Arşiv Belgelerinde Kalan Bir Şaheser: Rize Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 20, 489 - 522, 30.12.2023

Burak Muhammet Gökler

https://doi.org/10.31765/karen.1355296

Öz

Anadolu’da coğrafyası, kültürü ve vernacular sanat anlayışı ile önemli bir yere sahip olan Rize, 1461’den sonra Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Bölgede inşa edilen dini, sivil ve eğitim yapıları yerel ustaların ellerinde şekillenmiş ve karakteristik bir özellik ortaya koymuştur. Güneysu (Potamya) İlçesi’nde inşa edilen Potamya Camii ve Medresesi’de bunlardan birisidir. Araştırmalara göre 1798’de inşa edilen cami ve medrese zamanla kullanılamaz hale gelmiştir. 1907 tarihine gelindiğinde caminin ve medresenin yeniden inşa edilmesi düşünülmüştür. Halkın yardımlarıyla yapılması planan eser için yardımların yetersiz kalması nedeniyle dönemin padişahı Sultan Abdulhamid Han’dan yardım talep edilmiştir. Bunun için hazine nazırı Ohannes’in ve Lazistan Sancağı Mühendisi Ferid isimlerinin bulunduğu, yapıların plan ve çizimlerinin yer aldığı keşif defteri düzenlerek yollanmıştır.
Onaltı vesikanın yer aldığı bu keşif defterindeki cami, medrese ve müştemilatı için 184.344 kuruş gerektiği tespit edilmiştir. Ancak belgede planı ve çizimleri aktarılan cami ve medrese yardım gelmediği için inşa edilememiştir. Bu sebeple Hamidiye Camii Kebir ve Medresesi, çizimleri ve görüntüleri ile birlikte Rize’nin yapılamamış bir şaheseri olarak kayıtlara geçmiştir.
Rize’deki Osmanlı döneminde inşa edilen camiler ile birlikte değerlendiriliğinde inşa edilmesi düşünülen eserin bölge mimarisinin üstünde başkent üslubuna yakın olduğu görülmektedir. Bu hususu özellikle dış mimarinin özellikleri ve minare tasarımı desteklemektedir. Benzer bir şekilde Osmanlı başkent medreselerine yakın bir medrese plan şemasının da çizildiği görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Güneysu, Hamidiye Mosque, Lazistan, Madrasah, Ottoman, Sultan Abdülhamid, Rize

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Kitap ve Makaleler Arseven, Celal Esat (1947), Sanat Ansiklopedisi, C. II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ak, Orhan Naci (1994), Rize Medreseleri ve Medrese Alimleri, Trabzon: Kemal Ofset.
• ________ (2019), Rize Güneysu Tarihi, İstanbul: Revak Yayınları.
• Dağlı, Hakan (2015), Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Camii’lerinin Minber Bezemeleri, Yayımlan-mamış Yüksek Lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Emecen, Feridun M (2020), Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, İstanbul: Turkuvaz Medya.
• Gökler, Burak Muhammet (2022), Rize’de Osmanlı Dönemi Camileri, Yayımlanmamış Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hiçyılmaz, Murat Ümit (2019), Güneysu Seyahatnamesi, İstanbul: Revak Yayınları.
• Önal, Raziye Çiğdem (2021a), Trabzon Mihrapları, Yayımlanmamış Doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ________ (2021b), “Trabzon/Araklı’da Geç Dönem Osmanlı Camii Mihraplarında Tipoloji ve Bezeme”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7/13, s. 180-198.
• ________ (2023), “Geç Dönem Osmanlı Yapılarına Trabzon’dan Bir Örnek: Tonya/Kozluca Mimari Manzumesi”, Sefad, 49, s. 165-196.
• Terzi, Mustafa Zeki ve Öztürk Hayrettin (2023), “Sâlnâmelere Göre Osmanlılar Döneminde Trabzon’da Medreseler”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 34, s. 401-428.
• Tavukçuoğlu, Hakan Şeker (1996), Her Yönüyle Güneysu Rize. İstanbul: Güneysu Sosyal Dayanışma ve Kültür Derneği Yayınları 1. Taşkan, Demet (2016), Trabzon İli Camilerinde Ahşap Minberler, Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yazıcı Metin, Nurcan (2022), “Trabzon’da Günümüze Ulaşmayan Saraçzade / Hacı Pir Medre-sesi ve Mimarisi”, Erdem Dergisi, 83, s. 185-212. Zorlu, T. ve Keskin, H. (2019), “Kültürel miras olarak kırsal medreseler: Trabzon yöresi kırsal medreseleri”, I. Uluslararası Mimari Sempozyumu Bildirileri, s. 38-63.