İKİ TÜCCAR BİR ÇARŞI: BAFRA TÜTÜN ÇARŞISININ MEKANSAL TARİHİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 21, 127 - 144, 30.06.2024

Vedia Derda Taşar

https://doi.org/10.31765/karen.1348063

Öz

19. yüzyılda Osmanlı, dünya ekonomisine eklemlenmek için elindeki tüm ticari araçları değerlendirmiştir. Bu süreçte önemi giderek artan tütün, Osmanlı'nın ekonomik kalkınmasında etkin bir rol oynamıştır. Osmanlı tütün ticaretinin sürdürülebilir olması için kentsel mekânda pek çok uygulama gerçekleştirilmiştir. Özellikle tütün ticaretinin daha yoğun şekilde yapılabildiği liman kentlerinde çarşılar, mağazalar ve pazar alanları inşa edilmesi bu uygulamalara örnektir. Bu Bağlamda Samsun’da da bir tütün çarşısı inşa edilmiştir. Merkez ilçede inşa edilen tütün çarşısının sağladığı faydaları gören tüccarlar, tütün üretiminin Samsun’da en fazla gerçekleştirildiği Bafra’da bir tütün çarşısı kurulması yönünde ortak bir istekle başvuruda bulunmuşlardır. Bu konuda günümüze ulaşan belgeler, Bafra’da tütün ticaretinin ne şekilde gerçekleştiği, bu ticaretin mekansal öğeleri ve kentsel mekânı etkileme şekli hakkında fikir vermektedir. Çalışmada bu belgelerden hareketle tütün çarşısının, fiziksel gereksinimleri, şehir içerisindeki yer seçim kriterleri ve kentsel biçimlenişte sahip olduğu etkin rol irdelenmiştir. Sonuç olarak bu çalışma Bafra tütün çarşısının mekansal tarihini ve kent ile etkileşimini aydınlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bafra, Kent Tarihi, Osmanlı Kenti, Tütün Çarşısı

TWO TRADERS ONE BAZAAR: THE SPATIAL HISTORY OF BAFRA TOBACCO BAZAAR

Öz

In the 19th century, the Ottoman Empire utilized all commercial means at its disposal to join the world economy. Tobacco, which became increasingly important in this process, played an active role in the economic development of the Ottoman Empire. In order to ensure the sustainability of the Ottoman tobacco trade, many practices were realized in the urban space. The construction of bazaars, stores and market areas, especially in port cities where tobacco trade could be carried out more intensively, are examples of these practices. In this context, a tobacco bazaar was also built in Samsun. Seeing the benefits of the tobacco bazaar built in the central district, merchants made a joint request for the establishment of a tobacco bazaar in Bafra, where tobacco production was the highest in Samsun. The surviving documents give an idea about how tobacco trade was realized in Bafra, the spatial elements of this trade and the way it affected the urban space. Based on these documents, the physical requirements of the tobacco bazaar, its location selection criteria within the city and its effective role in urban formation are analyzed in this study. As a result, this study illuminates the spatial history of the Bafra tobacco bazaar and its interaction with the city.

Anahtar Kelimeler

Bafra, Urban History, Ottoman City, Tobacco Bazaar

Kaynakça

• Akar, Tuba (2009), “Osmanlı Kentlerinde Ticari Mekanlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekanları Literatür Değerlendirmesi” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi c.7 (13), s. 267-292.
• Aygün, Necmettin (2020), “Trabzon’da Tütün Tüccarı 1827-1828”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi (28), s.317-340. Bafra: İmar Planına Esas Olacak Ön Çalışma (Analitik Etüdler) (1965/1966), İller Bankası Şehircilik İşleri Müdürlüğü.
• Dığıroğlu, Filiz (2007), Memalik-İ Osmaniye Duhanlari Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi Trabzon Reji İdaresi (1883-1914), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• ______ (2011), “Samsun Duhan Çarşısı’ndan Merkez Tütün Borsası’na”, Prof. Dr. Haydar Kazgan’a Armağan: Yakın Tarihimizin İktisadi Panoroması, (Ed.) Ertuğrul Tokdemir, Öner Günçavdı, 95-113, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Düzenli, Evrim (2022), “Samsun’da Kaybolmaya Yüz Tutan Duhan Çarşısının İzinde”, Yapı Dergisi (480), s.56-61. Emiroğlu, Kudret (Haz.) (2008), Trabzon Vilayeti Salnamesi 1904, Ankara: Trabzon ili ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayınları,.
• Erkalkan, Zarife (2019), Samsun İli Bafra İlçesi Sivil Mimarlık Örneklerinin İncelenmesi, Koruma Sorunlarının Belirlenmesi ve Koruma Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Restorasyon Anabilim Dalı, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Erler, M. Yavuz, Edinsel, Kerim (2011). Samsun’da Tütün Üretimi (1788-1919). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 18(4). 230-247.
• Nacar, Can (2011), “Tütün İşçileri, Tüccarlar ve Kırık Camlar: 1905 Kavala Grevi” Toplumsal Tarih Dergisi (213), s.38-42.
• Öztürk, Ayşe (2019), Bafra’nın Kültür Tarihi ve Türkler, Yüksek Lisans Tezi, Tarih Anabilim Dalı, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Şahin, Bilgehan, Yalçın, Ercan (Haz.) (2017), Samsun Ticaret Rehberi 1339/1923. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı.
• Serbestoğlu, İbrahim, Tanzimat, Teftiş ve Canik Sancağında Modernleşme, Ankara: Gece Akademi, 2019. Tekeli, İlhan (2011a), Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ______ (2011b), Türkiye’nin Kent Planlama ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uzuneminoğlu, Hamza (1993), “Şehirlerin Alan Bakimindan Gelişmesi ve Samsun Örneği”, Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty 8 (1). s.273-290.
• Yılgür, Egemen (2020), Tütüncülerin Tarihi, İstanbul: İnkılap Kitabevi Baskı Tesisleri.
• Yılmaz, Cevdet (2007), Bafra Ovasının Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, Samsun: Kızılırmak Ofset Matbaacılık Tesisleri.
• Yollacı, M. Emin (1998), XIX. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.