SAMSUN’DA SON FRANSIZ DİPLOMATİK TEMSİLCİ: RAMIRE VADALA VE KONSOLOSLUĞU (1925-1934)

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 4, 151 - 191, 27.12.2017

Özgür Yılmaz

Öz

Ankara Antlaşması’ndan sonra Fransız hükümeti Samsun’daki konsolosluğu
1925’te yeniden açtı ve Ramire Vadala’yı buraya tayin etti. Bu atama Fransız
hükümetinin Samsun’dan büyük beklentiler içinde olduğunun kanıtıdır. Vadala’nın
da belirttiği gibi Fransızlar açısından Karadeniz’in en önemli limanı olan ve
“Karadeniz’in İzmir’i” olarak ifade edilen Samsun için parlak bir gelecek söz
konusuydu. Bu bakımdan Vadala Samsun’da demiryolu, liman, elektrik, telefon,
tramvay, kanalizasyon ve otel gibi yatırımlar için Fransız müteşebbislerin
dikkatlerinin çekilmesi gerektiğini ifade ediyordu. Bu doğrultuda Vadala
Samsun’a gelir gelmez Cumhuriyet’in simge şehirlerinden biri olan Samsun’un
sosyo-ekonomik ve siyasi yapısı hakkında önemli raporlar kaleme almaya başladı.
Bu bakımdan, konsolosun yazışmaları Cumhuriyetin ilk yıllarında Samsun’a dair
farklı bir açıdan bakma imkânı vermektedir. Bu çalışmanın amacı Vadala’nın
konsolosluğunu Fransız makamları ile yapmış olduğu yazışmalar üzerinden
değerlendirmektir. Çalışmanın temel kaynakları Fransız Dışişleri Bakanlığı
Arşivleri’nde yer alan konsolosluk yazışmalarıdır.

Anahtar Kelimeler

Samsun, Fransa Konsolosluğu, Konsolosluk Yazışmaları, Vadala

THE LAST FRENCH DIPLOMATIC AGENT IN SAMSUN: RAMIRE VADALA AND HIS CONSULATE (1925-1934)

Öz

After
the Treaty of Ankara, with the appointment of Ramire Vadala as the first French
consul, the French government reopened the consulate in Samsun in 1925. This
was the clear evidence of the great expectation of the French government from
Samsun. As Vadala stated, as the most important port of the Black Sea, Samsun,
which was seen as “Smyrna of the Black Sea”, had very bright future for the
French. Vadala also stressed in his reports that French entrepreneurs need to
draw attention to invests in Samsun like railway, ports, electricity,
telephone, tram, sewage and hotel. As soon as Vadala arrived to Samsun, he
began to prepare important reports on socio-economic and political structure of
the city, which was one of the icon cities of the Republic. In this regard, the
consul’s correspondences give the opportunity to look from a different
perspective on Samsun in the first years of the Republic. The aim of this study
was to evaluate the consulates of Vadala from his correspondences with the
French authorities. The primary sources of the study are the documents located
in the French Ministry of Foreign Affairs Archives.

Anahtar Kelimeler

Samsun, French Consulate, Consular correspondences, Vadala

Kaynakça

• 1. Archival Sources Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (French Foreign Ministry Archive, France) a. Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC) Correspondance politique et commerciale (CPC), Série E Levant 1918-1940, Tome 21. b. Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN) Archives des postes diplomatiques (Ambassade), Ankara, Vol. 73. 2. Secondary Sources Akbulut, D. A. (1999), “Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’nin Samsun’u İkinci Ziyaretleri (20- 24 Eylül 1924), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 9-26. Annuaire Diplomatique et Consulaire 1926, (1926), Paris : Imprimerie Nationale. Annuaire Diplomatique et Consulaire, 1934, (1934), Paris : Imprimerie Nationale. Arı, K. (1991), “Samsun Demiryolu’nun Temel Atma Töreni ve Reisicumhur Gazi Mustafa Paşa’nın Samsun Gezisi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VII (21), 609-622. Bacqué-Grammont J.-L., - Kuneralp, S., - Hitzel, F. (1991), Representants Permanents de la France en Turquie (1536-1991) et de la Turquie en France (1797-1991), İstanbul: Éditions Isis. Baskıcı, M. M. (2005), 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Ankara: Turhan Kitabevi. Başaran, N. L.(2013), “Samsun Konsolosluk Belgelerine Göre Cumhuriyetin İlk Yıllarında Samsun’da Ticari Faaliyet”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, vol. I, ed. Osman Köse, in (473-476), Ankara: Canik Belediyesi Kültür Yay. Başkaya, M. (2013), “Âli İktisat Meclisi Raporlarına Göre Cumhuriyetin İlk Yıllarında Samsun İktisadiyatının Özellikleri”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik Samsun, Vol. I, ed. Osman Köse, in (533-545), Ankara: Canik Belediyesi Kültür Yay. Baytal, Y. (2013), “Samsun Limanı İnşası”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, Vol. I, ed. Osman Köse, in (385-402), Ankara: Canik Belediyesi Kültür Yay. Diğiroğlu, F. (2014a), “Samsun Ticaretinin Kurumsal Teşkilatı (1923-1950)”, Gelenekten Moderniteye Samsun, ed. Osman Köse, in (231-256), Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yay. ______(2014b), “Samsun’da Sanayi, Ticaret ve Hizmet Sektörleri ( 1923-1950)”, Gelenekten Moderniteye Samsun, ed. Osman Köse, in (203-228), Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yay., ______(2011), XIX. Yüzyıl Karadeniz’inde Yeni Bir Ticari Merkez: Samsun, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi. Duman Ö. (2010), Rumeli’den Samsun’a Göç (1923-1970), Samsun: Samsun Büyük Şehir Belediyesi Kültür Yayınları. Erler, M. Y., “Karadeniz’de Avrupai Bir Kent: Samsun (1865–1875)”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu, vol 1, in (541-581), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yay. Fontanier, V.(2015), Doğuya Seyahat, Bir Fransız Konsolosun Gözüyle 1830’ların Trabzonu’ndan Siyaset ve Toplum, çev.- edit. Özgür Yılmaz, İstanbul: Heyamola Yayınları. Gözcü, A. (2013), 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık. Histoire de la République Turque (1935), İstanbul : Devlet Basımevi. Issawi, C.(1980), The Economic History of Turkey 1800-1914, Chicago: The University of Chicago. İpek, N. (2006), “Samsun Sahil Demiryolu”, Geçmişten Geleceğe Samsun, vol. 1, in (333-348), Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları. ______(2000), Mübadele ve Samsun, Ankara: TTK. Köse, O. (2007), “Rusların Samsun’u Bombardımanı (1915)”, Geçmişten Geleceğe Samsun, II. Kitap, Ed. C. Yılmaz, in (96-101), Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yay. Özcan, S. (2013) “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Canik’de (Samsun) Tütün Ziraatı ve Ticareti”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, c. I, ed. Osman Köse, in (555-568), Ankara : Canik Belediyesi Kültür Yay. Pouillon, François (ed.) (2008), Dictionnaire des orientalistes de langue française, Paris: Karthala éditions. Sarraut, A. (1953), Mon ambassade en Turquie, Paris. Sources de l’histoire du Proche-Orient et de l’Afrique du nord dans les archives et bibliothèques français (1996), Tome I-II, München, New Providence, Paris-London : K.G. Saur. Soysal, İ. (1990), “Tarihsel Açıdan Bakıldığında Türkiye ile Fransa’nın Menfaatlerinin Birbirini Tamamlayıcı Niteliği”, Belleten, LIV (/209), 463-475. ______(1985), Les Relations Politiques Turco - Françaises 1921 - 1985. L’Empire Ottoman, la Republique de Turquie et la France, İstanbul : Isis Press. ______(1983), “Turkish-French Relations”, Belleten, 47 (188), 959-1044. Thobie, J. (1981), “Une dynamique de transition: les relations économiques &franco-turques dans les années 1920”, La Turquie et la France à l’époque d’Atatürk, Dir. Paul Dumont- Jean-Louis Bacqué-Grammont, in (109-159), Paris: Association pour le développement des études turques. Topal, C. (2001), Cumhuriyetin İlk yıllarında Samsun’un Ekonomisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Uygun, S. (2015), Osmanlı Sularında Rekabet [Mesajeri Maritim Kumpanyası (1851-1914)], İstanbul: Kitap Yayınevi. Vadala, R. (1934), Samsoun: passé, présent, avenir, Paris : Paul Geuthner. ______(1919), “Essais sur l’histoire des Karamanli, Pachas de Tripolitaine de 1714 à 1835”, Revue de l’Histoire des Colonies françaises, VII (1), 177-288. ______(1922), Expansion commerciale française. Une campagne commerciale dans le Moyen Orient, 1910-1922, Paris : Dépêche coloniale. ______(1911), Les Maltais hors de Malte (étude sur l'émigration maltaise), Paris : A. Rousseau. ______(1920), Le Golfe Persique... [- Les Français au Golfe Persique du XVIIe au XXe siècles.], Paris : A. Rousseau. ______ (1944), Şark Memleket ve Siteleri, Samsun Mazisi Hali İstikbali (Çeviren, Kâni Sarıgöllü), Gaziantep : CHP Basımevi, 1944. Yavuz, B. S. (1999), “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, VI (24), 527-561. Yılmaz, Ö. (çev.) (2014a), “Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ve Denizcilik İstatistikleri, Grafikler vs.”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 29, 397-434. ______( 2014b), “Güney Karadeniz’de Yeni Fransız Politikası: Pascal Fourcade ve Sinop Konsolosluğu (1803-1809)”, Cahiers balkaniques, 42, 223-268. ______(2013a), “Samsun-Canik Tarihi Açısından Fransız Arşiv Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme”, Geçmişten Günümüze Samsun/Canik ve Değerleri, vol. I, ed. Osman Köse, in (429-449), Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yay. ______(2013b), “19. Yüzyılda Trabzon’da Fransız Ticareti ve Yatırımları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 15, 39-76. ______(2014d), “Güney Karadeniz’de Yeni Fransız Politikası: Pascal Fourcade ve Sinop Konsolosluğu (1803-1809)”, Cahiers balkaniques, 42 (2014), 223-268 ______(2014c), “Samsun’da Fransız Konsolosluğunun Kurulması ve Fransız Arşiv Belgelerine Göre Şehrin Durumu”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16, 57-85. ______(2016), “Trabzon’da Fransız Varlığının İlk Dönemleri: Pierre Jarôme Dupré’nin Trabzon Konsolosluğu (1803-1820)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21, 87-120.