BİR GÖÇÜN İZLERİ: ALAÇAM MÜBADELE MÜZESİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 22, 185 - 197, 05.12.2024

Fatih Us

https://doi.org/10.31765/karen.1408782

Öz

Tarih boyunca insanlar ve topluluklar ekonomik, politik, sosyal ve çevresel nedenlerle yer değiştirmişlerdir. 1923 yılında başlayan, Türkiye ve Yunanistan arasında gerçekleşen zorunlu nüfus değişimi, dünya göç tarihinde özgün bir örnek olarak literatüre geçmiştir. Taşınma sürecindeki mücadelenin yanı sıra ekonomik koşullar, yabancılarla olan sosyo-kültürel farklılıklar ve barınma sorunları göçmenleri etkilemiştir. Tüm bu mücadeleler ve süreç, tarihi ve kültürel birikimin kabulü için gelecek nesillere farklı mecralar ve temsil yöntemleriyle aktarılmaya çalışılmaktadır. Türkiye’de mübadele sürecine ilgi 1980’lerin başında başlamış ve 2000’li yıllarda göçmen derneklerinin kurulmasıyla artmıştır. Bu derneklerin düzenledikleri konser, konferans, gezi gibi etkinliklerin yanı sıra mübadele ile ilgili akademik çalışmalar, kitaplar, filmler ve belgeseller konuya ilişkin farkındalığı ve duyarlılığı artırmıştır. Tarihsel olayların incelendiği ve sunulduğu bir diğer ortam da müzelerdir. Bu çalışmada mübadele olarak adlandırılan zorunlu göçün izlerinin sergilendiği bir yeniden kullanım yapısı olan Alaçam Mübadele Müzesi ele alınmıştır. Çalışmada öncelikle mübadele süreci, nedenleri ve sonuçlarıyla birlikte anlatılmakta, bu sürecin sosyal ve kültürel yaşamdaki yeri ve temsil edildiği ortamları incelenmektedir. Edebiyat, şiir ve sinema gibi sanat dalları aracığıyla yansıtılan mübadelenin müze mekânlarında da anlatıldığı örneklerle belirtilmektedir. Bu örneklerden biri olan Alaçam Mübadele Müzesi’nin içinde bulunduğu yapı, niteliği ve sergi içeriği anlatılarak göçün izlerinin yansımaları değerlendirilmekte ve güncel müzecilik yaklaşımlarıyla ilişkilendirilerek tartışılmaktadır. Müze, mübadillerin köklerinden kopmamasını sağlaması ve aynı zamanda bulundukları topraklara aidiyet duygusunu güçlendirmesi adına önemli bir mekân konumundadır. Çalışmanın sonunda, mübadelenin öncesinde ve sonrasında yaşanan sosyolojik, psikolojik ve kültürel izlerinin yansıtılmaya çalışıldığı müzenin mekânsal yetersizlikleri ve sergileme yöntemlerinin eksiklikleri tespit edilip, kullanılmayan mekânların ve mevcut sergileme yöntemlerinin yeniden ele alınmasını yönünde öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

göç, mübadele, Alaçam Mübadele Müzesi, yeniden kullanım, müzecilik

Kaynakça

• Alaçam Mübadele Müzesi Arşivi.
• Alaçam Mübadele Müzesi Birim Sorumlusu Sanat Tarihçisi Gürkan Uyar ile Yapılan Görüşme, Eylül 2022.
• Akyol, Ceyhun (2011), “Samsun Genelinde Müze ve Ören Yerlerinin İl Turizmine Katkısı”, Samsun Sempozyumu 2011, 901-914.
• Apsel, Joyce ve Sodaro, Amy (2019), Museums and Sites of Persuasion: Politics, Memory and Human Rights, Oxon: Routledge.
• Ayışığı, Fatma ve Usta, Recep, (ed.) (2019), Karadeniz’in Hafızası, Müzeler, Karadeniz Kültür Envanteri, Alaçam Mübadele Müzesi, Dokap, İstanbul: Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık.
• Baird, Jill Rachel (2017), “Creating the visitor-centered museum”, Museum Management and Curatorship, 32/2, 196-198.
• “Buca Göç ve Mübadele Anı Evi: tetrazon Müze Sergi Tasarım Prodüksiyon”, (25 Ağustos 2023). https://www.tetrazon.net/tr/izmir-goc-ve-mubadele-ani-evi/
• Çapa, Mesut (1990), “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı”, Atatürk Yolu Dergisi, 2/5, 49-69.
• Dedemin İnsanları Filmi: Yönetmen ve Senarist: Çağan Irmak (2011).
• Goularas, Gökçe Bayındır (2012), “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması”, Alternatif Politika, 4/2, 129-146.