venteId=97149, E. T.: 10.06.2025.
• Bingöl, F. R. I. (1999). Anadolu Medeniyetler Müzesi: Altın takılar. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• D’Ambrosio, A., & De Carolis, E. (1997). I monili dall’area vesuviana. L’erma di Bretschneider Pubblicazioni.
• Davidson, P. F., & Oliver, A., Jr. (1984). Ancient Greek and Roman gold jewelry in the Brooklyn Museum. In E. S. Hall & B. V. Bothmer (Eds.), The Brooklyn Museum Press.
• De Juliis, E. M. (1984). Gli ori di Taranto in età ellenistica. Mondadori Pubblicazioni.
• Demir, J. S. Y. (2008). Gaziantep Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen yüzükler ve yüzük taşları (Tez No. 229206) [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Deppert Lippitz, B. (1985). Goldschmuck der Römerzeit im Römisch-Germanischen Zentralmuseum. Germanisches Zentralmuseum.
• Dili, Ş. (2011). Anadolu’da Antik Çağ altın ve gümüş takı buluntuları: Araştırmaların aşaması hakkında bir değerlendirme (Tez No. 351029) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Golani, A. (2013). Jewelry from the Iron Age II Levant. Academic Press Fribourg Vandenhoeck & Ruprecht.
• Gorny & Mosch. (2014, June 26). Gorny & Mosch Giessener Münzhandlung, GMBH, Auktion 223: Schmuck Antik bis Neuzeit. Giessener Münzhandlung.
• Göral, S. (2019). Tokat Müzesi’ndeki Grek ve Roma dönemi altın takıları (Tez No. 583125) [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Greifenhagen, A. (1970). Schmuckarbeiten in Edelmetall. Band I: Fundgruppen. Berlin Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz Antikenabteilung.
• Greifenhagen, A. (1975). Schmuckarbeiten in Edelmetall. Band II: Einzelstücke. Mann Verlag.
• Herodotos. (1973). Herodot tarihi (M. Ökten, Çev.). Remzi Kitapevi.
• Higgins, R. (1969). Jewellery from classical lands. The British Museum Press.
• Kaba, H. (2015). Soli Nekropolü ışığında Kıbrıs’ta Klasik Dönem (Tez No. 393344) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Karaca, Ş. C. (2023). Bilecik Müzesi’ne kayıtlı Roma ve Bizans Dönemi metal takı ve süs eşyaları (Tez No. 811105) [Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kayalar, A. İ. (2019). Anadolu Medeniyeti Müzesi’nde bulunan takıların incelenmesi (Tez No. 604045) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi ABD]. YÖK Tez Merkezi.
• Köroğlu, G. (2004). Anadolu uygarlıklarında takı. Türk Eskiçağ Enstitüsü Yayınları.
• Laflı, E., & Buora, M. (2021, May 11–12). Leaves of the oriental plane (chenar) on Roman rings: Meaning and interpretation. In E. Laflı, A. Çetingöz, E. M. Veziroğlu, & H. Thoen (Eds.), Ancient Greek, Roman and Byzantine engraved gems in the eastern Mediterranean and Black Sea area. Colloquia Anatolica et Aegaea congressus internationales smyrnenses XI (pp. 62–64). Ada Printing House.
• Lippolis, İ. B. (1999). L’oreficeria nell’impero di Costantinopoli tra IV e VII secolo. Edipublia Pubblicazioni.
• Marshall, F. H. (1907). Catalogue of the finger rings, Greek, Etruscan, and Roman, in the departments of antiquities. British Museum.
• Marshall, F. M. (1911). Catalogue of the jewellery, Greek, Etruscan, and Roman, in the departments of antiquities. British Museum Press.
• Meriçboyu, Y. A. (2001). Antik çağda Anadolu takılar. Akbank Kültür ve Sanat Kitapları.
• Musti, D., Benzi, M., Rocchetti, L., Guzzo, P. G., & Catilli, F. (1992). L’oro dei Greci. In P. Boroli & V. Ceppellini (Eds.), Novara, Istituto Geografico de Agostini.
• Ogden, J. (1982). Jewellery of the ancient world. Trefoil Books Ltd. Press.
• Özgülnar, N. (2007). Perge kazılarında bulunmuş takılar (Tez No. 214232) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Pierides, A. (1971). Jewellery in the Cyprus Museum. Departament of Antiquities Nicosia.
• Richter, G. M. A. (1958). Was Roman art of the first centuries B.C. and A.D. classicizing? Journal of Roman Studies, 48(½), 10–15.
• Rudolph, W. (1995). A golden legacy: Ancient jewelry from the Burton Y. Berry collection at the Indiana University Art Museum. In L. Baden (Ed.), Bloomington Press.
• Sokullu, Ö. (2003). Antik Dönem Ege kültüründe takı sanatı: İzmir Arkeoloji Müzesi takı koleksiyonundan örnekler (Tez No. 130231) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Spier, J. (1992). Ancient gems and finger rings, catalogue of the collections. J. Paul Getty Museum Press. Stefanelli, L. P. B. (1992). L’oro dei Romani: Gioielli di età imperiale. In B. Pettinau (Ed.), L’erma di Bretschneider Press.
• Şirin, O. A. (2021). Amisos Nekropolünden geç Helenistik ve erken Roma İmparatorluk döneminde kullanılmış bir yer altı kaya mezarı, mezar buluntuları ve trepanasyonlu bir kafatası parçası üzerine bazı değerlendirmeler. Amisos, 6(11), 285-320. https://doi.org/10.48122/amisos.997988
• Şirin, O. A. (2025). Samsun, Bafra’daki Roma Dönemi taş sanduka mezarları ve buluntularının değerlendirilmesi. Seleucia, XV, 321-346.
• Şirin, O. A., & Kolağasıoğlu, M. (2016). Antik Amisos kentinden bir yer altı odalı mezar örneği. Bütünşehir Kent Kültür Dergisi, 2(12), 70-80.
• Şirin, O. A., & Kolağasıoğlu, M. (2018). Amisos’ta urne mezar geleneği. Amisos, 3(4), 167-200.
• Şirin, O. A., & Yiğitpaşa, D. (2021). Yeni veriler ışığında Amisos altın eserleri üzerine gözlemler. ASOBİD, 10, 143-216.
• Talu, S. (2020). Myra ve Andriake’de ele geçen takılar (Tez No. 648405) [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
• Temür, A. (2020). Samsun Müzesi’nden bir grup altın eser üzerine gözlemler. In B. Gür & S. Dalkılıç (Eds.), Anadolu prehistoryasına adanmış bir yaşam: Jak Yakar’a armağan (pp. 495-512). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Türe, A. (2005). Takının öyküsü I. Goldaş Kültür Yayınları.
• Türe, A., & Savaşçın, M. Y. (2002). Anadolu antik takıları. Goldaş Kültür Yayınları.
• Uygun, Ç. Ö. (2000). Patara geç Helenistik-Roma Dönemi takıları (Tez No. 98750) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Vasileva, Z. (2021, 24-27 October 2018). Worn to ımpress. Development and significance of the metal spiral hair ornaments in early Bronze Age – upper Thrace. K. Leshtakov, M. Andonova & K. Ohridski (Ed.), Galabovo in Southeast Europe and beyond. Cultural interactions during the 3rd-2nd millennium BC, proceedings of the international conference, (s. 218-237). St. Kliment Ohridski University Press.
• Yeroulanou, A. (1999). Diatrita, gold pierced-work jewellery from the 3rd to the 7th century. Benaki Museum Press.
• İnternet Kaynakları
• Berganza. (2024). Ancient Roman gold ring with vine leaf intaglio, circa 3rd century AD. https://www.berganza.com/shop/rings/Ancient-Roman-gold-ring-with-vine-leaf-intaglio-circa-3rd-century-AD?srsltid=Afm BOopz9sAJiYAJaaHQ3RiHwt7nr7-V8nqyweFImSp2QXrfnjqtJFuH
• Hamburg. (2024). Grabfund aus Ialysos – vier kettenglieder in der form achtblättriger rosettenkapseln. https://www.mkg-hamburg.de/en/sam mlung/objekt/grabfund-ialysos-vier-kettenglieder-form-achtblattrige r-rosettenkapseln/1927.285.d?term=achtblattriger&context=collecti on&position=1
• Collections. (2024). Rosette button. https://collections.mfa.org/objects/142330